Υπάρχει ένα μέρος μάλλον άγνωστο στους πολλούς, μεταξύ Σουηδίας και Φινλανδίας, που σε πείσμα των οξυνόμενων διεθνών ανταγωνισμών γεφυρώνει αντιφάσεις.
Αν και νατοϊκό πια, έπειτα από την ένταξη της Φινλαδίας στο ΝΑΤΟ τον περασμένο Απρίλιο, παραμένει αποστρατιωτικοποιημένο. Αν και φινλανδικό, συνεννοείται στα σουηδικά. Αν και ευρωπαϊκό, αποτελεί ειδικό φορολογικό έδαφος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και εξαιρείται από ειδικούς φόρους κατανάλωσης. Στρατό δεν έχει, όπως προείπαμε, παρά μόνο αστυνομία και ολίγους συνοριοφύλακες. Και οι νέοι που ζουν εκεί, δεν υποχρεούνται να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία παρά μόνο εάν το θέλουν.
Εάν κοιτάξει όμως κανείς βαθύτερα στα ανατολικά, μεταξύ Ελσίνκι και Ταλίν, μπορεί να δει από εκεί την Αγία Πετρούπολη.
Οι Νήσοι Αλαντ (ή Ωλαντ όπως είναι η ορθή προφορά) είναι στρατηγικά τοποθετημένες στην καρδιά της Βαλτικής Θάλασσας, στην είσοδο του Βοθνιακού Κόλπου, μεταξύ Στοκχόλμης και Τουρκού, βορείως του –στρατιωτικοποιημένου πια, έπειτα από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία– σουηδικού Γκότλαντ.
Οταν εμείς στην Ελλάδα τιμούσαμε πέρυσι τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι περίπου 30.000 κάτοικοι των Νήσων Ωλαντ γιόρταζαν 100 χρόνια αυτονομίας.
Πρακτικά, μιλάμε για ένα αυτοδιοικούμενο κομμάτι της Φινλανδίας που μιλάει σουηδικά και παραμένει αποστρατιωτικοποιημένο ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα.
Πώς θα μπορούσε όμως να προσεγγίσει κανείς αυτήν την ειδική περίπτωση πια, εν έτει 2023; Ως απλή παραφωνία μέσα σε έναν κόσμο οξυνόμενης στρατιωτικοποίησης; Ή μήπως ως απόδειξη/υπόμνηση ότι υπάρχουν και άλλες επιλογές πέραν των στρατιωτικών;
Ο,τι κι αν είναι, δεν είναι εύκολο, αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
«Η Φινλανδία, 100 χρόνια έπειτα από τη συμφωνία για το καθεστώς αυτονομίας των Νήσων Ωλαντ, πρέπει να συνεχίσει να εργάζεται πάνω σε αυτό το θέμα. Οι ίδιες οι Αρχές των νησιών πρέπει να συνεχίσουν να δουλεύουν πάνω σε αυτό.
Ο χειρισμός και η αντιμετώπιση των μειονοτικών ζητημάτων είναι κάτι πολύ δύσκολο. Τα προβλήματα εμπιστοσύνης είναι πάντοτε ένα ζήτημα. Αυτό δεν τελειώνει ποτέ. Πρέπει να δεχθούμε ότι είναι κάτι πάνω στο οποίο θα χρειάζεται να εργαζόμαστε συνεχώς», δηλώνει, μιλώντας στην «Κ», η Σία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ, διευθύντρια του Ινστιτούτου Ειρήνης των Νήσων Ωλαντ (The Åland Islands Peace Institute – Ålands fredsinstitut).
«Στη Φινλανδία υπάρχει μια σουηδική μειονότητα. Από τους 5 εκατομμύρια πολίτες της χώρας, περίπου 250.000 έχουν τα σουηδικά ως πρώτη γλώσσα και οι περίπου 30.000 που ζουν σήμερα στις Νήσους Ωλαντ είναι μια μειονότητα μέσα σε αυτήν τη σουηδόφωνη μειονότητα.
