Οταν οι γυναίκες του Ιράν ξεχύθηκαν στους δρόμους, με το σύνθημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», και διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στην υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ, αλλά και ενάντια σε άλλους νόμους που διαιωνίζουν τις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών, ίσως δεν φαντάστηκαν πως ξεκινούσαν μια μεγάλη επανάσταση. Πεντακόσιοι άνθρωποι σκοτώθηκαν και 22.000 συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων, ανάμεσά τους και πολλοί άνδρες. Πρωτεργάτρια των διαδηλώσεων υπήρξε και η 39χρονη Mersedeh Shahinkar, η οποία πυροβολήθηκε στο ένα της μάτι από τις αρχές, και έχασε την όρασή της κατά 90%.
Αυτό το βραβείο είναι μια διεθνής αναγνώριση για εμάς. Μια δικαίωση για τον αγώνα μας.
Ηταν μια από τους πολλούς διαδηλωτές που δέχθηκαν επίθεση στα μάτια στις συγκρούσεις που ακολούθησαν τον θάνατο της Μαχσά Αμινί. Οι αρχές χρησιμοποίησαν την τύφλωση ως «όπλο» ενάντια στους επαναστάτες. «Αλλες μας κρέμασαν από τον λαιμό και άλλες από το μάτι» δήλωνε λίγο πριν οι δυνάμεις ασφαλείας κάνουν επιδρομή στο σπίτι της. Γλίτωσε από θαύμα και κατάφερε να αποδράσει από το Ιράν. Εξόριστη, σήμερα, είναι μια από τις Ιρανές γυναίκες που κινούν τα νήματα πίσω από το κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», το οποίο γεννήθηκε στους ματωμένους δρόμους της επανάστασης.
«Αυτό το βραβείο είναι μια διεθνής αναγνώριση για εμάς. Μια δικαίωση για τον αγώνα μας», λέει η Shahinkar, βαθιά συγκινημένη, αφού έχει μόλις παραλάβει το Βραβείο Ζαχάρωφ για το 2023 το οποίο απονεμήθηκε μετά θάνατον στην Τζίνα Μαχσά Αμινί και στο κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» στο Ιράν.
Στο πλευρό της για την παραλαβή του βραβείου στέκονταν η επίσης εξόριστη ακτιβίστρια Αfsoon Nafaji και o Saleh Nikbakht, ακαδημαϊκός και δικηγόρος, ο οποίος εκπροσώπησε την οικογένεια της Μαχσά Αμινί. Αναχωρώντας προς τη Γαλλία για να παραλάβουν το βραβείο οι γονείς και ο αδελφός της Αμινί κρατήθηκαν στο αεροδρόμιο της Τεχεράνης από τις ιρανικές αρχές και τα διαβατήριά τους κατασχέθηκαν. Πλέον τους έχει απαγορευθεί η έξοδος από τη χώρα.
Η Shahinkar πρόλαβε να φύγει πριν της απαγορεύσουν την έξοδο από τη χώρα. Μακριά από την πατρίδα της σήμερα αισθάνεται μια κάποια ασφάλεια, ωστόσο η εξορία δεν είναι ανθόσπαρτη.
Ακόμη νιώθω πίεση, για παράδειγμα όταν δουλεύω μπροστά σε μια οθόνη για πολλή ώρα τα μάτια μου πονάνε ξανά. Αλλά αυτό δεν είναι τίποτε μπροστά στο τραύμα που κουβαλάω. Και είναι και η εξορία, βρίσκομαι μακριά από το σπίτι μου, από την οικογένειά μου, και αυτό διπλασιάζει τον κάθε πόνο.
