Τον Απρίλιο του 1981, ο γράφων ήταν μαθητής της Β΄ Τάξης του Λυκείου Δοξάτου στην Ανατολική Μακεδονία και διάβαζε με νεανικό ενθουσιασμό το βιβλίο «Αν ο Ηλιος πεθάνει», στο οποίο η διάσημη δημοσιογράφος και συγγραφέας Οριάνα Φαλάτσι, σύντροφος του Αλέκου Παναγούλη, ακτινογραφούσε το διαστημικό πρόγραμμα των ΗΠΑ μέσω σημαντικών συνεντεύξεων με Αμερικανούς αστροναύτες.
Τον ίδιο εκείνο Απρίλιο του 1981, οι αστροναύτες Τζον Γ. Γιανγκ, κυβερνήτης, βετεράνος των προγραμμάτων Gemini και Apollo της NASA, και Ρόμπερ Λ. Κρίπεν, πιλότος δοκιμών αεροσκαφών, υψώνονταν στον ουρανό από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι της NASA στη Φλόριντα με το διαστημικό λεωφορείο «Κολούμπια». Η παρθενική πτήση του πρώτου επαναχρησιμοποιούμενου διαστημοπλοίου της NASA εγκαινίασε το σύστημα διαστημικών μεταφορών, που με τη συντομογραφία STS (Space Transportation System) χρησιμοποιήθηκε συνολικά 135 φορές. Τα διαστημικά λεωφορεία διατηρούν μέχρι και σήμερα το ρεκόρ πλήθους αμερικανικών εκτοξεύσεων, παρά τον τερματισμό του προγράμματος STS τον Ιούλιο του 2011 με την τελευταία πτήση του «Ατλαντίς».
Δεκαετής έρευνα από τη NASA
Το μνημειώδες γεγονός της πρώτης εκτόξευσης του «Κολούμπια» σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής στη διαστημική εξερεύνηση. Τα πρωτοποριακά χαρακτηριστικά των διαστημικών λεωφορείων ήταν το αποκορύφωμα πολυετούς έρευνας, ανάπτυξης και αφοσίωσης της αμερικανικής διαστημικής κοινότητας και έφερε επανάσταση στα διαστημικά ταξίδια. Οι ηγέτες της NASA οραματίζονταν ένα επαναχρησιμοποιήσιμο διαστημικό σκάφος ήδη από τη δεκαετία του 1960. Το πρόγραμμα Αpollo είχε αναδείξει τη δυνατότητα της ανθρωπότητας να φτάσει στη Σελήνη, αλλά ήταν ένα εξαιρετικά δαπανηρό εγχείρημα, κυρίως λόγω της εφάπαξ χρήσης των οχημάτων εκτόξευσης. Το όραμα της NASA ήταν να αναπτύξει ένα διαστημικό όχημα που θα μπορούσε να εκτοξευθεί στο Διάστημα, να εκτελέσει την αποστολή του, να επιστρέψει με ασφάλεια στη Γη και μετά το απαραίτητο σέρβις να ξαναχρησιμοποιηθεί αντί να καταλήξει στα παλιοσίδερα.
Η κατασκευή του «Κολούμπια» ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1970, με συνεχείς βελτιώσεις στον σχεδιασμό του καθ’ όλη τη δεκαετία ανάπτυξής του. Κεντρικό στοιχείο του σχεδιασμού ήταν τα φτερά, που θα επέτρεπαν την ομαλή και ακριβή προσγείωση. Το διαστημόπλοιο ήταν εφοδιασμένο με ισχυρούς πυραυλοκινητήρες για την προώθησή του σε τροχιά και επιπλέον με δύο προωθητήρες στερεών καυσίμων για να παρέχουν την απαραίτητη ώθηση κατά την απογείωση.
