Η ξαφνική απόφαση της Χαμάς, χθες βράδυ, να απελευθερώσει δύο από τους συνολικά 203 Ισραηλινούς αιχμαλώτους που κρατούνται στη Γάζα, σίγουρα ανακούφισε τους συγγενείς τους.
Ωστόσο, αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας του Μπέντζαμιν Νετανιάχου, η οποία από την πρώτη στιγμή ξεκαθάρισε στην κοινή γνώμη της χώρας ότι δεν επίκειται «ακόμα ένας γύρος αναμέτρησης» με τη Χαμάς και την Ισλαμική Τζιχάντ, που αργά ή γρήγορα θα τελειώσει με κάποια συμφωνία ανταλλαγής των αιχμαλώτων με στελέχη των δύο αυτών οργανώσεων που εκτίουν την ποινή τους στις φυλακές υψίστης ασφαλείας. Η δέσμευση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας είναι ξεκάθαρη: Την επομένη ημέρα από τον τερματισμό του πολέμου, η καθεστωτική και στρατιωτική παρουσία της Χαμάς και της Ισλαμικής Τζιχάντ θα είναι παρελθόν. Ετι περαιτέρω, ο υπουργός Αμυνας, Γιοάβ Γκάλαντ, με χθεσινές δηλώσεις του έγινε ακόμα σαφέστερος. «Το πρώτο στάδιο του πολέμου θα είναι η διάλυση των τρομοκρατικών οργανώσεων στη Γάζα και στη συνέχεια θα εφαρμοστεί ένα νέο πλαίσιο ασφαλείας, σύμφωνα με το οποίο το Ισραήλ δεν θα έχει καμία ευθύνη για τη ζωή του πληθυσμού που θα κατοικεί στη Λωρίδα της Γάζας».
Κι όμως, η ξαφνική απελευθέρωση των δύο αιχμαλώτων που αποφάσισε η Χαμάς δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Μία ώρα πριν πληγεί το νοσοκομείο Αλ-Αχλι στην πόλη της Γάζας στις 17/10, με αποτέλεσμα εκατοντάδες νεκρούς, αλλά και ογκώδεις διαδηλώσεις στον αραβικό κόσμο, η Χαμάς είχε ανακοινώσει πως «θα απελευθερώσει, εντός μίας ώρας, όλους ανεξαιρέτως τους Ισραηλινούς αιχμαλώτους, υπό την προϋπόθεση το Ισραήλ να σταματήσει άμεσα τους βομβαρδισμούς». Οι προθέσεις της Χαμάς ήταν σαφείς: να αποτρέψει τη χερσαία στρατιωτική επιχείρηση, να εκτρέψει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης από τις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου και, εκμεταλλευόμενη την αγωνία των συγγενών των αιχμαλώτων, να επιτύχει την απελευθέρωση των στελεχών της που βρίσκονται στις ισραηλινές φυλακές ασφαλείας, για να τους αποδεχθεί ως ήρωες όταν θα επέστρεφαν στη Γάζα. Αφήνοντας ελεύθερους τους 203 Ισραηλινούς ομήρους, θα στερούσαν από το Ισραήλ τη δικαιολογητική βάση ενός πολέμου που έχει κηρυχθεί, αλλά ουσιαστικά δεν ξεκίνησε. Παράλληλα, και όσο θα συνεχίζονται οι βομβαρδισμοί και ο αποκλεισμός του παλαιστινιακού θύλακα από ηλεκτρικό, τρόφιμα, καύσιμα και φάρμακα, το ισραηλινό «ηθικό πλεονέκτημα» που αποκτήθηκε από την τραγωδία της 7ης Οκτωβρίου, μέρα με τη μέρα θα εξανεμιστεί.
Τα κέρδη της Χαμάς, του Κατάρ και του Ιράν
Η Χαμάς αξιοποίησε στο έπακρο τον παράγοντα του αιφνιδιασμού όταν ξεκίνησε τη δολοφονική επιχείρησή της στις 6:30 το πρωί της 7ης Οκτωβρίου, δρώντας ανενόχλητη επί οκτώ ολόκληρες ώρες στους απροετοίμαστους ισραηλινούς οικισμούς της μεθορίου με τη Γάζα, καταλαμβάνοντας, από το κτήριο αστυνομικής διοίκησης της πόλης Σντερότ μέχρι και στρατιωτικές μονάδες.
