«Μη δράσουμε τελευταία στιγμή»

Χειροκροτήματα και επευφημίες. Ετσι υποδέχθηκε μεγάλο μέρος των συμμετεχόντων της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Κλίμα COP28 το αποτέλεσμα των εργασιών. Παρότι το τελικό κείμενο της Διάσκεψης οδήγησε σε κάποιες θετικές ειδήσεις, όπως εξήγησαν στην «Κ» στελέχη περιβαλλοντικών οργανώσεων από την Ελλάδα και το εξωτερικό, τα πράγματα δεν είναι και τόσο θετικά. 

Είναι σίγουρο ότι ελήφθησαν θετικές αποφάσεις, κυρίως σε ό,τι αφορά τη συμφωνία που επιτεύχθηκε ώστε να οδηγηθούμε παγκοσμίως σε καθαρές μηδενικές εκπομπές έως το 2050, να τριπλασιαστούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030 και να ιδρυθεί –επιτέλους– ταμείο για ζημιές εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. 

Παρά τις δηλώσεις όμως, ότι βρισκόμαστε πλέον «στην αρχή του τέλους των ορυκτών καυσίμων», κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Οπως ανέφεραν στην «Κ» τα μέλη των περιβαλλοντικών οργανώσεων, πρόκειται για μια απόφαση γεμάτη από «παραθυράκια», που συνεχίζει σε μεγάλο βαθμό το καθεστώς αδράνειας. Παρά την πίεση περισσότερων από εκατό χωρών και σύσσωμης της κοινωνίας των πολιτών, που ζητούσαν να αναγραφεί η φράση «σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα», τελικώς συμφωνήθηκε η «απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα». Μια φράση ουδόλως δεσμευτική προς κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Αποφασίστηκε η ενίσχυση του ρόλου των μεταβατικών καυσίμων, δηλαδή του φυσικού αερίου, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί μεγάλη περιβαλλοντική μόλυνση  

Για ακόμα μια χρονιά δεν υιοθετήθηκαν και δεν αποτυπώθηκαν στο τελικό κείμενο εκείνες οι γενναίες αποφάσεις με τις οποίες ο πλανήτης θα οδηγηθεί άμεσα στη μάχη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι σε μια Διάσκεψη στην οποία προήδρευσε ο επικεφαλής της εμιρατινής κρατικής πετρελαϊκής Abu Dhabi National Oil Co, σουλτάνος Αχμέντ Αλ-Τζαμπέρ, αποφασίστηκε η ενίσχυση του ρόλου των «μεταβατικών» καυσίμων, δηλαδή του φυσικού αερίου, το οποίο όπως επισημαίνουν οι περιβαλλοντικές οργανώσεις, έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί μεγάλη περιβαλλοντική μόλυνση. 

«Δεν ανταποκρίνεται στο μέγεθος της ιστορικής ευθύνης»

Το σημαντικότερο μέτρο σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Μουλόπουλο, υπεύθυνο του τομέα Ενέργειας και κλίματος της WWF Ελλάς, «αφορούσε την ίδρυση του ταμείου για απώλειες και ζημιές εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, το οποίο οι χώρες δεσμεύθηκαν ότι θα χρηματοδοτούν. Πρόκειται για κάτι που συζητιέται χρόνια. Ενώ όμως ως στόχος έχει τεθεί η ετήσια χρηματοδότηση του ταμείου με 100 δισεκατομμύρια, μέχρι στιγμής έχουν δεσμευθεί μόλις 700 εκατομμύρια. Ενα ποσό πολύ μικρό, εφόσον αναλογιστούμε ότι κάποιες μελέτες οριοθετούν τον στόχο στα 400 δισεκατομμύρια ετησίως. Η Ε.Ε. δεσμεύθηκε να παρέχει μόλις 27 εκατομμύρια ευρώ, ποσό που δεν ανταποκρίνεται στο μέγεθος της ιστορικής ευθύνης».

