Ο αναπληρωτής γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών και υψηλός εκπρόσωπος της Συμμαχίας των Πολιτισμών, Μιγκέλ Ανχελ Μορατίνος, βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη αυτή την εβδομάδα, εκπροσωπώντας τον γ.γ. Αντόνιο Γκουτέρες στην απονομή του πανευρωπαϊκού βραβείου «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ» που δόθηκε φέτος στον ΟΗΕ.
Μέσα σε τέσσερις δεκαετίες πολιτικής καριέρας, έχει, μεταξύ άλλων θέσεων, διατελέσει υπουργός Εξωτερικών της πατρίδας του, Ισπανίας (2004-2010), πρέσβης στο Ισραήλ (1996) και ειδικός απεσταλμένος της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή (1996-2003). Οταν συμφωνήθηκε η αποκλειστική συνέντευξή του με την «Κ», μας ζητήθηκε να μη γίνουν ερωτήσεις για τον πόλεμο στη Γάζα. Αλλά η «Κ» ρώτησε, και ο κ. Μορατίνος δεν δίστασε να απαντήσει.
«Είναι μια υπαρξιακή σύγκρουση – δύο έθνη, δύο λαοί, δύο αφηγήματα, πολεμούν για τη δική τους ύπαρξη», δηλώνει στη διά ζώσης συνέντευξη. «Είναι μια γη για δύο λαούς που πρέπει να ζήσουν μαζί», εξηγεί, «αν δεν το καταλάβουν και οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί, δεν θα υπάρξει ειρήνη, δεν θα έχουν την πιθανότητα να διατηρήσουν τη μελλοντική τους ύπαρξη».
Ο ρόλος της διεθνούς κοινότητας είναι να τους βοηθήσει να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ώστε να επιτευχθεί η λύση των δύο κρατών. «Είναι ο μόνος τρόπος για να υπάρξει αναγνώριση και από τις δύο πλευρές, να επιτευχθούν η ειρήνη και η ασφάλεια, με εγγυημένα σύνορα – όσο πιο γρήγορα γίνει», συμπληρώνει, «τόσο το καλύτερο για όλους».
Αλλά δεν έχει έρθει η ώρα. «Βρισκόμαστε ακόμη στην αντίδραση του Ισραήλ κατά της φρικτής επίθεσης της Χαμάς σε πολίτες, την οποία φυσικά καταδικάζουμε», σημειώνει. Για την ακρίβεια, θεωρεί ότι είμαστε ακόμη στην αρχή της απάντησης του Ισραήλ – «θα πρέπει να δούμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της», αναφέρει. Τονίζει ότι όλοι έχουν δικαίωμα στην αυτοάμυνα, «αλλά πρέπει να τηρείται το ανθρωπιστικό δίκαιο».
Η «τέχνη του πολέμου»
Ο Μιγκέλ Ανχελ Μορατίνος ξεκαθαρίζει πολλάκις στην «Κ» ότι είναι πλήρως κατά του πολέμου. «Εχω περάσει 40 χρόνια της ζωής μου στην πολιτική, στη διπλωματία, έχω παρακολουθήσει πολλές συγκρούσεις, πολέμους και κρίσεις, και έχω φτάσει να μην μπορώ να δεχτώ ότι τον 21ο αιώνα, τα ανθρώπινα όντα, που είναι ικανά για τρομερές ανακαλύψεις στην ιατρική, στην επιστήμη, στην τεχνολογία, είμαστε ανίκανοι να ελέγξουμε τη βία, και να λύσουμε τα προβλήματα με ειρηνικό τρόπο, ότι πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στρατιωτικά μέσα», υπογραμμίζει. «Θα έπρεπε να είμαστε πια αρκετά ανθρώπινοι, έξυπνοι και σοφοί για να αποφύγουμε τον πόλεμο», δηλώνει. Είναι λάθος να μιλάμε για την «τέχνη του πολέμου». Δεν έχει τίποτα όμορφο ο πόλεμος – μόνο σκοτάδι και μηδενισμό.
