Περισσότεροι από 2.300 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί από ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές στη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου, όταν οι τρομοκράτες της Χαμάς δολοφόνησαν 1.300 ανθρώπους στο νότιο Ισραήλ. Τα ισραηλινά αεροσκάφη και το πυροβολικό σφυροκοπούν τον παράκτιο θύλακα. Η Χαμάς, που σκοπίμως σφαγίασε αμάχους και δεσμεύεται από το καταστατικό της να καταστρέψει το Ισραήλ, είναι αναμφίβολα ένοχη για εγκλήματα πολέμου.
Οι αντιδράσεις του Ισραήλ προκάλεσαν κύμα επικρίσεων. Η B’tselem, μια ισραηλινή ομάδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, κατηγόρησε την κυβέρνηση για «πολιτική εκδίκησης» υποστηρίζοντας ότι η κλίμακα των αεροπορικών επιδρομών και του αποκλεισμού αποτελούν «εγκλήματα πολέμου που διατάχθηκαν ανοιχτά από κορυφαίους Ισραηλινούς αξιωματούχους». Η ανθρωπιστική οργάνωση Γιατροί Χωρίς Σύνορα κατηγόρησε το Ισραήλ για «συλλογική τιμωρία της Γάζας με τη μορφή της πολιορκίας, των βομβαρδισμών και της απειλής για χερσαία εισβολή».
Στην πράξη, όμως, το Διεθνές Δίκαιο και οι ειδικοί κανόνες που διέπουν τον πόλεμο – το δίκαιο των ένοπλων συγκρούσεων, δίνουν στο Ισραήλ σημαντικό περιθώριο να επιτεθεί στη Χαμάς, σύμφωνα με εμπειρογνώμονες. Το άρθρο 51 του καταστατικού χάρτη των Ηνωμένων Εθνών παρέχει στα κράτη το δικαίωμα της αυτοάμυνας έναντι ένοπλης επίθεσης, υπό την προϋπόθεση ότι η βία που χρησιμοποιούν είναι αναγκαία και αναλογική. Η αναλογικότητα σημαίνει ότι το αμυνόμενο κράτος μπορεί να αντεπιτεθεί για την εξουδετέρωση της απειλής και μόνο.
Η χάραξη αυτής της γραμμής, όμως, είναι μια υποκειμενική και αμφιλεγόμενη διαδικασία. «Η μέχρι τώρα απάντηση του Ισραήλ πληροί τα παραπάνω κριτήρια», υποστηρίζει ο Ορέλ Σάρι, καθηγητής Δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Exeter, ο οποίος δίνει διαλέξεις στις ένοπλες δυνάμεις του ΝΑΤΟ.
Παρ’ όλα αυτά, κάποια μέτρα είναι αμφιλεγόμενα. Το Ισραήλ, με τη βοήθεια της Αιγύπτου, η οποία ελέγχει ένα νότιο πέρασμα, διατηρεί τον επίγειο, εναέριο και ναυτικό αποκλεισμό της Γάζας εδώ και χρόνια. Οι πολιορκίες και οι αποκλεισμοί δεν είναι από μόνοι τους παράνομοι. Ωστόσο, στις 9 Οκτωβρίου ο Γιοάβ Γκαλάντ, υπουργός Αμυνας του Ισραήλ, δήλωσε πως θα υπάρξει «πλήρης πολιορκία», χωρίς καύσιμα, ηλεκτρικό και τρόφιμα. Τρεις ημέρες αργότερα, ο Ισραέλ Κατζ, υπουργός Ενέργειας, προειδοποίησε ότι κανένας «ηλεκτρικός διακόπτης δεν θα ανοίξει, καμία παροχή νερού και κανένα φορτηγό με καύσιμα δεν θα εισέλθει» μέχρι η Χαμάς να απελευθερώσει τους ομήρους.
Ισραηλινοί αξιωματούχοι δικαιολογούν την κίνηση αυτή με το επιχείρημα ότι η Χαμάς χρησιμοποιεί μη στρατιωτικά αγαθά κατά το δοκούν. «Είναι σαφές», λέει ο Αμιχάι Κόεν, καθηγητής Νομικής στο Ινστιτούτο Δημοκρατίας του Ισραήλ στην Ιερουσαλήμ, «ότι υπάρχουν κάποια εφόδια που το Ισραήλ πρέπει να επιτρέψει. Το ερώτημα είναι αν πρέπει να παρέχει ηλεκτρική ενέργεια σε περιοχές που ελέγχει η Χαμάς, γνωρίζοντας ότι θα τη χρησιμοποιήσει για να επιτεθεί.
