Απομένουν μόλις έξι μήνες πριν από τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2024 και επί της ουσίας τρεις για την ολοκλήρωση των φακέλων της τρέχουσας θητείας της Κομισιόν, την οποία η πρόεδρός της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχρισε «γεωπολιτική», σε αντίθεση με την «πολιτική» επιτροπή του προκατόχου της Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ. Επί της ουσίας η Γερμανίδα πολιτικός επιδίωξε ανανέωση της ευρωπαϊκής ατζέντας, με κλείσιμο των εσωτερικών μετώπων και στροφή προς τις διεθνείς προκλήσεις, που απαιτούν ωστόσο οικοδόμηση συναίνεσης σε πολλά, ακανθώδη ζητήματα. «Ο κόσμος χρειάζεται την ηγεσία μας περισσότερο από ποτέ. Να συνεχίσουμε να συμπράττουμε με τον κόσμο ως υπεύθυνη δύναμη», διακήρυττε ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2019 –μόλις είχε επικυρωθεί από την ολομέλεια η υποψηφιότητά της–, ενώ δεσμευόταν «να προωθήσει και να προστατεύσει τα ευρωπαϊκά συμφέροντα μέσω του ανοιχτού και δίκαιου εμπορίου». Περιέγραφε ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά μιας νέας «Ευρώπης στον κόσμο».
Σε αυτό το πλαίσιο η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε τότε και την ομάδα γι’ αυτή την πολυδιάστατη «αποστολή»: με την αμιγώς διπλωματική να αναλαμβάνει ο Ισπανός βετεράνος διπλωμάτης Ζοζέπ Μπορέλ, τις διεθνείς εταιρικές σχέσεις η Φινλανδή Γιούτα Ουρπιλάινεν, τη διεύρυνση ο Ούγγρος Oλιβερ Βαρχέλι, τη διαχείριση κρίσεων και ανθρωπιστικής βοήθειας ο Σλοβένος Γιάνες Λέναρτσιτς, ενώ το χαρτοφυλάκιο του εμπορίου με στρατηγικούς εταίρους και ανταγωνιστές της Ε.Ε ο Λετονός Βάλντις Ντομπρόβσκις. Eνα «σχήμα» με πέντε αντιπροέδρους και επιτρόπους που, όπως φαίνεται, ήταν σχεδιασμένο για μια Ευρώπη του 2019 και υπό συνθήκες «ομαλότητας». «Τότε δηλαδή που η Ε.Ε. είχε την “πολυτέλεια” να εργάζεται σε όλα αυτά τα “εργοτάξια” απρόσκοπτα», αναφέρει χαρακτηριστικά Ευρωπαίος αξιωματούχος, συμπληρώνοντας πως τέσσερα χρόνια μετά «με δύο πολέμους στη γειτονιά της Ευρώπης, με το μεταναστευτικό να αποκτά την ίδια, εάν όχι μεγαλύτερη διάσταση στην εξωτερική πτυχή του από την εσωτερική, το “αρχιτεκτόνημα” κλονίζεται. Και αυτό είναι μια αντικειμενική διαπίστωση».
Με αυτή συμφωνεί ο Ρικάρντο Μπόργκες ντε Κάστρο, αναπληρωτής διευθυντής του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής (EPC), ο οποίος σημειώνει ότι «δεν μπορείς απλώς να διακηρύττεις μια “γεωπολιτική” Κομισιόν, χωρίς να μπορείς να τη μετατρέψεις ως τέτοια. Το πώς ενεργείς γεωπολιτικά συμπληρώνεται με το πώς ακριβώς αντιμετωπίζεις τα γεγονότα».
Υπάρχουν βέβαια και άλλοι παράγοντες που δεν διευκολύνουν τον «γεωπολιτικό προσανατολισμό» της Κομισιόν, όπως η προσωπική «χημεία» των μελών της ομάδας που επιλέχθηκαν να την υπηρετήσουν, αλλά και η διαχείριση της εντολής που έλαβαν. Πρόσφατα παραδείγματα η «σύγκρουση» Μπορέλ – Βαρχέλι για την ανθρωπιστική βοήθεια στη Γάζα, με «πυροσβεστική» τότε παρέμβαση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν που ζήτησε διενέργεια ελέγχου για τα κοινοτικά κονδύλια προς τους Παλαιστινίους, οι συνεχιζόμενες δηλώσεις του επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Μπορέλ για το Ισραήλ –που ξεπερνούν τα «όρια» της εντολής για εκπροσώπηση των κρατών-μελών–, γεγονός που ενοχλεί αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως και οι αρχικές ατυχείς δηλώσεις της ίδιας της προέδρου της Κομισιόν για τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή.