Χθες βράδυ, απελευθερώνοντας αιχμαλώτους, και μάλιστα χωρίς να θέτει την παραμικρή προϋπόθεση, αιφνιδίασε για ακόμη μια φορά ένα κράτος δυνατό, με μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας να παλεύει για την αξιοπιστία της, όχι μόνο έναντι εχθρών και φίλων στο εξωτερικό, αλλά κυρίως έναντι των ίδιων των πολιτών του. Μάλιστα, επιλέγοντας να απελευθερώσει δύο Ισραηλινές με αμερικανική υπηκοότητα, με συγγενή γνωστό δημοσιογράφο στα αμερικανικά ΜΜΕ, η κίνηση της Χαμάς αποδεικνύεται για ακόμα μια φορά εξαιρετικά μελετημένη. Είναι σαφές το μήνυμα που στέλνει προς τη διακυβέρνηση Μπάιντεν (η οποία χαρακτηρίστηκε «φασιστική» στο κείμενο της χθεσινοβραδινής ανακοίνωσης που εξέδωσε η οργάνωση), τη στιγμή που έχει αποστείλει δύο αεροπλανοφόρα, μεγάλες ποσότητες πρόσθετου οπλισμού και 2.000 στρατιώτες ειδικά εκπαιδευμένους στην απελευθέρωση ομήρων.
Ο δεύτερος κερδισμένος από τη χθεσινή εξέλιξη είναι το Κατάρ, που φέρεται ως ο φανερός διαμεσολαβητής που «έπεισε» τη Χαμάς στη χθεσινοβραδινή κίνηση-ματ. Μάλιστα, το υπουργείο Εξωτερικών της Ντόχα, με ανακοίνωσή του, διαβεβαίωσε πως «θα συνεχίσει τις προσπάθειές του να απελευθερωθούν όλοι οι αιχμάλωτοι, ανεξαρτήτως υπηκοότητας». Η καταρινή διπλωματία φαίνεται πρόθυμη να καταστεί η «κολυμβήθρα του Σιλωάμ» που θα αναδείξει τον ανθρωπισμό της Χαμάς, η οποία αποφασίζει να απελευθερώνει αθώους ανθρώπους – που επέζησαν από τον κύκλο αίματος της 7ης Οκτωβρίου, που σχεδίασε με κάθε ακρίβεια.
Και βέβαια δεν θα ήταν δυνατόν να παραλειφθεί το Ιράν. Καθοδηγώντας και ενεργοποιώντας από μακριά τρεις βασικούς περιφερειακούς παίκτες του (τη Χαμάς στη Γάζα, τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και μόλις προχθές τους αντάρτες Χούθι στην Υεμένη, οι οποίοι εκτόξευσαν τρεις πυραύλους τους οποίους κατέρριψαν οι ΗΠΑ ενώ κατευθύνονταν στο Ισραήλ), κάνει αισθητή τις δι’ αντιπροσώπων επιχειρησιακές δυνατότητές του, χωρίς να ρισκάρει απολύτως τίποτα. Οι διμερείς σχέσεις του με τις σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου βελτιώθηκαν ελέω Πεκίνου και αποδείχθηκε χρησιμότατος εταίρος της Ρωσίας στο ουκρανικό μέτωπο – επίσης χωρίς κόστος. Παράλληλα, αποτελεσματικότατος αποδείχθηκε ο δίαυλος συνεργασίας μεταξύ Τεχεράνης και Ντόχας, όπου επί δεκαετίες φιλοξενείται ο επικεφαλής του πολιτικού σκέλους της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια.
Η συνδιάσκεψη του Καΐρου και το ισραηλινό δίλημμα
Σε διπλωματικό επίπεδο, η κατάσταση που καλείται να αντιμετωπίσει το Ισραήλ τώρα δεν είναι ευκολότερη. Σήμερα συγκαλείται στο Κάιρο, κατόπιν πρωτοβουλίας του προέδρου Αμπντέλ Φατάχ Αλ-Σίσι, διεθνής συνδιάσκεψη με τη συμμετοχή 31 ξένων ηγετών –μεταξύ των οποίων της Ελλάδας και της Κύπρου– με αφορμή την παρούσα έκρυθμη κατάσταση. Πέραν της πρόθεσης του Αιγύπτιου ηγέτη να αυξήσει τη δημοτικότητά του ενόψει προεδρικών εκλογών, η κυβέρνηση Αλ-Σίσι επιδιώκει να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να αποτελέσει η Χερσόνησος του Σινά τόπο εγκατάστασης Παλαιστίνιων προσφύγων.