Αναφορικά με το ζήτημα της χρηματοδότησης, ο Κωστής Γριμάνης, υπεύθυνος για θέματα Κλίματος και Ενέργειας της GreenPeace Ελλάς, ανέφερε ότι «υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία για τη χρηματοδότηση, μια αναγνώριση της ανάγκης γι’ αυτήν, αλλά όχι συγκεκριμένοι αριθμοί, οπότε αυτό γίνεται το κύριο θέματος ημερήσιας διάταξης για το 2024». Πρόκειται για μια δυσοίωνη εξέλιξη, καθώς «αυτή η COP θα μπορούσε να στείλει περαιτέρω μηνύματα σχετικά με την ανάγκη διεθνούς χρηματοπιστωτικής μεταρρύθμισης και την παροχή βοήθειας στα φτωχά έθνη για την ενεργειακή μετάβαση και την προσαρμογή στις κλιματικές επιπτώσεις». 

«Μη δράσουμε τελευταία στιγμή»

Ακόμη ένα ζήτημα που εγείρει ερωτήματα σχετικά με την κυριαρχία και την ισότητα, αποτελεί για τον κ. Γριμάνη, «μια σημαντική αναφορά στις πλούσιες χώρες που πληρώνουν φτωχότερες χώρες για να χρησιμοποιούν τα δάση τους ως αντισταθμιστικά στοιχεία για τον άνθρακα». Αντίστοιχα, όπως συνέβη και στην προηγούμενη COP, «η ανάγκη μείωσης των εκπομπών από τα τρόφιμα, οι οποίες ευθύνονται για το ένα τρίτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό από το τμήμα του κειμένου για τον μετριασμό των εκπομπών. Αυτό δεν συνάδει με τη διακήρυξη των Εμιράτων για τα τρόφιμα που υπογράφηκε από περισσότερα από 150 μέρη νωρίτερα στη διάρκεια της COP».  

Η ανάγκη μείωσης των εκπομπών από τα τρόφιμα, οι οποίες ευθύνονται για το ένα τρίτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, απουσιάζει σε μεγάλο βαθμό από το τμήμα του κειμένου για τον μετριασμό των εκπομπών.

Μολονότι σύμφωνα με τον κ. Μουλόπουλο «επιτέλους φωτίστηκε ο ελέφαντας στο δωμάτιο», καθώς αναφέρθηκε η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, «θα έπρεπε να γίνεται αναφορά σε κατάργηση των ορυκτών καυσίμων. Δεν έχουμε άλλη επιλογή από το να οδηγηθούμε σε μηδενικές εκπομπές έως το 2050. Αν δράσουμε την τελευταία στιγμή, θα είναι δύσκολο να ανατρέψουμε την κατάσταση». 

Πλέον, ο βασικός στόχος που τίθεται προκειμένου να «κερδίσουμε το στοίχημα της κατάργησης των ορυκτών καυσίμων, είναι να αυξήσουμε την πηγή των ΑΠΕ παγκοσμίως, αλλά και στη χώρα μας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν νοείται σχεδιασμός για καθαρή ενέργεια με έμφαση στα ορυκτά καύσιμα και τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, όπως συμβαίνει στη χώρα μας».  

Δεν νοείται σχεδιασμός για καθαρή ενέργεια με έμφαση στα ορυκτά καύσιμα και τις εξορύξεις υδρογονανθράκων, όπως συμβαίνει στη χώρα μας. 

«Η συμφωνία που επιτεύχθηκε είναι κατώτερη των προσδοκιών δεδομένης της υφιστάμενης κατάστασης» σύμφωνα με τον κ. Γριμάνη, καθώς «οι εκπομπές αυξάνονται, τα portfolios των εταιρειών ορυκτών καυσίμων μεγαλώνουν και οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης σε παγκόσμιο Βορρά και Νότο εντείνονται». Παρότι όμως «η συμφωνία ήταν χαμηλότερη των προσδοκιών, σηματοδοτεί το τέλος της εποχής για το πετρέλαιο και τα ορυκτά καύσιμα. Το γεγονός ότι στο κείμενο ενσωματώθηκε ο όρος “ορυκτά καύσιμα”, αποτελεί επιτυχία, αλλά δυστυχώς δεν είναι επιτυχία γι’ αυτό που επιτάσσουν σήμερα η πραγματικότητα και η επιστήμη». 