Ηδη από τη σύστασή του την περίοδο 1917 – 1918, το σύγχρονο φινλανδικό κράτος είχε ως συνταγματικά αναγνωρισμένες γλώσσες τα φινλανδικά και τα σουηδικά», εξηγεί η κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ, δικηγόρος στο επάγγελμα η ίδια, με ειδίκευση στο διεθνές δίκαιο και προϋπηρεσία σε διεθνείς οργανισμούς (ΟΑΣΕ, Συμβούλιο της Ευρώπης).
Η κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ γεννήθηκε στην Αθήνα, από πατέρα Ελληνα και μητέρα Σουηδή, αλλά ζει εδώ και αρκετές δεκαετίες στη Φινλανδία. Το Ινστιτούτο για την Ειρήνη Ålands fredsinstitut, το οποίο εκείνη διευθύνει από το 2007, συστάθηκε τη δεκαετία του 1990. Πρόκειται για ένα ίδρυμα, οι πρακτικές και ερευνητικές δραστηριότητες του οποίου επικεντρώνονται σε ζητήματα μειονοτήτων, αυτοδιοίκησης, αποστρατιωτικοποίησης και επίλυσης διενέξεων, χρησιμοποιώντας το ειδικό καθεστώς των Νήσων Ωλαντ ως σημείο εκκίνησης αλλά και ως παράδειγμα («Åland Example»).
«Αν κοιτάξουμε όσα συμβαίνουν ανά την υφήλιο σήμερα, θα δούμε μια τεράστια αύξηση της έμφασης που δίνεται στη στρατιωτική δράση. Θα δούμε όμως παράλληλα και πολλές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου. Ωστόσο, η στρατιωτική δράση από μόνη της δεν αρκεί για να δώσει μακροχρόνιες λύσεις. Η στρατιωτική δράση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη σημασία της πολιτικής και του δικαίου», σημειώνει η κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ.
«Πρέπει να υπάρχει κάποιος που θα λέει ότι “ναι, είναι ακόμη εφικτό να διαπραγματευόμαστε και να συμβιβαζόμαστε και να πετυχαίνουμε μακροχρόνιες λύσεις” αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε παράλληλα ότι για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται πολλή δουλειά», σημειώνει η ίδια όταν τη ρωτάμε για τους στόχους του ινστιτούτου του οποίου ηγείται.
Από τις 24 Φεβρουαρίου του 2022 ωστόσο και έπειτα, έχουν πια αλλάξει πάρα πολλά στην Ευρώπη. Η ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία ήρθε να ανατρέψει τα περισσότερα από όσα θεωρούσαμε δεδομένα· η Φινλανδία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ· η Σουηδία την ακολουθεί στην ίδια κατεύθυνση· το σουηδικό νησί Γκότλαντ στη Βαλτική επαναστρατιωτικοποιήθηκε· η εξοπλιστική κούρσα έχει πάρει φωτιά διεθνώς· και ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται ενώ η ένταση παράλληλα κλιμακώνεται από τη Γάζα ως το Στενό της Ταϊβάν.
«Υπάρχουν, άραγε, ακόμη περιθώρια αποστρατιωτικοποίησης και ουδετερότητας μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον οξυνόμενης στρατιωτικοποίησης και ανταγωνισμού; Κινδυνεύουν οι Νήσοι Ώλαντ να δουν το ειδικό καθεστώς τους να αλλάζει, στη σκιά του Ουκρανικού, έπειτα από τόσες δεκαετίες;», ρωτάμε την κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ.
«Βλέπουμε να εξαπλώνεται η ιδέα ότι η στρατιωτική ισχύς μπορεί, από μόνη της, να μας βοηθήσει να λύσουμε όλα τα προβλήματα ασφάλειας. Αυτό δεν είναι κάτι νέο. Συμβαίνει τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1990», μας απαντά, υπογραμμίζοντας ωστόσο ότι αυτές οι τάσεις στρατιωτικοποίησης καταλήγουν να γεννούν στην πράξη έναν φαύλο κύκλο κλιμάκωσης της έντασης, λειτουργώντας πιο πολύ ως φιτίλια και λιγότερα ως μέσα αποτροπής.
«Δεν είναι η απουσία στρατιωτικής ισχύος που λειτουργεί ως θρυαλλίδα. Είναι αντιθέτως οι αυξανόμενες αντιλήψεις περί απειλών (threat perceptions) και ο τρόπος με τον οποίο αυτές γίνονται αντικείμενο χειραγώγησης. Τα αυξημένα επίπεδα των συγκρούσεων είναι αποτέλεσμα της αυξημένης στρατιωτικοποίησης.
Είναι πιο εύκολο να προσπαθείς να κερδίσεις πολιτική υποστήριξη κηρύσσοντας την ανάγκη για περισσότερα όπλα και περισσότερη επιθετικότητα. Ο Πούτιν θα ήθελε να γίνουμε σαν και αυτόν», σημειώνει η κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ και συνεχίζει: «Το να επενδύει κανείς μόνο στη στρατιωτική ασφάλεια είναι λάθος, πράγμα που είχαν συνειδητοποιήσει μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και για αυτό ήθελαν να δημιουργήσουν πλατφόρμες οικοδόμησης εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Ετσι, τα Νησιά Ωλαντ έγιναν μια τέτοια πλατφόρμα οικοδόμησης εμπιστοσύνης, πρώτα από όλα μεταξύ Φινλανδίας και Σουηδίας.
Η Σουηδία έπρεπε, από την πλευρά της, να δεχθεί ότι δεν θα πάρει υπό τον δικό της έλεγχο αυτά τα νησιά παρά το γεγονός ότι όσοι ζούσαν εκεί μιλούσαν σουηδικά. Αυτό το καθεστώς έτυχε, ωστόσο, σεβασμού και από τη Ρωσία. Η Ρωσική Ομοσπονδία έχει, τουλάχιστον μέχρι τώρα, δείξει ότι θα συνεχίσει να σέβεται αυτό το καθεστώς».
Από εκεί και πέρα ωστόσο, «το παράδειγμα των Νησιών Ωλαντ είναι ταυτόχρονα και το παράδειγμα της Φινλανδίας», σημειώνει η διευθύντρια του Åland Islands Peace Institute μιλώντας στην «Κ», και συνεχίζει: «Τόσο η Φινλανδία όσο και η Ελλάδα είχαν εμφύλιους πολέμους. Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Φινλανδία, το 1918, κόστισε περισσότερες από 30.000 ζωές. Η Φινλανδία έπρεπε να κάνει τότε μια πολύ δύσκολη επιλογή. Τι είδους κράτος θα γινόταν; Στην πορεία, κατάφερε να μην είναι μια από εκείνες τις χώρες που αυταρχικοποιήθηκαν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Η Φινλανδία κινήθηκε κατά αυτόν τον τρόπο επειδή πιστεύει στη αξία του κράτους δικαίου και στην ανάγκη χρήσης βίας μόνον όταν είναι απολύτως απαραίτητο. Είναι ενδιαφέρον ότι η Φινλανδία προσπάθησε να συνδυάσει αφενός αυτό που πολλοί άνθρωποι θεωρούν έναν ισχυρό και αξιόπιστο στρατό και αφετέρου ένα εξίσου ισχυρό, εάν όχι ακόμη ισχυρότερο, πλαίσιο διπλωματικής και νομικής δράσης».
«Θα μπορούσε, όμως, το αποστρατιωτικοποιημένο, ουδέτερο καθεστώς των νησιών Ωλαντ να λειτουργήσει πρακτικά ως πρότυπο ή οδηγός για την επίλυση διενέξεων και σε άλλες γωνιές της υφηλίου;», ρωτάμε την κυρία Σπηλιοπούλου Ακερμαρκ. Η απάντηση που μας δίνει ωστόσο, δεν είναι εκείνη που θα περίμενε κανείς με βάση ευσεβείς πόθους. «Είναι λάθος να βάζεις διαφορετικές περιοχές στο ίδιο καλάθι χωρίς να λαμβάνεις υπόψη το ιδιαίτερο γεωγραφικό, ιστορικό και νομικό πλαίσιο», λέει.
Οσο για τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκείνος προς το παρόν «δεν έχει φτάσει στη Βαλτική». «Είναι σημαντικό να το θυμόμαστε αυτό, και να μην κλιμακώνουμε τη σχετική μιντιακή/πολιτική ρητορική», καταλήγει η διευθύντρια του Ινστιτούτου Ειρήνης των Νήσων Ωλαντ, μιλώντας στην «Κ».