Μια δεύτερη πηγή νομικής διαμάχης είναι η απόφαση των Ενόπλων Δυνάμεων του Ισραήλ, αργά το βράδυ της 12ης Οκτωβρίου, για μετακίνηση 1,1 εκατομμυρίων πολιτών που ζουν στο βόρειο τμήμα της Γάζας. (Η Χαμάς κάλεσε τους αμάχους να αγνοήσουν την εντολή). Οι σοβαρές ανθρωπιστικές συνέπειες αυτής της απόφασης δεν αμφισβητούνται. Οι υποδομές της Γάζας έχουν καταστραφεί και υπάρχουν ελάχιστα μέρη για να πάνε τόσοι πολλοί άνθρωποι. Αλλά οι νομικές πτυχές είναι πιο περίπλοκες.
Οι νομικοί κάνουν διάκριση μεταξύ της προσωρινής εκκένωσης αμάχων από εμπόλεμες ζώνες, η οποία μπορεί να είναι νόμιμη, και της μόνιμης εκτόπισής τους, η οποία δεν είναι.
Το ζήτημα της εκκένωσης είναι συνυφασμένο με τις ειδικές συνθήκες της Γάζας, όπου η Χαμάς είναι σχεδόν «ένα» με τον άμαχο πληθυσμό. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο απαιτεί από τους εμπόλεμους να διακρίνουν μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών στόχων. Η σκόπιμη στόχευση των τελευταίων είναι πάντα παράνομη. Ωστόσο, μια επίθεση όπου σκοτώνονται άμαχοι -ακόμη και πολλοί- μπορεί να είναι νόμιμη εάν είναι απαραίτητη για κάποιον στρατιωτικό σκοπό και αναλογική «σε σχέση με το συγκεκριμένο και άμεσο στρατιωτικό όφελος που αναμένεται».
Ο Μάικλ Σμιτ του Πανεπιστημίου του Reading και ο αντισυνταγματάρχης Τζον Μέριαμ, δικαστής του στρατού των ΗΠΑ, οι οποίοι μελέτησαν την επιχείρηση Protective Edge, τον 50ήμερο πόλεμο του Ισραήλ κατά της Χαμάς το 2014, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι πρακτικές, «σε γενικές γραμμές, ήταν εναρμονισμένες με το νομικό πλαίσιο».
«Δεν πρόκειται για μια κανονική πόλη», υποστηρίζει ο Αβιχάι Μάντελμπλιτ για τη Γάζα. Ο πρώην γενικός στρατιωτικός εισαγγελέας του Ισραήλ από το 2004 έως το 2011 και γενικός εισαγγελέας από το 2016 έως το 2022 κάνει λόγο για «μια πόλη όπου υπάρχουν χιλιάδες νόμιμοι στρατιωτικοί στόχοι μέσα στις γειτονιές της». «Δεν μπορείς να τους διακρίνεις», συνεχίζει. «Αν το Ισραήλ θέλει να καταστρέψει τη Χαμάς, τότε πρέπει να καταστρέψει τα πάντα στη Γάζα γιατί σχεδόν κάθε κτίριο εκεί είναι προπύργιο της Χαμάς. Η εκκένωση των αμάχων, επομένως, είναι αναπόφευκτη. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος», προσθέτει.
Μεγάλες τρομοκρατικές ενέργειες μπορούν να αποδυναμώσουν ακόμη και τις πιο επαγγελματικές ένοπλες δυνάμεις. Η Αμερική προχώρησε σε βασανιστήρια μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οι αμερικανικές, αυστραλιανές και βρετανικές ειδικές δυνάμεις αντιμετώπισαν κατηγορίες για εγκλήματα πολέμου στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Ενα βίντεο που δημοσιεύτηκε στις 10 Οκτωβρίου φαίνεται να δείχνει ισραηλινά στρατεύματα να εκτελούν Παλαιστίνιους ενόπλους που ήταν γονατισμένοι και κουνούσαν σημαία παράδοσης.
«Αν στείλεις δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες σε μια αποστολή εκδίκησης σε μια πυκνή αστική περιοχή, από την οποία οι πολίτες δεν μπορούν να φύγουν, τα αποτελέσματα είναι απολύτως προβλέψιμα», προειδοποιεί ο Τζακ ΜακΝτόναλντ του Τμήματος Πολεμικών Σπουδών του King’s College του Λονδίνου.