«Ακόμη βιώνουμε τις επιπτώσεις των διαφορετικών δηλώσεων του Μπορέλ ή του Βαρχέλι ή της προέδρου», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ρικάρντο Μπόργκες ντε Κάστρο, συμπληρώνοντας ότι «o χαμός ήταν τόσο μεγάλος, που απέδειξε πόσο εύκολα μπορεί να υπονομευθεί η θέση της Ευρώπης παγκοσμίως». Λόγω αυτής της «κακοφωνίας» –που οφείλεται κυρίως στην Κομισιόν και λιγότερο στα κράτη-μέλη– ο ίδιος λέει ότι εάν θα μπορούσε να «βαθμολογήσει» την τρέχουσα Κομισιόν, «καθώς βρισκόμαστε στην αρχή μιας γεωπολιτικής “αφύπνισής της”, θα της έδινα ένα Δ΄ ή Γ΄, κατά τα ελληνικά πρότυπα στο δημοτικό σχολείο».
«Βιώνουμε τις επιπτώσεις των διαφορετικών δηλώσεων του Μπορέλ ή του Βαρχέλι ή της προέδρου. Αποδείχθηκε πόσο εύκολα μπορεί να υπονομευθεί η θέση της Ευρώπης».
Η αλήθεια είναι εξάλλου ότι η τρέχουσα επιτροπή βρέθηκε αντιμέτωπη με «πολυκρίσεις» ή μόνιμες κρίσεις και κάποιες πρωτοφανείς, όπως η πανδημία της COVID ή ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι επιπτώσεις του στην ενέργεια. Αυτές οι κρίσεις –που μάλιστα διαδέχονταν η μία την άλλη– ανάγκασαν τους Ευρωπαίους να σκεφθούν διαφορετικά το «παιχνίδι», έχοντας αντιληφθεί καθυστερημένα την πλήρη ενεργειακή εξάρτησή τους από τη Ρωσία αλλά και την αντίστοιχη της ασφάλειάς τους από τις ΗΠΑ. «Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να πει ότι η Κομισιόν δεν αντέδρασε με επιτυχία, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της πανδημίας», αναφέρει Ευρωπαίος αξιωματούχος, όπως και στον πόλεμο στην Ουκρανία, όμως, «επρόκειτο για ad hoc διαχειρίσεις – η ευρύτερη θεσμική απεικόνιση πάσχει», λέει χαρακτηριστικά.
Λάτιν δυσκαμψία
Αδυναμία κατεγράφη ωστόσο και στη μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη διαπραγμάτευση και σύναψη διεθνών εμπορικών σχέσεων, την ευθύνη των οποίων φέρει εξ ολοκλήρου η Κομισιόν. Τα τελευταία τέσσερα χρόνια η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν διήνυσε χιλιόμετρα προς αναζήτηση νέων εταιρικών σχέσεων, που όμως τελικά δεν της απέφεραν αξιόλογες συμφωνίες. Τελευταίο παράδειγμα η αναβολή του ταξιδιού της, αυτή την εβδομάδα, στη Βραζιλία για μια σύνοδο που θα «σφραγιζόταν» με εμπορική συμφωνία με χώρες της Λατινικής Αμερικής, το λεγόμενο γκρουπ Mercosur, ύστερα από δύο δεκαετίες διαπραγματεύσεων. Οι συνομιλίες δεν προχώρησαν λόγω της αλλαγής κυβέρνησης στην Αργεντινή και της δημόσιας αντιπαράθεσής της με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Αλλά ούτως ή άλλως θεωρούνταν μια δύσκολη συμφωνία, την οποία η Κομισιόν εκτιμούσε ότι μπορούσε να «σφραγίσει». Το ίδιο συνέβη το φθινόπωρο με αντίστοιχη συμφωνία με την Αυστραλία, ενώ «με άδεια χέρια» έφυγαν την περασμένη εβδομάδα από τον Καναδά η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν και ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ. Καμία συμφωνία και με τις ΗΠΑ δεν έχει ακόμη επιτευχθεί, ίσως γιατί, όπως σημειώνουν αναλυτές, οι γεωπολιτικές φιλοδοξίες της προέδρου συγκρούονται συχνά με ευαίσθητα θέματα εθνικών συμφερόντων κρατών-μελών, ιδιαίτερα εκείνων που καθοδηγούνται από ιδέες προστατευτισμού, όπως η Γαλλία.