Ηταν αναπόφευκτο, υπογραμμίζει, να φτάσουν τα πράγματα ώς εδώ στη Γάζα. «Οσοι δουλεύαμε χρόνια πάνω στο θέμα, λέγαμε στους βασικούς πρωταγωνιστές, στη Δύση κυρίως, ότι η κατάσταση δεν ήταν καλή· επικρατούσε μια “φούσκα” ότι τα πάντα κινούνταν στη σωστή κατεύθυνση», εξηγεί. Κάποιοι προσπαθούσαν να κρούσουν τον κώδωνα – «αλλά ο κόσμος κουράζεται, πίστευαν ότι όλα είναι υπό έλεγχο, έλεγαν “πότε πότε πρέπει να κουρεύεται το γρασίδι στη Γάζα”, εννοώντας να επικρατεί τάξη», σημειώνει.
Τα πράγματα, όμως, δεν ήταν υπό έλεγχο. «Τα τελευταία 5-10 χρόνια, έχει υπάρξει έλλειψη πραγματικής προσήλωσης για την επίλυση του προβλήματος· δεν ήταν βασική προτεραιότητα στην ατζέντα κι έτσι ο κόσμος πίστευε ότι είχε λυθεί – δεν είχε λυθεί και εξερράγη με τη φρικτή επίθεση της Χαμάς», συμπληρώνει. Τώρα, αναρωτιούνται «τι θα κάνουμε;». Θα μπορούσε να είχε διευθετηθεί η κατάσταση με διαφορετικό τρόπο, λέει, αλλά έλειπε η πολιτική βούληση. «Τώρα πληρώνουμε τις συνέπειες αυτής της έλλειψης ενασχόλησης της διεθνούς κοινότητας – αυτή είναι η προσωπική μου άποψη», επισημαίνει.
Η διπλωματία, προσθέτει, δεν δημιουργήθηκε για την επίτευξη ειρηνικής συμβίωσης με φίλους, αλλά για την επίλυση προβλημάτων με εχθρούς μέσω ειρηνικών μέσων. Σε αυτά πρέπει να επενδύσουμε και να σκεφτούμε πώς θα συνεχίσουμε αφότου η επιχείρηση του Ισραήλ λήξει. Θα λήξει αν δεν επιστραφούν οι όμηροι; «Ολοι είναι πολύ ανήσυχοι και εργάζονται για το δικαίωμα των ανθρώπων να επιστρέψουν στα σπίτια τους, όλοι ζητούν από τη Χαμάς να ελευθερώσει τους ομήρους χωρίς όρους», δηλώνει. «Αυτή θα έπρεπε να είναι η βασική μας ανησυχία, να επιστρέψουν οι πολίτες πίσω στις οικογένειές τους», αναφέρει στην «Κ».
Η ισλαμοφοβία
Ο κ. Μορατίνος, ο οποίος είναι και υπεύθυνος του ΟΗΕ για την παρακολούθηση του αντισημιτισμού, καταγγέλλει ότι τις τελευταίες εβδομάδες έχει αυξηθεί σημαντικά – «πρέπει να επιστρέψουμε στη μηδενική ανοχή των αντισημιτικών επιθέσεων», λέει. Ταυτόχρονα, έχει αυξηθεί και η ισλαμοφοβία. «Θα πρέπει να είμαστε πολύ ενεργοί σε αυτό το θέμα», τονίζει, «πρέπει να καταγγέλλουμε όλες τις πράξεις μίσους και διακρίσεων, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές πρέπει να λέμε ότι θα πρέπει να ζήσουμε μαζί». Πολλοί πιστεύουν πως δεν είναι η σωστή στιγμή για κάτι τέτοιο, όμως εκείνος διαφωνεί: «Είναι επιτακτική ανάγκη να διατηρήσουμε τη συνεχή κλήση για σεβασμό και αμοιβαία αποδοχή».