Μιλώντας στις 18/10 στα τοπικά μέσα για το θέμα, ήταν ειλικρινής, θεωρώντας δεδομένο ότι μεταξύ των εκτοπισμένων Παλαιστινίων της Γάζας θα περιλαμβάνονται και ένοπλοι πυρήνες της Χαμάς. «Δεν θέλουμε το Σινά να καταστεί ορμητήριο τρομοκρατικών ενεργειών κατά του Ισραήλ», τόνισε, γεγονός που θα μπορούσε να εμπλέξει και να παρασύρει και την Αίγυπτο. Αντιστοίχως, η ήδη εξαιρετικά επιβαρυμένη από πρόσφυγες Ιορδανία συντάσσεται με την αιγυπτιακή θεώρηση. Ενδεικτικό ήταν το προχθεσινό πρωτοσέλιδο της αγγλόφωνης Jordan Times, παραμονή της ματαιωθείσας τετραμερούς συνδιάσκεψης του Αμμάν, που τόνιζε ότι «κόκκινη γραμμή Αιγύπτου και Ιορδανίας είναι ότι δεν θα δεχθούν άλλους πρόσφυγες στο έδαφός τους».
Με τη σημερινή διεθνή ειρηνευτική συνδιάσκεψη στο Κάιρο, η Αίγυπτος επιδιώκει να «μοιραστεί» την ευθύνη αντιμετώπισης μιας εδώ και χρόνια διαρκούς ανθρωπιστικής κρίσης, που αναμένεται να οξυνθεί. Χωρίς τον χθεσινοβραδινό ευφυή ελιγμό της Χαμάς, η συνδιάσκεψη του Καΐρου αναμενόταν να ολοκληρωθεί με ευχολόγια και, στην καλύτερη περίπτωση, να σηματοδοτήσει την έναρξη ενός γενικευμένου περιφερειακού διαλόγου που θα διαμορφώσει την επόμενη μέρα της Λωρίδας της Γάζας, όταν ο πόλεμος θα έχει πια τελειώσει. Οσο για το Ισραήλ, το οποίο ήταν αναμενόμενο να μην αποδεχθεί να συμμετάσχει, θα είχε την ευκαιρία να σφυγμομετρήσει διαθέσεις και την κατάλληλη στιγμή να επιλέξει ποια στάση θα επέλεγε μετά το τέλος του πολέμου, από θέση ισχύος.
Μετά τον χθεσινοβραδινό τακτικό ελιγμό της Χαμάς, η κατάσταση μεταβλήθηκε σημαντικά και η σημασία της σημερινής συνδιάσκεψης του Καΐρου αναβαθμίζεται. Το πιθανότερο είναι να πυροδοτήσει πρόσθετες πιέσεις προς το Ισραήλ να αναβάλλει (άλλως, να ματαιώσει) τη χερσαία επιχείρησή του στη Γάζα. Φαινομενικά, θα τονιστεί η ανάγκη παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα μέσω του φυλακίου της Ράφα, που παραμένει ερμητικά κλειστό. Στην ουσία, όμως, θα κληθεί το Ισραήλ να αρχίζει να συζητά για ακόμα μια συνδιαλλαγή με τη Χαμάς, που στο τέλος θα οδηγήσει στην απελευθέρωση των Ισραηλινών αιχμαλώτων, αλλά την ίδια στιγμή, με την αποφυλάκιση στελεχών της Χαμάς από τις φυλακές υψίστης ασφαλείας, θα αναδειχθούν νέοι «αποφυλακισμένοι ήρωες» που θα διαιωνίσουν την de facto διακυβέρνηση της Γάζας από τη Χαμάς, την Ισλαμική Τζιχάντ και όποια άλλη οργάνωση θα αναδειχθεί στο μέλλον.
Υπό το βάρος των σημερινών περιστάσεων, μια τέτοια εξέλιξη εκτιμάται ότι στο Ισραήλ θα εκληφθεί ως ήττα. Προκειμένου να περισώσει την αξιοπιστία της, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας των Νετανιάχου και Γκαντς δεν είναι απίθανο να αγνοήσει τις διεθνείς συστάσεις και να δώσει το πρόσταγμα για χερσαία επιχείρηση.
Ο κ. Γαβριήλ Χαρίτος διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Σχέσεων Ελλάδας-Ισραήλ-Κύπρου στο Πανεπιστήμιο Μπεν-Γκουριόν και στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ
