Οταν η 86χρονη σήμερα Ελληνίδα Εβραία Λόλα Αντζελ, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, είδε στην τηλεόραση την εικόνα της 23χρονης Γερμανοεβραίας Σάνι Λουκ να τη φορτώνουν οι εισβολείς τρομοκράτες της Χαμάς, νεκρή ή μισοπεθαμένη, στην καρότσα ενός φορτηγού και να χλευάζουν πάνω από το ημίγυμνο κορμί της, ξέσπασε σε κλάματα. «Είχα δει νεκρούς στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Μπέργκεν-Μπέλσεν, αλλά το να σφάζεις ένα νέο κορίτσι που τελικά δεν σου φταίει και σε τίποτα, αυτό με ξεπερνάει…» λέει στην «Κ».
Εκείνο όμως που δείχνει να της προκαλεί τρόμο είναι τα σκοτεινά μηνύματα αντισημιτισμού που καταφθάνουν από την Ευρώπη και όχι μόνο. «Παρακολουθώ τις εξελίξεις και δεν κρύβω ότι φοβάμαι. Δυστυχώς ο αντισημιτισμός δεν έχει ηττηθεί, απεναντίας βλέπουμε ότι σηκώνει κεφάλι. Μπορεί να ατόνησε για ένα-δυο χρόνια μετά τον πόλεμο, αλλά εξακολούθησε να υποβόσκει και δυστυχώς συνεχίζει να καλλιεργείται. Ο Εβραίος είναι πάντα στόχος. Ισως γιατί μας κυνηγούσαν πάντοτε. Οι γονείς του πατέρα μου ήρθαν στην Ελλάδα έπειτα από πογκρόμ στη βόρεια Ευρώπη και της μητέρας μου από την Ισπανία. Ο πατέρας μου ποτέ δεν θέλησε να αποκτήσει δικό του σπίτι και πάντοτε μας έλεγε να έχετε τα διαβατήριά σας έτοιμα. Οταν ζεις με αυτόν τον φόβο ότι κάποιος θα σε διώξει, γίνεσαι πεισματάρης. Εγώ τώρα που ακούω αντισημιτικά σχόλια θυμώνω. Οταν έγιναν οι εκλογές και στον Χορτιάτη πήρε πολλές ψήφους η Χρυσή Αυγή, αν μπορούσα να βγω στο Σύνταγμα και να ουρλιάξω, θα το έκανα. Μα είναι δυνατόν; Τους έκαψαν ζωντανούς στον Χορτιάτη και να ψηφίζουν Χρυσή Αυγή; Είναι αδιανόητο το πόσο ξεχνάει ο κόσμος…».
Η 7χρονη τότε Λόλα Αντζελ συνελήφθη μαζί με τους γονείς της στις 25 Μαρτίου του 1944 στην Αθήνα, όπου είχαν καταφύγει για να γλιτώσουν το πογκρόμ εναντίον των ομοθρήσκων της στη Θεσσαλονίκη, που είχε ξεκινήσει ένα χρόνο πριν, αλλά για κακή τους τύχη οι Γερμανοί τούς εντόπισαν και τους φόρτωσαν στα τρένα με προορισμό τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, πρόσεξα ότι η Αντζελ δεν έφερε στο χέρι της τον ανεξίτηλο «αριθμό της φρίκης», και τη ρώτησα, τονίζοντάς της πως είναι ο πρώτος άνθρωπος από τους επιζήσαντες που συνάντησα και δεν είχε στο μπράτσο του το φοβερό αυτό ενθύμιο. «Σε όσους είχαμε ισπανικά διαβατήρια δεν έβαλαν αριθμούς, μόνο στους Ελληνες Εβραίους το έκαναν. Ο Ισπανός πρέσβης στην Αθήνα μάς είχε εφοδιάσει με ισπανικά έγγραφα, γεγονός που στην αρχή καθυστέρησε τη σύλληψή μας. Μας φόρτωσαν τελικά σε ένα τρένο και ύστερα από ένα μακρύ ταξίδι μέσα σε φριχτές συνθήκες –το βαγόνι δεν είχε ούτε παράθυρο– φθάσαμε στη Γερμανία και συγκεκριμένα στο στρατόπεδο του Μπέργκεν-Μπέλσεν.
»Στα μπροστινά βαγόνια του τρένου είχαν Eλληνες Εβραίους και στα πίσω εκείνους που είχαν και ξένα έγγραφα, ισπανικά ή ιταλικά. Εκ των υστέρων έγινε γνωστό ότι τους Eλληνες Εβραίους τούς προόριζαν για το Aουσβιτς και τους άλλους για το Μπέργκεν-Μπέλσεν, για να τους ανταλλάξουν με Γερμανούς αιχμαλώτους. Εμείς ήμασταν στη δεύτερη κατηγορία.
»Στο στρατόπεδο γνώρισα τη φρίκη. Πέθαιναν συνεχώς άνθρωποι από ασθένειες και πείνα και τους στοίβαζαν στο προαύλιο. Oταν οι Αμερικανοί μπήκαν στη Γερμανία και πλησίαζαν στο στρατόπεδο, μας φόρτωσαν δυόμισι χιλιάδες ανθρώπους σε ένα τρένο με άγνωστο προορισμό. Λόγω της επέλασης των συμμάχων που πολιορκούσαν το Βερολίνο, όμως, το τρένο ακινητοποιήθηκε στη λίμνη του Μαγδεβούργου.
Οταν έχεις κάνει ο ίδιος μικρό παιδί πρόσφυγας και σκέφτεσαι ότι υπάρχουν παιδιά που υποφέρουν, δεν μπορεί να μη νιώθεις πόνο για τα παιδιά, και των μεν και των δε.
»Εκεί, όπως μάθαμε αργότερα, οι Γερμανοί σχεδίαζαν να ρίξουν τα βαγόνια στη λίμνη για να μας πνίξουν, αλλά οι μηχανοδηγοί αρνήθηκαν να εκτελέσουν τη διαταγή, οι Αμερικανοί είχαν φθάσει σε απόσταση αναπνοής. Με το που ανοίξαμε το βαγόνι είδαμε τους Αμερικανούς στρατιώτες. Hμασταν ελεύθεροι. Επιζήσαμε από τύχη, γιατί είχαμε ισπανικά διαβατήρια».
«Φιλοχρήματοι, γαμψή μύτη»
«Πιστεύετε ότι δεν έχουμε διδαχθεί όσα έπρεπε από το Ολοκαύτωμα;» τη ρώτησα. «Φαίνεται πως όχι. Eχω στο σπίτι μου μια γυναίκα που με βοηθάει και έχει ένα κοριτσάκι που πάει στη Γ΄ Λυκείου. Ξέρετε τι της είπε η καθηγήτρια των Θρησκευτικών; Οτι η φυλή των Εβραίων είμαστε φιλοχρήματοι και έχουμε γαμψή μύτη. Αυτό βρήκε να πει για τους Εβραίους. Εν έτει 2023, στην Κυψέλη, κύριε».
«Αισθάνεστε ως Εβραίοι τώρα να απειλείστε εκ νέου, ως λαός;» ρώτησα. «Βεβαίως, και εκείνο που με κάνει να σκέφτομαι πιο πολύ είναι ότι στην Ευρώπη το ποσοστό των μουσουλμάνων αυξάνει θεαματικά και σε βάθος χρόνου οι Ευρωπαίοι θα είναι μειονότητα. Ακούτε να λένε ότι θα αφανίσουν τώρα τους Εβραίους. Αύριο θα πουν ότι θα αφανίσουν τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους “άπιστους” γενικά. Οποιος δεν είναι μουσουλμάνος είναι άπιστος και άρα πρέπει να αφανιστεί», είπε καταθέτοντας και τη δική της ματιά, γενικότερα, στα δραματικά γεγονότα στο Ισραήλ και στη Γάζα, όπου δύο ανιψιές της πολεμούν μέσα από τις γραμμές του ισραηλινού στρατού.
«Αισθάνομαι λύπη για τους μεν και τους δε. Ξέρετε, όταν έχεις κάνει ο ίδιος μικρό παιδί πρόσφυγας και σκέφτεσαι ότι υπάρχουν παιδιά που υποφέρουν, δεν μπορεί να μη νιώθεις πόνο. Σκεφτείτε, και οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί, και τα παιδιά των μεν και τα παιδιά των δε, υποφέρουν. Αυτό που εμένα με εξοργίζει είναι ότι δεν μπόρεσε η ανθρωπότητα να βρει έναν τρόπο να μη γίνονται πόλεμοι. Περάσαμε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που ήταν φρικτός. Κι άλλον πόλεμο; Επιτέλους, δεν βάλαμε μυαλό;».
Κράτησα τελευταία την εικόνα μιας άλλης Εβραίας, που επίσης επέζησε του Ολοκαυτώματος, και όταν οι της Χαμάς την απελευθέρωσαν άπλωσε το χέρι της στον απαγωγέα της και του ευχήθηκε «σαλόμ», ειρήνη δηλαδή. Τη ρώτησα αν θα έκανε το ίδιο. Ακολούθησε σιωπή. «Μου έκανε εντύπωση, αλλά πρέπει να της φέρθηκαν καλά, μην ξεχνάτε όμως ότι είχε ακόμη όμηρο τον άνδρα της. Του είπε “σαλόμ”, και τη θαύμασα. Εγώ στη θέση της θα δίσταζα, αλλά δεν ξέρω τι θα έκανα εκείνη τη στιγμή. Δεν πιστεύω πάντως ότι φέρονται καλά στους ομήρους, όταν διαπόμπευσαν και σκότωσαν τη Γερμανίδα – σήμερα διάβασα ότι βρήκαν το πτώμα της. Πόλεμος χωρίς θύματα δεν υπάρχει, ο σκοπός είναι να μη γίνει πόλεμος».