Είναι μια γη για δύο λαούς που πρέπει να ζήσουν μαζί· αν δεν το καταλάβουν και οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί, δεν θα υπάρξει ειρήνη, δεν θα έχουν την πιθανότητα να διατηρήσουν τη μελλοντική τους ύπαρξη.
Απαντώντας σε ερώτηση της «Κ» για τον ρόλο του ΟΗΕ σε έναν κόσμο που οδηγείται και πάλι σε ένοπλες συρράξεις, ο κ. Μορατίνος αναφέρεται σε ένα ερώτημα που τον απασχολούσε όντας υπουργός Εξωτερικών: «Είναι καλύτερο να έχεις ισχύ ή επιρροή;». Οταν έχεις δύναμη, μπορείς να επιβληθείς, απαντά. «Αλλά ποια είναι τα επιτεύγματα των ισχυρών χωρών σήμερα; Δεν είναι σημαντικό να έχεις δύναμη, αλλά επιρροή για να ληφθεί η σωστή απόφαση», δηλώνει. Ο ΟΗΕ, λέει, δεν έχει στρατό, χρήματα, δύναμη. «Αλλά μπορεί να αποτελεί την ηθική συνείδηση του κόσμου, μπορεί να καθορίσει τι πρέπει να γίνει, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος επίλυσης ενός προβλήματος», τονίζει.
Ζούμε σε έναν διεθνοποιημένο κόσμο, είμαστε πλέον αλληλένδετοι, ό,τι συμβαίνει σε μια χώρα επηρεάζει και τις υπόλοιπες, συμπληρώνει. Εχουν αρχίσει να δημιουργούνται «διεθνείς πολίτες», που κινητοποιούνται για θέματα παγκόσμια. «Οι δυνατές χώρες μπορούν να επιβάλουν τον λόγο τους αλλά με όριο – ποιος κυβερνά τον κόσμο; Οι άνθρωποι. Η κυβέρνηση, ο ιδιωτικός τομέας, οι ακτιβιστές, τα ΜΜΕ. Μόνο οργανισμοί σαν τα Ηνωμένα Εθνη μπορούν να τα ενσωματώσουν όλα και να προτείνουν τον καλύτερο τρόπο για μια ανθρωπότητα που όλο και περισσότερο πρέπει να ζει μαζί», υπογραμμίζει ο κ. Μορατίνος.
Οι βασικές προκλήσεις που έχει να αντιμετωπίσει ο ΟΗΕ είναι τέσσερις, κατ’ αυτόν.
Πρώτον, η αποφυγή των πολέμων και η επίλυση των συγκρούσεων με ειρηνικά μέσα – «πρέπει να αλλάξουμε το Συμβούλιο Ασφαλείας, ήταν ένα όργανο που θα εγγυόταν την ειρήνη αλλά εξαιτίας της δομής του, με πέντε μόνιμα μέλη που μπορούν να ασκήσουν βέτο, δεν λειτουργεί», τονίζει.
Δεύτερον, η διάσωση του πλανήτη, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
«Είναι πολύ σημαντικό να σώσουμε τον πλανήτη, αλλά πρέπει να σώσουμε και τους εαυτούς μας, την ανθρωπότητα», δηλώνει – η τρίτη πρόκληση. «Πρέπει να σεβόμαστε ο ένας τον άλλον, η διαφορετικότητα δεν είναι απειλή, είναι πλούτος», συμπληρώνει.
Τέταρτον, να σώσουμε τον homo sapiens. «Η τεχνητή νοημοσύνη αναπτύσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, αν συνεχίσουμε όπως τώρα, θα ξεπεράσει την ανθρώπινη νοημοσύνη», σχολιάζει. Εχει τη δυνατότητα να συνεισφέρει με θετικό τρόπο, αλλά πρέπει να διαφυλάξουμε τη δική μας επιβίωση. Η AI αυτή τη στιγμή δημιουργεί μια βάση δεδομένων αυτών που ήδη ξέρουμε. Οι άνθρωποι, τονίζει, δημιουργούν χάρη στην περιέργεια όσων δεν γνωρίζουμε ακόμη.