«Υπέφερα πολύ μετά τον τραυματισμό μου, ο πόνος ήταν αβάσταχτος. Ακόμη νιώθω πίεση, για παράδειγμα όταν δουλεύω μπροστά σε μια οθόνη για πολλή ώρα τα μάτια μου πονάνε ξανά. Αλλά αυτό δεν είναι τίποτε μπροστά στο τραύμα που κουβαλάω. Και είναι και η εξορία, βρίσκομαι μακριά από το σπίτι μου, από την οικογένειά μου, και αυτό διπλασιάζει τον κάθε πόνο. Είναι πολύ δύσκολα μακριά από την πατρίδα μου. Βρήκα ένα καινούργιο σπίτι, έπρεπε να μάθω μια νέα γλώσσα, να γνωρίσω καινούργιους ανθρώπους. Είμαι γυμνάστρια, έπρεπε να βρω μια δουλειά. Είμαι μητέρα και πρέπει να μεγαλώσω και ένα εντεκάχρονο κορίτσι σε ένα ξένο μέρος. Εκτός από όλον τον φυσικό και τον ψυχολογικό πόνο που κουβαλάω, έπρεπε να χτίσω μια εντελώς νέα ζωή με πολλές προκλήσεις».
Αλλά η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να είσαι γυναίκα στο Ιράν. Για την Shahinkar το να έχεις γεννηθεί γυναίκα στη χώρα της είναι κατάρα. «Σημαίνει πως είσαι κατώτερη, πως είσαι θύμα διακρίσεων. Από τη μέρα που γεννιέσαι έως τη μέρα που θα πεθάνεις πρέπει να ανέχεσαι την καταπίεση των δικαιωμάτων σου, και όλες τις προσβολές και τις διακρίσεις πάνω στο σώμα σου. Δεν υπάρχει διέξοδος».
Αλλωστε η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν χτίστηκε πάνω στον πατριαρχικό μισογυνισμό. Μία από τις πρώτες ενέργειες του ηγέτη της επανάστασης, Αγιατολάχ Χομεϊνί, όταν ανέλαβε την εξουσία το 1979, ήταν να ανατρέψει τα δικαιώματα των γυναικών στον γάμο, την επιμέλεια των παιδιών και το διαζύγιο. Αυτό συμπεριλάμβανε τη μείωση της νόμιμης ηλικίας γάμου για τις γυναίκες από τα 18 στα 9, κάτι που ισχύει ακόμη και σήμερα.
Οι Ιρανές όχι μόνο αναγκάστηκαν να καλύπτονται, αλλά τους απαγορεύτηκε να χορεύουν ή να τραγουδούν δημόσια, να κάνουν ποδήλατο, να παρακολουθούν αγώνες σε αθλητικούς χώρους, να γίνονται κριτές ή πρόεδροι. Πρέπει να κάθονται στο πίσω μέρος του λεωφορείου και μπορούν να ταξιδέψουν στο εξωτερικό μόνο με την άδεια του συζύγου τους. Είναι από τις πολύ λίγες γυναίκες στον κόσμο των οποίων οι γιαγιάδες είχαν περισσότερα δικαιώματα.
Εναν χρόνο μετά τον βίαιο θάνατο της Αμινί, η φλόγα της καίει ακόμη στις καρδιές των Ιρανών. «Το κίνημα είναι άλλωστε ζωντανό. Χιλιάδες Ιρανές αψηφούν τους σκληρούς κανόνες και παρά τη χρήση της κινεζικής τεχνολογίας αναγνώρισης προσώπου από το καθεστώς, δεν φορούν το χιτζάμπ βάζοντας σε κίνδυνο τη ζωή τους. Επίσης ο θάνατος της Αμινί σήμανε την έναρξη μιας νέας ενότητας και ομόνοιας, ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες που δεν την περιμέναμε. Απλώθηκε σε διαφορετικές εθνικές, θρησκευτικές κοινότητες, στις μειονότητες. Με κάποιον τρόπο ενώθηκαν κάτω από έναν σκοπό, μια ιδέα. Γεννήθηκε μια γενναιότητα, σε εθνικό επίπεδο, ένα κύμα αντίστασης εναντίον του καθεστώτος, το οποίο είναι μη αναστρέψιμο», λέει η Shahinkar.