Η ονομασία του πρώτου διαστημικού λεωφορείου είχε διπλή προέλευση. Πρόκειται για το όνομα του πρώτου αμερικανικού πλοίου που το 1790 ολοκλήρωσε τον περίπλου της Γης – μια σαφής παραπομπή στην αναλογία της περιφοράς των διαστημικών λεωφορείων γύρω από τον πλανήτη μας. Κολούμπια είναι επίσης η ποιητική ονομασία των ΗΠΑ, από το όνομα του Χριστόφορου Κολόμβου που ανακάλυψε για τους Ευρωπαίους την Αμερική.
Την ημέρα της εκτόξευσης, στις 12 Απριλίου 1981, ο ενθουσιασμός και η προσμονή είχαν ηλεκτρίσει την ατμόσφαιρα στο Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στη Φλόριντα. Ηταν μια κυριολεκτικά ιστορική περίσταση, αφού επρόκειτο για την πρώτη πτήση διαστημικού λεωφορείου. Η εκτόξευση ήταν προγραμματισμένη για τις 7 το πρωί και χιλιάδες θεατές είχαν συγκεντρωθεί από νωρίς για να παρακολουθήσουν αυτό το σημαντικό γεγονός. Μαζί με τους θεατές υπήρχαν και συνεργεία μέσων ενημέρωσης από όλο τον κόσμο για να καταγράφουν ζωντανά κάθε στιγμή.
Η μεγαλειώδης εκτόξευση ήταν το αποκορύφωμα της σκληρής πολυετούς δουλειάς από χιλιάδες μηχανικούς, επιστήμονες και τεχνικούς. Ωστόσο, από την παρθενική πτήση του «Κολούμπια» δεν έλειψαν τα προβλήματα. Κατά τη φάση της ανόδου, το τροχιακό σκάφος αντιμετώπισε αρκετές τεχνικές ανωμαλίες και προβλήματα. Η τεχνογνωσία και η ικανότητα για γρήγορη λήψη αποφάσεων των δύο αστροναυτών, σε συνδυασμό με την αυστηρή τους εκπαίδευση, τους επέτρεψαν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα και να εξασφαλίσουν την επιτυχία της αποστολής.
Οι προκλήσεις και οι στόχοι της αποστολής
Ως πρώτη αποστολή του νέου συστήματος διαστημικών μεταφορών, η STS-1 είχε αρκετούς καθοριστικούς, για το μέλλον των διαστημικών λεωφορείων, στόχους. Ο πρώτος στόχος ήταν να δοκιμαστεί η απόδοση του διαστημικού λεωφορείου κατά την εκτόξευση, την τροχιά και την επιστροφή στην ατμόσφαιρα. Αυτό περιλάμβανε την αξιολόγηση των συστημάτων, της ικανότητας ελιγμών και των χαρακτηριστικών χειρισμού του λεωφορείου στο κενό του Διαστήματος. Το μικρό πλήρωμα ήταν επιφορτισμένο με τη διεξαγωγή διαφόρων πειραμάτων και τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο το διαστημόπλοιο ανταποκρινόταν σε διάφορες συνθήκες.
Ενας άλλος, ιδιαίτερα σημαντικός στόχος ήταν να επαληθευτεί η ικανότητα του διαστημικού λεωφορείου να προσγειώνεται οριζόντια, όπως ένα αεροπλάνο, αντί να πέφτει στο έδαφος όπως οι κάψουλες των προηγούμενων διαστημικών αποστολών. Αυτός ο τρόπος προσγείωσης ήταν ζωτικής σημασίας για την επαναχρησιμοποίηση, τη μείωση του κόστους των διαστημικών ταξιδιών και τη δυνατότητα συχνών αποστολών.