Παγκοσμίως, πρέπει να επικεντρωθούμε στην πολυμέρεια, αντί να επιστρέφουμε στο παραδοσιακό πλαίσιο της εξισορρόπησης δυνάμεων, με δύο χώρες να αποφασίζουν για τις υπόλοιπες, αναφέρει. Είναι βασικά οι ΗΠΑ και η Κίνα, αλλά και η Ρωσία, οι υπόλοιπες BRICS, οι ευρωπαϊκές χώρες – «ζούμε σε έναν διχασμένο κόσμο, δεν ήταν έτσι πριν από 5-6 χρόνια», προσθέτει. Αλλά μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις όποιες επιπτώσεις του πολέμου στη Γάζα, έχουμε χωριστεί σε τρεις άξονες: στον παγκόσμιο Βορρά, τον παγκόσμιο Νότο και όλες τις υπόλοιπες χώρες που προσπαθούν να βρουν το μέλλον τους. «Πρέπει να προσπαθήσουμε να ξεπεράσουμε αυτόν τον διχασμό», σημειώνει.
Οσον αφορά την Ουκρανία, ξεκαθαρίζει ότι, παραβιάζοντας την εδαφική ακεραιότητά της, η Ρωσική Ομοσπονδία απερίφραστα παραβίασε τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ: «Πυροδότησαν μια φυσιολογική αντίδραση, μια απάντηση». Αλλά τώρα λείπει η επιθυμία για διπλωματική λύση. «Λείπει γιατί κανείς δεν προσπαθεί πραγματικά – ήταν πολύ κοντά σε συμφωνία τον Μάρτιο του 2022, αλλά οι βασικοί πρωταγωνιστές (σ.σ. και από τις δύο πλευρές, πιστεύει) αποφάσισαν ότι δεν ήταν η σωστή στιγμή», δηλώνει.
Θα πρέπει όμως, όπως και στη Γάζα, να κάνουν ειρήνη αν θέλουν να διατηρήσουν το δικό τους μέλλον – «γιατί η Ρωσία δεν θα εξαφανιστεί, ούτε οι Παλαιστίνιοι θα εξαφανιστούν», λέει ο κ. Μορατίνος.
Η νέα γενιά
Η δυνατότητά μας να εμβαθύνουμε στη βασική πρόκληση που αντιμετωπίζουμε –την κλιματική κρίση– πλήττεται διότι βρισκόμαστε σε πόλεμο. «Πώς θα υπερασπιστείς το περιβάλλον στην Ουκρανία όταν έχεις καθημερινά βομβαρδισμούς;» ρωτάει. Τι μέρος του παγκόσμιου προϋπολογισμού πηγαίνει στον στρατό και στον οπλισμό και όχι στην καταπολέμηση της φτώχειας, στην εξάλειψη της πείνας; «Η ατζέντα έχει μετακινηθεί από την ανάπτυξη στον στρατό και στην ασφάλεια», αναφέρει.
Παραμένει, πάντως, αισιόδοξος. Πιστεύει στη νέα γενιά. «Το μέλλον δεν είναι γραμμένο, εσείς θα γράψετε την Ιστορία – πρέπει να αποφασίσετε τι θέλετε», υπογραμμίζει. Οι άνθρωποι, λέει, πάντα είναι επιτυχείς στις μάχες τους – αν είναι κάποιος απαισιόδοξος, δεν καταφέρνει τίποτα. Κάθε γενιά θέλει να αλλάξει τον κόσμο, δηλώνει, παραφράζοντας τον λόγο του Αλμπέρ Καμύ στην αποδοχή του βραβείου Νομπέλ, το 1957. «”Η δική μου γενιά έχει πολύ πιο σημαντικό ρόλο, να αποτρέψει τον κόσμο από την καταστροφή του”, είπε – αυτός είναι και ο ρόλος της νέας γενιάς», λέει ο κ. Μορατίνος στην «Κ», «αυτό το μήνυμα πρέπει να της μεταφέρουμε».