«Την Τζίνα Μαχσά Αμινί δεν θα την ξεχάσουμε ποτέ» συμπληρώνει. «Θα είναι για πάντα μαζί μας».
«Είναι αλήθεια πως η 22χρονη κουρδικής καταγωγής Ιρανή που συνελήφθη από την αποκαλούμενη “Αστυνομία Ηθικής” στην Τεχεράνη στις 13 Σεπτεμβρίου 2022, με την κατηγορία ότι παραβίασε την αυστηρή νομοθεσία της χώρας σχετικά με την κάλυψη της γυναικείας κεφαλής και ξυλοκοπήθηκε έως θανάτου κατά τη διάρκεια της κράτησής της παραμένει βαθιά ριζωμένη στη μνήμη μας», συμπληρώνει.
Ο θάνατός της πυροδότησε άλλωστε τις μεγαλύτερες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις του Ιράν από την επανάσταση του 1979, η οποία μετέτρεψε τη χώρα από συμμαχική μοναρχία των ΗΠΑ σε αντιαμερικανική ισλαμιστική θεοκρατία. Πυροδότησε επίσης ένα διεθνές κύμα υποστήριξης προς τις γυναίκες του Ιράν, που κατέκλυσε τα social media, επηρέασε έντονα την κοινή γνώμη ακόμη και κυβερνήσεις. Ολες και όλοι γράψαμε με οργή το σύνθημα #metimahsaamini. Πολλές και πολλοί ταυτιστήκαμε μαζί της. Γιατί η Μαχσά Αμινί ήταν νέα, γυναίκα, μέλος θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων. Αντιπροσώπευε τη ζωντανή πολυπολιτισμικότητα του Ιράν – τον αντίποδα των μισαλλόδοξων ανδρών που κυβερνούν την Ισλαμική Δημοκρατία.
Η Shahinkar επισημαίνει ότι το κίνημα «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» είναι ο λόγος για τον οποίο η Αμινί «ζει και αναπνέει ανάμεσά μας».
Τίποτε δεν φοβίζει περισσότερο το ιρανικό καθεστώς, ή όποιο άλλο αυταρχικό και πατριαρχικό καθεστώς, από μια “θάλασσα” εξεγερμένων και οργισμένων γυναικών.
Η ιστορία μας έχει δείξει ότι όταν οι γυναίκες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή, παρασύρουν μαζί τους όλους όσοι μάχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η επανάσταση του Ιράν όχι μόνο διαρκεί, αλλά το “Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία” είναι ίσως το πιο ελπιδοφόρο πολιτικό κίνημα στη σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Αποτελεί τον λόγο για τον οποίο η Αμινί ζει και αναπνέει ανάμεσά μας. Και τίποτε δεν φοβίζει περισσότερο το ιρανικό καθεστώς, ή όποιο άλλο αυταρχικό και πατριαρχικό καθεστώς, από μια “θάλασσα” εξεγερμένων και οργισμένων γυναικών. Αλλά και επαναστατημένων ανδρών. «Οι νεότερες γενιές των ανδρών στο Ιράν μας έχουν δώσει όλη τη στήριξή τους σε αυτόν τον αγώνα. Το είδαμε στους δρόμους, στις διαδηλώσεις, αλλά και μέσα στα σπίτια μας. Είναι ακόμη στο πλευρό μας και αγωνίζονται μαζί μας» λέει η Mersedeh με αισιοδοξία κοιτάζοντας προς το μέλλον.
*Το Βραβείο Ζαχάρωφ για την Ελευθερία της Σκέψης θεσπίστηκε το 1988 προς τιμήν του Σοβιετικού φυσικού και πολιτικού αντιφρονούντος Αντρέι Ζαχάρωφ. Απονέμεται κάθε χρόνο από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για να τιμήσει άτομα και οργανώσεις που υπερασπίζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες.