Η κρισιμότερη φάση της αποστολής ήταν, όπως θα περίμενε κανείς, αυτή της επιστροφής και προσγείωσης. Καθώς το «Κολούμπια» επανήλθε στην ατμόσφαιρα της Γης, η έντονη θερμότητα λόγω της μεγάλης τριβής υπέβαλε το σκάφος σε ακραίες συνθήκες αντοχής. Ας θυμηθούμε ότι η τροχιακή ταχύτητα των διαστημικών λεωφορείων είναι 28.000 χιλιόμετρα την ώρα, δηλαδή πάνω από 30 φορές μεγαλύτερη από την ταχύτητα επιβατικών αεροπλάνων. Καθώς η ατμοσφαιρική τριβή είναι ανάλογη της επιφάνειας του σκάφους κάθετα στη διεύθυνση κίνησης, ανάλογη της πυκνότητας του αέρα που μεγαλώνει όσο πλησιάζουμε το έδαφος, και τέλος ανάλογη του τετραγώνου της ταχύτητας του σκάφους, είναι προφανές ότι η μεγαλύτερη τεχνική πρόκληση για ένα μεγάλο σκάφος που εισέρχεται στην ατμόσφαιρα με υψηλή ταχύτητα είναι η θερμική προστασία του.
Το σύστημα θερμικής προστασίας του «Κολούμπια» λειτούργησε αποτελεσματικά, προστατεύοντας το πλήρωμα και επιτρέποντας στο διαστημικό λεωφορείο να φτάσει αλώβητο στον διάδρομο προσγείωσης του Διαστημικού Κέντρου Κένεντι. Η σπουδαιότητα της θερμικής προστασίας υπογραμμίζεται από το γεγονός ότι το «Κολούμπια» καταστράφηκε 22 χρόνια αργότερα ακριβώς λόγω αστοχίας της θερμικής θωράκισης, που προκλήθηκε από την πρόσκρουση ενός κομματιού μονωτικού αφρού που είχε αποκολληθεί από την εξωτερική δεξαμενή καυσίμων.
Σημαντική αμερικανική επιτυχία στον διαστημικό ανταγωνισμό με τη Σοβιετική Ενωση
Παρά το τραγικό τέλος του «Κολούμπια», η πρώτη του πτήση ήταν μια σημαντική αμερικανική επιτυχία στον διαστημικό ανταγωνισμό με τη Σοβιετική Ενωση. Το «Κολούμπια» παρέμεινε στο Διάστημα για 54 ώρες, φτάνοντας σε μέγιστο ύψος 310 χιλιομέτρων και κυκλώνοντας τη Γη 36 φορές. Η επιτυχία του άνοιξε μια νέα σελίδα στην εξερεύνηση και στη χρήση του Διαστήματος. Τα διαστημικά λεωφορεία έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο σε όλους τους τομείς διαστημικών δραστηριοτήτων. Εκτόξευσαν δορυφόρους, μετέφεραν αστροναύτες και επιστημονικά όργανα, διεξήγαγαν έρευνα σε διάφορα επιστημονικά πεδία, επιδιόρθωσαν το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ, συμμετείχαν στη συναρμολόγηση και τροφοδοσία του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και γενικά συνέβαλαν καθοριστικά στην προώθηση και βελτίωση των επανδρωμένων διαστημικών πτήσεων.
Η πρώτη πτήση του «Κολούμπια» παραμένει ένα ανεξίτηλο κεφάλαιο στην ιστορία της εξερεύνησης του Διαστήματος. Σηματοδότησε την αυγή μιας νέας εποχής στις επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις, εμπνέοντας τις επόμενες γενιές. Πάνω απ’ όλα, η επιτυχημένη αποστολή του κατέδειξε τη βιωσιμότητα των επαναχρησιμοποιήσιμων διαστημικών οχημάτων. Για να γίνει πιο κατανοητή η σημασία αυτής της εξέλιξης, αρκεί να φανταστούμε πόσο πιο δαπανηρά (απλησίαστα θα λέγαμε) θα ήταν τα ταξίδια εάν τα αυτοκίνητα, πλοία ή αεροπλάνα ήταν μιας χρήσης.
Ο κ. Γιάννης Δαγκλής είναι καθηγητής Διαστημικής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος.
Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
