ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. Πρόκειται για την πιο κρίσιμη εκλογική αναμέτρηση από τις πρώτες εν μέρει ελεύθερες εκλογές του 1989, που μετέτρεψαν έναν σοβιετικό «δορυφόρο» σε μια ανθούσα δημοκρατία. Από τότε έχουν μεσολαβήσει πολλά και το διακύβευμα των αυριανών βουλευτικών εκλογών στην Πολωνία δεν αφορά μόνο την αποκατάσταση μιας «υγιούς» δημοκρατίας, αλλά και την εν δυνάμει επιστροφή της ως αξιόπιστου και σταθερού εταίρου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Τα τελευταία οκτώ χρόνια, η Βαρσοβία υπό τη διακυβέρνηση του εθνικιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS) του Γιάροσλαβ Κατσίνσκι είναι σε διαρκή σύγκρουση με τις Βρυξέλλες για παραβιάσεις του κράτους δικαίου και σταδιακή οπισθοχώρηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων.
Οι εκλογές της 15ης Οκτωβρίου είναι μεν ελεύθερες αλλά όχι δίκαιες, καθώς το PiS χρησιμοποιεί ως «όχημα» δημόσια μέσα ενημέρωσης και αρκετά ιδιωτικά, εξαπολύοντας αμείλικτη προπαγάνδα εναντίον της αντιπολιτευόμενης Πλατφόρμας Πολιτών (ΚΟ) του πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, την οποία κατηγορεί για παραχώρηση «εθνικής κυριαρχίας» και υποχώρηση στις «επιταγές» των Βρυξελλών. Ακολουθώντας, μάλιστα, την τακτική του «εταίρου» Ούγγρου Βίκτορ Ορμπαν, η κυβέρνηση διοργανώνει την ίδια ημέρα δημοψήφισμα για το μεταναστευτικό, συνδέοντάς το με την εθνική ασφάλεια και τις αποφάσεις των Ευρωπαίων γραφειοκρατών.
«Ψηλά» στην ατζέντα της προεκλογικής εκστρατείας μπήκε και το ζήτημα των αμβλώσεων, που όμως έχει προκαλέσει ήδη «κινητήριο» θυμό για την προσέλευση ψηφοφόρων και καταψήφιση του PiS. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το κόμμα του Τουσκ συγκεντρώνει περίπου το 30% των προτιμήσεων, ενώ το PiS 37%, με το πιο πιθανό σενάριο να είναι η ανάδειξη κοινοβουλίου χωρίς αυτοδυναμία.
Σε κάθε περίπτωση –ακόμη και με νίκη του Τουσκ– η μετάβαση σε μια «δημοκρατική, ευρωπαϊκή κανονικότητα» για την Πολωνία θα αργήσει. Τυχόν, όμως, νίκη του Κατσίνσκι θα προκαλέσει νέο «σοκ» στην Ευρώπη και, κυρίως, ανησυχία για τους πολιτικούς συσχετισμούς των επικείμενων ευρωεκλογών. Τρεις αναλυτές μιλούν στην «Κ» για το διακύβευμα των εκλογών για την Πολωνία και την Ευρώπη.
Aλεξ Ζέρμπιακ*
Ζητούμενο η ευρωπαϊκή κανονικότητα
Οι κυβερνήσεις υπό το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη αποτέλεσαν μια θεμελιώδη «πρόκληση» αποκόλλησης της χώρας από την –μετά το 1989– πολιτική συμφωνία. Ισχυρίζονταν τότε ότι στη διάρκεια της μετάβασης της δημοκρατίας, οι θεσμοί –ιδιαίτερα η Δικαιοσύνη– είχαν διαβρωθεί από (και) τη διαφθορά μιας μετακομμουνιστικής ελίτ. Αυτή τη στιγμή, η πόλωση έχει ρίζες σε δύο διαφορετικές ερμηνείες της πολιτικής που ακολούθησε αυτή η κυβέρνηση. Οι αντίπαλοί της θεωρούν ότι οι πολιτικές της, ιδιαίτερα οι μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη, υπονόμευσαν τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, ενώ οι υποστηρικτές της ότι ολοκλήρωσε τη μεταρρύθμιση μιας προβληματικής δημοκρατίας. Το μεταναστευτικό αναδείχθηκε αναπάντεχα σε βασικό θέμα της προεκλογικής περιόδου, καθώς είναι εξαιρετικά ευαίσθητο σε σχέση με την εθνική ασφάλεια, που το κυβερνών κόμμα «χρησιμοποιεί» για να κινητοποιήσει τους απογοητευμένους ψηφοφόρους του, ενώ η αντιπολίτευση επιχειρεί να το ουδετεροποιήσει ώστε να τους «φρενάρει». Εάν κερδίσει η αντιπολίτευση, η Πολωνία θα επιστρέψει σε μια «ευρωπαϊκή κανονικότητα» με αποκατάσταση των σχέσεων με Βερολίνο και Βρυξέλλες. Εάν το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη επικρατήσει, θα συνεχίσει να χτίζει εναλλακτικές συμμαχίες έναντι του γαλλογερμανικού άξονα, με την ελπίδα πως το πολιτικό κατεστημένο θα αποδεχθεί ότι πρέπει να τους αντιμετωπίζει ισότιμα και να «ξεπαγώσει», για παράδειγμα, τα κονδύλια από το ταμείο ανάκαμψης για την Πολωνία.
* Καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η κυβέρνηση διοργανώνει την ίδια ημέρα δημοψήφισμα για το μεταναστευτικό, συνδέοντάς το με τις αποφάσεις των «Ευρωπαίων γραφειοκρατών».
Βόιτσεχ Πρζίμπιλσκι
Η αποκατάσταση της δημοκρατίας θα αργήσει
Οι εκλογές θα καθορίσουν εάν η χώρα θα συνεχίσει στον δρόμο του εθνικισμού ή εάν θα υπάρξει ευκαιρία αλλαγής. Εάν αυτό συμβεί, θα φανεί ότι η κοινωνία διαθέτει εργαλεία ώστε να αποκαταστήσει τη δημοκρατία, που όμως χρειάζεται χρόνο, αποφασιστικότητα και καλή θέληση. Οι προεδρικές εκλογές του 2025 θα παίξουν καθοριστικό ρόλο ως προς αυτό, καθώς ο πρόεδρος διαθέτει «βέτο» που μπορεί να υπερκεραστεί μόνο με τα 3/5 της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας και ο Αντρέι Ντούντα αναμένεται να μπλοκάρει βασικές νομοθετικές πρωτοβουλίες σε περίπτωση αλλαγής της κυβέρνησης. Το θέμα της εθνικής κυριαρχίας είναι εξαιρετικής σημασίας, καθώς μας πήρε δύο αιώνες για να την ανακτήσουμε και αποτέλεσε βασικό θέμα προεκλογικά, μιας και η αντιπολίτευση πιστεύει ότι πρέπει να «μοιραζόμαστε» την κυριαρχία με τους συμμάχους μας –ιδιαίτερα μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία– που μας υπενθύμισε ότι μόνοι μας δεν θα νικήσουμε την «ιμπεριαλιστική όρεξη» της Μόσχας. Το Νόμος και Δικαιοσύνη αντιδρά σε μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, καθώς πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση κυριαρχείται από τον γαλλογερμανικό άξονα. Η Πλατφόρμα Πολιτών με διαφορετική ευρωπαϊκή εμπειρία θεωρεί ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί λειτουργούν και προστατεύουν τη θέση της Πολωνίας έναντι των συμφερόντων της Γερμανίας, της Γαλλίας ή άλλων. Εάν σχηματίσουν κυβέρνηση με την Αριστερά, θα αποκτήσουν «φυσική» σύνδεση με την κυβέρνηση στο Βερολίνο.
* Αναλυτής διπλωματικών θεμάτων, αρχισυντάκτης του Visegrad Insight, πρόεδρος του Res Publica Foundation.
Αλεκσάντρα Νιζίνσκα
Κρίσιμος ο ρόλος του «θυμού» των γυναικών
Οι εκλογές είναι κρίσιμες, ιδιαίτερα λόγω της τρέχουσας γεωπολιτικής κατάστασης, καθώς χωρίς ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς και κράτος δικαίου δεν θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε προκλήσεις όπως το μεταναστευτικό ή οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία. Αδιαμφισβήτητα, το διακύβευμα των εκλογών είναι οι σχέσεις με την ευρωπαϊκή κοινότητα, μιας και με επικράτηση των σκληροπυρηνικών ακολουθούμε ξεκάθαρα τον δρόμο της Ουγγαρίας. Μεγαλύτερο, όμως, διακύβευμα είναι τα δικαιώματα των γυναικών, και οι εκλογές θα καθορίσουν εάν η Πολωνία θα «απομονωθεί» ως χώρα που παραβιάζει βασικά ανθρώπινα δικαιώματα –όπως αυτό της αναπαραγωγής– που αποτέλεσε άλλωστε και το βασικό θέμα της προεκλογικής περιόδου. Η δημοκρατική αντιπολίτευση στήριξε ανοιχτά τη νομιμοποίηση της άμβλωσης στη 12η εβδομάδα κύησης, ενώ το Νόμος και Δικαιοσύνη επαινούσε τη μητρότητα ως φυσικό ρόλο των γυναικών. Παρά το γεγονός ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της Πολωνίας στην προεκλογική ατζέντα κυριάρχησαν γυναικεία ζητήματα, δεν συζητήθηκαν, πάντως, εκτενώς η έμφυλη βία και η πρόσβαση των γυναικών στην αγορά εργασίας. Ο «θυμός» ωστόσο για τις παραβιάσεις των γυναικείων δικαιωμάτων θα παίξει ρόλο-κλειδί για την παραμονή ή όχι του Νόμος και Δικαιοσύνη στην εξουσία.
* Νομικός, κοινωνιολόγος, ειδικευμένη στις πολιτικές ισότητας φύλου, στέλεχος του οργανισμού Gender Solutions.