Οι εκπομπές πρέπει να μειωθούν κατά τουλάχιστον 43% –σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2019– έως το 2030, στόχος που δεν μπορεί να υλοποιηθεί εκτός κι αν οι χώρες πάρουν το απολογιστικό κείμενο της COP28 κι αρχίσουν να εφαρμόζουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Σύμφωνα με την ετήσια Σύμβαση-Πλαίσιο των ενωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC) που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, ακόμη κι αν εφαρμοστούν οι πιο πρόσφατες εθνικές κλιματικές στρατηγικές, οι τρέχουσες δεσμεύσεις θα οδηγήσουν σε αύξηση των εκπομπών κατά περίπου 8,8%. Ωστόσο, όπως επισήμανε ο κ. Μουλόπουλος, «οι εκπομπές πρέπει να μειωθούν κατά τουλάχιστον 43% –σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2019– έως το 2030, στόχος που δεν μπορεί να υλοποιηθεί εκτός κι αν οι χώρες πάρουν το απολογιστικό κείμενο της COP28 και αρχίσουν να εφαρμόζουν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης».  

«14% πιθανότητα να συγκρατήσουμε την παγκόσμια αύξηση θερμοκρασίας»

Κάτι που πρέπει άμεσα να βελτιωθεί αφορά την υπερθέρμανση, που ανέρχεται σε 1,1-1,2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Οι επιπτώσεις φαίνονται ήδη σε πολλές χώρες. Ακόμη και στην Ελλάδα, μελέτες έδειξαν ότι η κακοκαιρία Daniel ήταν δέκα φορές πιο πιθανό να συμβεί εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η επιστήμη έχει θέσει ως ασφαλές σημείο για την υπερθέρμανση, την αύξηση έως 1,5 βαθμό Κελσίου, όμως οι πολιτικές που υιοθετούνται παγκοσμίως, μας οδηγούν σε αύξηση έως και 3 βαθμούς Κελσίου. 

Στο ίδιο μήκος κύματος και ο κ. Γριμάνης, σχολίασε ότι «παρότι το COP28 δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα και δεδομένου ότι με τις ισχύουσες πολιτικές έχουμε μόλις 14% πιθανότητα να συγκρατήσουμε την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, οι ενδείξεις δεν είναι ενθαρρυντικές. Το παράθυρο του χρόνου κλείνει». 

Αυτό όμως δεν σημαίνει σύμφωνα με τον κ. Γριμάνη πως είναι ανέφικτο, καθώς «στις αρχές του 2025, οι χώρες πρέπει να παράσχουν νέες εθνικά καθορισμένες συνεισφορές. Κάθε μεμονωμένη δέσμευση –για τη χρηματοδότηση, την προσαρμογή και τον μετριασμό–, πρέπει να είναι ευθυγραμμισμένη με τον 1,5 βαθμό Κελσίου. Αυτός θα είναι ένας ισχυρός δείκτης για το πού βρισκόμαστε και πού οδεύουμε».  

Δεδομένου ότι με τις ισχύουσες πολιτικές έχουμε μόλις 14% πιθανότητα να συγκρατήσουμε την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, οι ενδείξεις δεν είναι ενθαρρυντικές. Το παράθυρο του χρόνου κλείνει.