Για την Κίνα, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της Ε.Ε με εμπορικές συναλλαγές που φθάνουν τα 2,3 δισ. ευρώ ημερησίως, η πρόεδρος της Κομισιόν «δεν μάσησε τα λόγια της» την περασμένη Πέμπτη. Μετά τη συνάντησή της με τον πρόεδρο της χώρας Σι Τζινπίνγκ προειδοποίησε ότι ο «ανταγωνισμός πρέπει να είναι δίκαιος», καθώς οι εισαγωγές από την Κίνα υπερβαίνουν πλέον τις εξαγωγές της κατά σχεδόν 400 δισ. ευρώ. Τελικά, η σύνοδος Ε.Ε. – Κίνας –η πρώτη εδώ και πέντε χρόνια–, συνοδεία του Σαρλ Μισέλ, παρά τις υψηλές προσδοκίες και εν μέσω γεωπολιτικών αναταράξεων και τεταμένων εμπορικών σχέσεων, δεν κατέληξε σε αμοιβαίες δεσμεύσεις των δύο πλευρών. Μήπως και σε αυτή την περίπτωση η πολιτική της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με πρόταγμα την αποφυγή κινδύνου (de-risking), αλλά όχι την απομάκρυνση από την Κίνα (de-coupling), δεν αποδίδει; Ο Ρικάρντο Μπόργκες ντε Κάστρο δεν συμφωνεί, καθώς θεωρεί ότι ο στόχος της συνόδου ήταν απλώς «να σταθεροποιήσει τις σχέσεις και να αποφευχθεί χειροτέρευσή τους. Αυτό που επιθυμούν τα κράτη-μέλη». Και ο Βασίλης Ντούσας, επικεφαλής των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων της συμμαχίας για τη διασφάλιση της δημοκρατίας στο German Marshall Fund, στις Βρυξέλλες, θεωρεί ότι «αν και η διαφοροποίηση μεταξύ των κρατών-μελών σχετικά με την Κίνα εξακολουθεί να υφίσταται, η Ε.Ε. στο σύνολό της έχει προχωρήσει τα τελευταία τέσσερα χρόνια σημαντικά προς μια προσέγγιση που αναγνωρίζει πλέον τους κινδύνους και τις απειλές που θέτει το Πεκίνο».
Στην εκπνοή του χρόνου που απομένει για τη θητεία της, πάντως, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει –όπως φαίνεται– διαπιστώσει αυτές τις παθογένειες και τη δομική έλλειψη σχεδιασμού της υπερφιλόδοξης «γεωπολιτικής Κομισιόν», που οραματίστηκε. Σε αυτό το πλαίσιο, άλλωστε, έχει ξεκινήσει το τελευταίο εξάμηνο να εμπιστεύεται περισσότερο εκείνους που έχουν ανταποκριθεί κατά καιρούς σε δύσκολες «αποστολές» και ανήκουν στην ίδια πολιτική ομάδα με εκείνη. Διόλου τυχαία η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρέδωσε πρόσφατα εκ νέου το κρίσιμο χαρτοφυλάκιο των διεθνών εταιρικών σχέσεων της Φινλανδής Γιούτα Ουρπιλάινεν, που πήρε άδεια άνευ αποδοχών για να μετάσχει στις προεδρικές εκλογές στη χώρα της, στον αντιπρόεδρό της Μαργαρίτη Σχοινά. Στον ίδιο, εξάλλου, είχε ήδη εμπιστευθεί μέρος του χαρτοφυλακίου της Μαργκρέτε Βεστάγκερ, που έχει πάρει άδεια άνευ αποδοχών διεκδικώντας την προεδρία της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, αλλά και της Μαρίγια Γκάμπριελ, όταν παραιτήθηκε για να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή της Βουλγαρίας. Στον Μαργαρίτη Σχοινά εμπιστεύθηκε πολύ πρόσφατα και τη «μεταναστευτική διπλωματία», την πολιτική, δηλαδή, συνεννόηση με βασικές χώρες προέλευσης μεταναστών της Δυτικής Αφρικής.
Παλιά και νέα εμπόδια
Το εσωτερικό ρήγμα
Η Ουγγαρία συνεχίζει το «παιχνίδι εκβιασμών» έναντι των προτάσεων της Κομισιόν για ενίσχυση της Ουκρανίας ύψους 50 δισ. ευρώ, αλλά και ανοίγματος των ενταξιακών της διαπραγματεύσεων με την Ε.Ε. «Μπορεί η Ε.Ε. να αντιμετωπίσει μελλοντικές κρίσεις χωρίς να προχωρήσει στις απαραίτητες εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, όπως αλλαγή τρόπου λήψης αποφάσεων ιδιαίτερα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής;» αναρωτιέται Ευρωπαίος αξιωματούχος.
Ο φόβος του Τραμπ
Η Ευρώπη γνωρίζει πολύ καλά τι θα συμβεί με την πιθανότητα επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ. Τα γεωπολιτικά βήματα της Ε.Ε. θα πρέπει πλέον είτε να χαραχθούν διαφορετικά είτε να ιδωθούν υπό ένα διαφορετικό πρίσμα, παραδέχονται οι αναλυτές. Οι Ευρωπαίοι συνειδητοποίησαν με μεγάλη καθυστέρηση την ενεργειακή εξάρτησή τους από τη Ρωσία, αλλά και την αμυντική εξάρτησή τους από τις ΗΠΑ.
