Είναι Νοέμβριος του 2021· η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία «συζητιέται» μεν, αλλά ως κάτι που ενδέχεται να συμβεί· το Πεκίνο προετοιμάζεται για τους χειμερινούς Ολυμπιακούς που πλησιάζουν· οι Αζέροι έχουν μόλις γιορτάσει τη συμπλήρωση ενός έτους από τη νίκη τους στον πόλεμο των 44 ημερών κατά των Αρμενίων· και πίσω στο προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα, ο πρόεδρος Ερντογάν υποδέχεται τον εθνικιστική Τούρκο ηγέτη Ντεβλέτ Μπαχτσελί.
Ο «τουρκικός κόσμος», σύμφωνα με την Αγκυρα
Αν και μάλλον σύντομη σε διάρκεια, η συνάντηση των κ.κ. Ερντογάν και Μπαχτσελί γεννά ειδήσεις. Οι δύο ηγέτες, και εταίροι τότε στο πλαίσιο της καλούμενης Συμμαχίας του Λαού (Cumhur İttifakı), φωτογραφίζονται κρατώντας έναν χάρτη τον οποίο μάλιστα διαφημίζουν ως «χάρτη του τουρκικού κόσμου» («Türk Dünyası Haritası»).
Σύμφωνα με όσα παρουσιάζονται στο εν λόγω κάδρο, ο «τουρκικός κόσμος» ξεκινά από τη σημερινή Τουρκία και απλώνεται έως τις περιοχές των μουσουλμάνων Ουιγούρων στη δυτική Κίνα, σκεπάζοντας με την τουρκική ημισέληνο τα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, του Τουρκμενιστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Καζακστάν και του Κιργιστάν. Στον εν λόγω χάρτη, περιλαμβάνοντας ωστόσο και περιοχές του σημερινού Ιράν, της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της Κίνας, των Βαλκανίων και της Ουκρανίας (Κριμαία).
Η 8η Σύνοδος Κορυφής του «Οργανισμού Τουρκικών Κρατών» είχε πραγματοποιηθεί μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 12 Νοεμβρίου του 2021, στην Κωνσταντινούπολη, με τη συμμετοχή του Αζερμπαϊτζάν, του Καζακστάν, της Κιργιστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Τουρκμενιστάν και… της Ουγγαρίας. Ο καλούμενος «Οργανισμός Τουρκικών Κρατών» αποτελεί μετεξέλιξη του άλλοτε επονομαζόμενου «Τουρκικού Συμβουλίου» ή «Συμβουλίου Συνεργασίας Τουρκόφωνων Χωρών» το οποίο είχε συσταθεί το 2009… στο Ναχιτσεβάν.
Το «όραμα» ενόψει 2040
Με φόντο εκείνη τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης τον Νοέμβριο του 2021, οι ηγεσίες των καλούμενων «τουρκικών κρατών» είχαν όμως υιοθετήσει, υπό μορφή 17σέλιδης διακήρυξης, και ένα κοινό «τουρκικό όραμα» με ορίζοντα το έτος 2040 («Turkic World Vision – 2040», «Türk Dünyası 2040 Vizyonu»). Ενα μεγαλεπήβολο όραμα εξέχουσα θέση εντός του οποίου κατέχουν… το Αζερμπαϊτζάν και ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ.
Εν έτει 2023 πια, δύο χρόνια μετά, με φόντο πια τη νέα στρατιωτική νίκη των Αζέρων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ (βλ. όσα προηγήθηκαν στην περιοχή το διήμερο 19 – 20 Σεπτεμβρίου), ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρέθηκε, στις 25 Σεπτεμβρίου, στο Ναχιτσεβάν όπου είχε συνάντηση με τον Αζέρο ομόλογό του, Ιλχάμ Αλίεφ.
Από το έδαφος του Ναχιτσεβάν, ο Τούρκος πρόεδρος θυμήθηκε όμως, μεταξύ άλλων, και εκείνον τον διάδρομο του Ζανγκεζούρ που «είναι κάτι πολύ σημαντικό για την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν» και «πρέπει να ολοκληρωθεί» επειδή αποτελεί «θέμα στρατηγικό».
«Ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ θα ενώσει ολόκληρο τον τουρκικό κόσμο», διακήρυττε σε ανάλογο πνεύμα, ήδη από το 2021, ο Αζέρος πρόεδρος Ιλχάμ Αλίεφ.