Εκτός από τις μηδενικές εκπομπές έως το 2050, στόχος σύμφωνα με τον κ. Γριμάνη, «είναι να οδηγηθούμε εκεί δίκαια. Απότομη και βίαιη απανθρακοποίηση, εκτός από τις κοινωνικές επιπτώσεις, σημαίνει ότι οι θερμοκρασίες αναμένεται να παραμείνουν σταθερές παρά να μειωθούν μετά τον μηδενισμό των εκπομπών, πράγμα που σημαίνει ότι η κλιματική αλλαγή που έχει ήδη συντελεστεί μέχρι τη στιγμή του μηδενισμού, θα είναι δύσκολο να αντιστραφεί».

Ως ιδιαιτέρως θετικό νέο μπορεί να κριθεί η απόφαση σχετικά με τον τριπλασιασμό των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας παγκοσμίως έως το 2030, που «θα οδηγήσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στο επόμενο επίπεδο, με την ηλιακή και αιολική ενέργεια να φτάνουν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030. Μαζί αυτά, θα ξεκλειδώσουν βαθιές μειώσεις χρήσης των ορυκτών καυσίμων σε όλη την οικονομία και θα εξασφαλίσουν ότι η ζήτηση πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου θα σημειώσει σημαντική πτώση». 

«Δεν διασφαλίζεται η έξοδος»

«Φαίνεται ότι το τελικό αποτέλεσμα δεν ήταν αυτό που θα επιθυμούσαμε καθώς δεν διασφαλίζεται ξεκάθαρα η έξοδος –με όρους δικαιοσύνης– από τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Δεν είναι ξεκάθαρο τι θα πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις το προσεχές διάστημα, ώστε να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία χωρίς ορυκτά καύσιμα», ανέφερε στην «Κ» η Κιάρα Μαρτινέλλι, διευθύντρια της διεθνούς οργάνωσης Climate Action Network (CAN). Κι αυτό γιατί «ενώ το αποτέλεσμα της διάσκεψης σηματοδοτεί επιτέλους μια συναίνεση για τη μελλοντική απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, δεν υπάρχει η σαφήνεια, η δικαιοσύνη και κυρίως η ταχύτητα που χρειαζόμαστε προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την κλιματική έκτακτη ανάγκη». 

Δεν είναι ξεκάθαρο τι θα πρέπει να κάνουν οι κυβερνήσεις το προσεχές διάστημα, ώστε να οδηγηθούμε σε μια κοινωνία χωρίς ορυκτά καύσιμα.

Σύμφωνα με την κ. Μαρτινέλλι, «οι πλουσιότερες και πιο ρυπογόνες χώρες πρέπει να βοηθήσουν. Ενόψει της ενημέρωσης των κλιματικών στόχων του 2030, αλλά και τον καθορισμό στόχων για το 2040, η Ε.Ε. πρέπει να διασφαλίσει ότι δεν θα υπάρχουν στο μέλλον ορυκτά καύσιμα στο ενεργειακό σύστημα. Αυτός είναι ο λόγος που αναμένουμε σταδιακή κατάργηση από τον άνθρακα έως το 2030, από το φυσικό αέριο έως το 2035 και από το πετρέλαιο έως το 2040. Ανησυχούμε ιδιαίτερα όμως επειδή υπάρχουν “παραθυράκια” ώστε να υπάρξουν σημαντικές καθυστερήσεις και γι΄ αυτό αναμένουμε από την Ε.Ε. να αναλάβει την ιστορική της ευθύνη».

Οι αναφορές στα μεταβατικά καύσιμα είχαν στόχο να κατευναστούν οι μεγάλες χώρες παραγωγής φυσικού αερίου.

2.456 λομπίστες 

Στα αξιοσημείωτα της COP28, ήταν ότι βάσει έρευνας που δημοσιοποίησε στις 7 Δεκεμβρίου 2023 το Παρατηρητήριο της Ευρώπης των Πολυεθνικών (CEO), μόνο η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη της, έφεραν συνολικά 132 λομπίστες ορυκτών καυσίμων στην COP28. Το σύνολο των λομπιστών που βρέθηκαν στη Διάσκεψη ήταν απείρως μεγαλύτερο: 2.456 λομπίστες, αριθμός σχεδόν τετραπλάσιος από την COP27, όπου δηλώθηκαν 636 λομπίστες ορυκτών καυσίμων, ενώ στην COP26, ο αριθμός αυτός ανήλθε στους 503. 

