Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Ι. Βούλγαρη, Α. Μανώλη, Κ. Δρίτσα
Εκτός από το κορυφαίο θέμα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, στην COP28 (Ντουμπάι, 30/11-12/12/2023), τη διεθνή κοινότητα θα απασχολήσει επίσης, η παγκόσμια απώλεια δασών λόγω αποψίλωσης στις τροπικές περιοχές (κυρίως λόγω επέκτασης αγροτικών καλλιεργειών) και η υποβάθμιση στις εύκρατες (κυρίως από πυρκαγιές και υλοτομία).
Η απώλεια σημαντικών οικοτόπων, όπου ζει πληθώρα διαφορετικών ειδών πτηνών, ερπετών, θηλαστικών και ψαριών, τα οποία βρίσκονται σε μεγάλη διακινδύνευση απώλειας των κρίσιμων πληθυσμών τους, συνιστά έναν ακόμη σοβαρό παγκόσμιο κίνδυνο. Παράλληλα, θα συζητηθούν ζητήματα έκρηξης του παγκόσμιου πληθυσμού (κυρίως σε Αφρική και Νοτιοανατολική Ασία), ο οποίος από τα 190 εκατ. το έτος 0 (γέννηση του Χριστού), έχει σήμερα εκτοξευθεί στα 8 δισ. Σημαντικό επιπλέον πρόβλημα, άμεσα σχετιζόμενο με τις ανάγκες επισιτιστικής επάρκειας της ανθρωπότητας, συνιστά και η συνακόλουθη ανάγκη μείωσης του υψηλού περιβαλλοντικού και υδατικού αποτυπώματος των τροφίμων. Ιδιαίτερη έμφαση είναι χρήσιμο να δοθεί στη μείωση της κατανάλωσης βόειου κρέατος και γενικά ζωικών προϊόντων, με αντίστοιχη αύξηση της κατανάλωσης τροφίμων φυτικής προέλευσης.
Οι λόγοι που «χάνονται» τα δέντρα
Η συγκλονιστική παρέμβαση των ανθρώπων στα δασικά οικοσυστήματα γίνεται με αποψίλωση (χωρίς προοπτική επαναφοράς δέντρων) ή/και με υποβάθμιση. Στo διάστημα 2001-2015, το 27% της παγκόσμιας απώλειας δασών οφείλεται σε αποψίλωση, το 26% σε υλοτομία δασικών προϊόντων, το 24% σε αλλαγή καλλιέργειας – γεωργία και το 23% σε πυρκαγιές. Στις τροπικές περιοχές, το 95% της αποψίλωσης είναι αποτέλεσμα μετατροπής σε γεωργικές εκτάσεις. Στις εύκρατες περιοχές η υποβάθμιση των δασών προέρχεται κυρίως από πυρκαγιές και υλοτομία.
Οι εκπομπές αερίων από ζωικά προϊόντα
Τα τρόφιμα και η γεωργία εκπέμπουν έως και 26% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων. Για την παραγωγή ενός κιλού βόειου κρέατος εκλύονται 99 κιλά ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα (CO2), για την παραγωγή ίδιας ποσότητας σοκολάτας υγείας 47 κιλά, ενώ για 1 κιλό αρνίσιο κρέας 40 κιλά ισοδύναμου CO2. Στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται τα εσπεριδοειδή, τα μήλα, οι ξηροί καρποί και οι πατάτες (με 0,4 kg εκπομπών). Συνολικά, τα ζωικά προϊόντα εκπέμπουν πολύ μεγαλύτερες ποσότητες από τα τρόφιμα φυτικής προέλευσης.
Από τα 190 εκατ. στα 8 δισ. πληθυσμού
Το έτος γέννησης του Χριστού (έτος 0) ο παγκόσμιος πληθυσμός ήταν μόλις 190 εκατομμύρια, ενώ σήμερα αγγίζει τα 8 δισεκατομμύρια (με προσδόκιμο ζωής τα 73 έτη) και πρόβλεψη να κορυφωθεί το 2086 στα 10,4 δισ. Το 1800 ο παγκόσμιος πληθυσμός έφθασε το 1 δισ. (με προσδόκιμο ζωής έως 30 έτη) και διπλασιάστηκε έπειτα από 230 χρόνια. Ο επόμενος διπλασιασμός συνέβη έπειτα από 130 χρόνια, ενώ ο αμέσως επόμενος ύστερα από μόλις 37 χρόνια (1950-1987).
Ο ρυθμός αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού κορυφώθηκε το 1963 φτάνοντας στο 2,3%, ενώ σήμερα βρίσκεται στο 0,9%, με πτωτική τάση.
Οι καλλιέργειες «εκτόπισαν» τα δάση
Πριν από 10.000 έτη, το 71% της επιφάνειας της Γης (106 δισεκατομμύρια στρέμματα) καλυπτόταν από δάση. Η δασική έκταση το 1900 μειώθηκε στο 48% (51 δισ. στρ.). Η ανάγκη για ξυλεία τόσο για κατασκευές, χαρτί κ.λπ. όσο και ως πηγή ενέργειας, οδήγησε στην κατεύθυνση αυτή.
Στο διάστημα 1900 – 2018 παρατηρείται διπλασιασμός των εκτάσεων καλλιεργειών (από 8% σε 15%), καθώς και διπλασιασμός των εκτάσεων για βόσκηση (από 16% σε 31%), με αντίστοιχη υποχώρηση των δασών και των θαμνωδών εκτάσεων. Οι αστικές περιοχές καταλαμβάνουν μόνο το 1% της γήινης επιφάνειας.
Το υδατικό αποτύπωμα των τροφίμων
Εκτός από το ανθρακικό αποτύπωμα, περιβαλλοντικά μεγάλη σημασία έχει και το υδατικό αποτύπωμα (άμεση και έμμεση χρήση νερού). Οι διατροφικές επιλογές μας διαμορφώνουν διαφορετικές απαιτήσεις νερού για την παραγωγή προϊόντων. Η παραγωγή ενός κιλού μοσχαρίσιου κρέατος απαιτεί 15.415 λίτρα νερού, ενώ για το ίδιο βάρος ξηρών καρπών χρειάζονται 9.063 λίτρα νερού. Τα χαμηλότερα τρόφιμα στην κλίμακα κατανάλωσης νερού είναι τα φρούτα και τα λαχανικά.
Οι βασικές απειλές για την πανίδα
Η κλιματική αλλαγή είναι μια αυξανόμενη απειλή για τη βιοποικιλότητα, χωρίς να είναι η κύρια. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία, αλλά και η υπερεκμετάλλευση φυτών και ζώων μέσω της υλοτομίας, του κυνηγιού και του ψαρέματος, οδηγούν στην απώλεια οικοτόπων. Θηλαστικά και ψάρια εξαφανίζονται από το παράνομο κυνήγι / αλιεία, η μη βιώσιμη υλοτόμηση συμβάλλει στην παρακμή ειδών, ενώ η επέκταση της γεωργίας εκδιώκει άγρια ζώα.