Γιατί είναι όμως σημαντικός αυτός ο διάδρομος, η πραγμάτωση του οποίου επιστρέφει τώρα στο προσκήνιο, με φόντο τις νέες στρατιωτικές νίκες των Αζέρων και την επικείμενη διάλυση των αυτονομιστικών Αρχών της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας του Αρτσάχ (ειρήσθω εν παρόδω, αυτό που γνωρίζαμε τις τελευταίες δεκαετίες ως de-facto αυτόνομο αρμενικό θύλακα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ πλέον παύει να υφίσταται επί της ουσίας, καθώς οι Αρμένιοι της περιοχής επιστρέφουν ως πρόσφυγες στην Αρμενία και το Καραμπάχ περνά υπό τον πλήρη έλεγχο του Μπακού).
«Ένα έθνος, δύο κράτη, ένας στρατός»
Όταν αναφέρονται στο Αζερμπαϊτζάν και στην Τουρκία, οι ηγεσίες των εν λόγω χωρών τείνουν να μιλούν για «ένα έθνος, δύο κράτη» («tek millet iki devlet»). Τούρκοι αναλυτές, όπως για παράδειγμα ο Τζαν Κασάπογλου μέσα από τις σελίδες του the Jamestown Foundation, προχωρούν ακόμη παραπέρα, υποστηρίζοντας ότι το «ένα έθνος, δύο κράτη» έχει πια γίνει «δύο κράτη, ένας στρατός», λόγω της στρατιωτικής συνεργασία στον άξονα Μπακού – Άγκυρας που είναι πια στενότατη.
«Η βαθιά ριζωμένη στρατιωτική συμμαχία μεταξύ Τουρκίας και Αζερμπαϊτζάν, καθώς και οι συνεργασίες τους στα μέτωπα των στρατηγικών υποδομών, των σιδηροδρόμων και της ενέργειας φανερώνουν τη σημαντική παρουσία που έχει η Άγκυρα στον Νότιο Καύκασο», γράφουν οι Χαμιντρεζά Αζίζι και Ντάρια Ισατσένκο σε ανάλυσή τους για το Κέντρο Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών (CATS) του Γερμανικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων SWP.
Τα έργα και τα ντιλ
«Κι ενώ το Μπακού μπορεί να βασιστεί στην Άγκυρα για την ενίσχυση των στρατιωτικών του δυνατοτήτων (σ.σ. το πλούσιο σε υδρογονάνθρακες Αζερμπαϊτζάν ξεχωρίζει ως ένας από τους καλύτερους πελάτες της “made in Turkiye” αμυντικής βιομηχανίας καθώς έχει αγοράσει από την Τουρκία σχεδόν τα πάντα: drones, πυρομαχικά, τεθωρακισμένα, πυροβόλα όπλα, εκτοξευτές πυραύλων, συστήματα παρακολούθησης κ.ά.), η Άγκυρα από την άλλη πλευρά βλέπει το Μπακού ως απαραίτητο σημείο εισόδου προς τον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία», σημειώνουν οι αναλυτές του SWP, απαριθμώντας, για του λόγου το αληθές, μια σειρά από ήδη υπάρχουσες στρατηγικές συνδέσεις όπως είναι εκείνες
– της σιδηροδρομικής γραμμής Μπακού – Τιφλίδας – Καρς,
– του πετρελαιαγωγού Μπακού – Τιφλίδας – Τσεϊχάν,
– και των αγωγών φυσικού αερίου Μπακού – Τιφλίδας – Ερζερούμ και TANAP,
ενώ δεν περνούν απαρατήρητα και τα κοινά στρατιωτικά γυμνάσια Τουρκίας, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας που διεξάγονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
Ο διάδρομος του Ζανγκεζούρ
Η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν ωστόσο, δεν έχουν κοινά σύνορα, καθώς χωρίζονται γεωγραφικά από το σιιτικό Ιράν και τις χριστιανικά κράτη της Αρμενίας και της Γεωργίας, από χώρες δηλαδή που δεν ανήκουν στον «Οργανισμό Τουρκικών Κρατών» ούτε πρόκειται ποτέ να ενταχθούν σε αυτόν. Η Τουρκία «αγγίζει» όμως γεωγραφικά τον αζερικό (και διεθνώς αναγνωρισμένο ως αζερικό) θύλακα του Ναχιτσεβάν που βρίσκεται εντός των συνόρων της Αρμενίας.
Πώς θα μπορούσαν η Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν να «ενωθούν»; Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει μόνο μέσω του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ. Μέσα από έναν διάδρομο δηλαδή που θα ενώνει το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν περνώντας μέσα από τα εδάφη της νότιας Αρμενίας.
Για να αποκτήσει όμως υπόσταση ένας τέτοιος διάδρομος, θα πρέπει να έχει προηγουμένως δώσει το πράσινο φως και η Αρμενία…