Για πρώτη φορά στη φετινή Διάσκεψη, τα άτομα που συμμετείχαν υποχρεώθηκαν να αποκαλύψουν ποιον εκπροσωπούν, φανερώνοντας πολλούς λομπίστες που πιθανότατα συμμετείχαν ινκόγκνιτο σε προηγούμενες COP.

Νούμερα που μάλλον δεν ήταν τα πραγματικά, αφού για πρώτη φορά στη φετινή Διάσκεψη, τα άτομα που συμμετείχαν υποχρεώθηκαν να αποκαλύψουν ποιον εκπροσωπούν, φανερώνοντας πολλούς λομπίστες που πιθανότατα συμμετείχαν ινκόγκνιτο σε προηγούμενες COP. Μάλιστα, οι λομπίστες των μεγάλων ρυπογόνων κυριαρχούν στην κλιματική σκηνή, αφού ξεπερνούν τις αντιπροσωπείες των δέκα πιο ευάλωτων κλιματικά εθνών.

Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο, η Γαλλία και το Βέλγιο έφεραν μαζί τους από 26 λομπίστες, ενώ ακολούθησε η Ιταλία με δεκαέξι λομπίστες. Ακόμη και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έφερε συνολικά πέντε λομπίστες ορυκτών καυσίμων.  

«Εδωσαν σθεναρή μάχη»

Ο λόγος που υπήρξε τόσο αθρόα συμμετοχή λομπιστών, οφείλεται, σύμφωνα με όσα δήλωσε στην «Κ» ο Πασκόε Σαμπίδο, ερευνητής του Παρατηρητηρίου στο ότι «ήταν τρομαγμένοι. Ηταν η προσπάθεια της βιομηχανίας να αποκτήσει μια θέση στο τραπέζι. Αυτός είναι ο λόγος που είχαμε αυτόν τον τεράστιο αριθμό λομπιστών, ενώ είδαμε στη Διάσκεψη και αρκετούς CEO». 

Αυτό που θα πρέπει να αναρωτηθούμε σύμφωνα με τον κ. Σαμπίδο είναι «αν χάρηκαν όταν διάβασαν το κείμενο. Εγώ θεωρώ ότι χάρηκαν, εφόσον απλά αναλογιστούμε ότι υπάρχει αναφορά σε “μεταβατικά” καύσιμα δηλαδή στο φυσικό αέριο, το οποίο έχει αποδειχθεί πόσο βλάπτει το περιβάλλον». 

Αναφορικά με το λόμπινγκ, ο κ. Μουλόπουλος, δήλωσε ότι «έδωσαν σθεναρή μάχη ώστε να υπάρχουν ήπιες αναφορές σχετικά με τα ορυκτά καύσιμα, και υποστήριξαν λύσεις που δεν βοηθούν, όπως το ορυκτό αέριο, ένα καύσιμο στο οποίο οφείλεται η ενεργειακή κρίση που βιώσαμε τον τελευταίο χρόνο». Εξαιτίας της πίεσης όμως, «αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν στο κείμενο μια γλώσσα που δείχνει το σήμα και την κατεύθυνση που πρέπει να πάρουμε». Σύμφωνα με όσα δήλωσε ο κ. Γριμάνης, οι αναφορές στα μεταβατικά καύσιμα είχαν στόχο «να κατευναστούν οι μεγάλες χώρες παραγωγής φυσικού αερίου. Επίσης, δεν υπάρχει καμία βελτίωση όσον αφορά τον άνθρακα, με τη γλώσσα να παραμένει η ίδια με αυτή που συμφωνήθηκε στην COP26 στη Γλασκώβη».