Δεν είναι η πρώτη φορά που το Ισραήλ συγκρούεται με τη φονταμενταλιστική πτέρυγα των Παλαιστινίων. Είναι όμως η πρώτη φορά που οι γειτονικές χώρες παρακολουθούν με σχετική ψυχραιμία τις εξελίξεις. Τα βήματα προόδου στις σχέσεις Ουάσιγκτον και Τελ Αβίβ με αραβικά καθεστώτα ήταν άλλωστε από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η Χαμάς ενορχήστρωσε το μακελειό της 7ης Οκτωβρίου.
Το 2020 τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν υπέγραψαν τις Συμφωνίες του Αβραάμ· εργαλείο εξομάλυνσης των σχέσεων ανάμεσα στις αντίστοιχες χώρες και το Ισραήλ, το οποίο εμπνεύστηκαν οι ΗΠΑ επί Τραμπ. Η κυβέρνηση Μπάιντεν διατήρησε το πλαίσιο των συμφωνιών και μάλιστα εργάζεται μέχρι και σήμερα για τη συμπερίληψη και της Σαουδικής Αραβίας. Εκτός από τη συμβολή στη σταθερότητα της περιοχής, υπό την έννοια του μετριασμού της αντιπαράθεσης ανάμεσα στον αραβικό κόσμο και το Ισραήλ, οι συμφωνίες απελευθέρωσαν την οικονομική συνεργασία των εμπλεκόμενων μερών. Επιπλέον, έθεσαν τις βάσεις για την αμερικανική στήριξη στην άμυνα των αραβικών χωρών με φόντο την απειλή του Ιράν.
Πραγματιστική επιλογή
Oι Συμφωνίες του Αβραάμ και τα οφέλη τους έχουν οδηγήσει τα αραβικά καθεστώτα στην πραγματιστική επιλογή να μην ακολουθούν πιστά το κλίμα στην κοινή γνώμη τους, όπως αυτό διαμορφώνεται κατά τη διάρκεια των ισραηλινών επιχειρήσεων στη Γάζα. Τα πρώτα δείγματα γραφής εμφανίστηκαν ευθύς αμέσως με τις επίσημες αντιδράσεις τους στα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου. Οι τοποθετήσεις τους για τις ενέργειες της Χαμάς ήταν στην πραγματικότητα μετριοπαθείς, ουσιαστικά διαχωρίζοντας τη «νόμιμη αντίσταση στην ισραηλινή κατοχή» από τη «στόχευση αμάχων και τα εγκλήματα τρομοκρατίας»· καταδίκασαν τη βία αξιώνοντας και από τις δύο πλευρές την προστασία της ανθρώπινης ζωής. Οι όποιες αντίθετες φωνές στην πράξη περιθωριοποιήθηκαν, χωρίς αυτό να αναιρεί την κατηγορηματική αντίθεση στις συνέπειες των ισραηλινών βομβαρδισμών στη Γάζα· ήδη από τον Οκτώβριο, εννέα ΥΠΕΞ αραβικών χωρών εξέδωσαν σχετική δήλωση.
«Οπως έδειξαν οι απαντήσεις τους στον πόλεμο στη Γάζα, τα αραβικά κράτη εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για το παλαιστινιακό ζήτημα, αλλά συνεχίζουν επίσης να εκτιμούν την προσφορά της συνεργασίας με το Ισραήλ. Είναι ακόμη πιθανό ότι τα αραβικά κράτη θα μπορούσαν μέχρι και να διακόψουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ εάν ο πόλεμος ενταθεί περαιτέρω –βλ. Ράφα– αλλά το γεγονός ότι κανένα κράτος δεν το έχει κάνει ακόμη δείχνει κάποια ανθεκτικότητα στις αραβοϊσραηλινές σχέσεις. Στην πραγματικότητα, η κοινή ανησυχία για την αυξανόμενη ισχύ του Ιράν στην περιοχή συνεχίζει να οδηγεί την αραβοϊσραηλινή σύγκλιση», τονίζει στην «Κ» ο δρ Αφσόν Οστοβάρ, καθηγητής Εθνικής Ασφάλειας στη Ναυτική Σχολή των ΗΠΑ.
Διαδηλώσεις
Στο μεταξύ, διαδηλώσεις διαμαρτυρίας έχουν καταγραφεί σε όλη την περιοχή –Καζαμπλάνκα, Αλγέρι, Τύνιδα, Κάιρο, Αμμάν, Βηρυτός, Δαμασκός, Βαγδάτη, Μανάμα– για την υποστήριξη των Παλαιστινίων στη Γάζα κατά την επέλαση των ισραηλινών δυνάμεων. Χαρακτηριστικό τους, ο ειρηνικός χαρακτήρας τους, τον οποίο οι πιο καλοπροαίρετοι αναλυτές ερμηνεύουν ως αυξανόμενη τάση αποκήρυξης της βίας ως μέσο επιδίωξης των πολιτικών στόχων και κυρίως ως επιθυμία για σταθερότητα μετά τις ταραχές που πυροδότησε η Αραβική Ανοιξη το 2011. «Τα αιτήματα σε αυτές τις διαδηλώσεις δεν έχουν καλέσει τις αραβικές κυβερνήσεις να επιτεθούν στο Ισραήλ. Εχουν δώσει προτεραιότητα στην προστασία του παλαιστινιακού λαού από την ισραηλινή επιθετικότητα, στη διασφάλιση ότι ανθρωπιστική βοήθεια εισέρχεται στη Λωρίδα και στην καταγγελία των σχεδίων εκτόπισης ενός πληθυσμού που έχει ήδη εκτοπιστεί πολλές φορές από το 1948», παρατηρούσε σε έκθεση για το Carnegie Endowment ο Αμρ Χαμζάουι, ερευνητής στα θέματα Μέσης Ανατολής, γνώστης εκ πείρας της πραγματικότητας στις αραβικές χώρες, παρότι αναγνώριζε ότι αυτή η μη βίαιη μορφή υποστήριξης είναι ιδιαίτερα εύθραυστη. Είναι άλλωστε ο βασικός φόβος των αραβικών κυβερνήσεων, οι οποίες επιχειρούν να ισορροπήσουν ανάμεσα στον ρεαλισμό των πολιτικών επιλογών τους και το συναίσθημα των τοπικών κοινωνιών τους.
Πάντως, το Αραβικό Βαρόμετρο με έδρα το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον έχει καταδείξει μείωση των ποσοστών των Αράβων που αποδέχονται τη βία «για εσωτερικούς ή εξωτερικούς σκοπούς». Σε ποσοστά που ξεπερνούν ακόμη και το 90% οι ερωτηθέντες αποδοκιμάζουν πια τους εξτρεμιστές. Αν και οργανώσεις όπως η Χαμάς εκλαμβάνονται από τον αραβικό κόσμο ως κινήματα αντίστασης, φαίνεται να μη δικαιολογείται πλέον η βία κατά αμάχων. Ωστόσο, η σαφής προτίμηση της αραβικής κοινής γνώμης για ειρήνη μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραηλινών αναπτύσσεται πάνω στη βάση της λύσης των δύο κρατών.
Παλαιστινιακό κράτος
Ιδίως μετά τις ισραηλινές επιχειρήσεις στη Γάζα που ακολούθησαν την 7η Οκτωβρίου, με αυτήν την ένταση και διάρκεια, η συνεργασία του Ισραήλ με παίκτες όπως η Σαουδική Αραβία περνάει σε μεγάλο βαθμό μέσα από την αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους. Υπ’ αυτήν την έννοια, η ισραηλινή εκστρατεία στη Γάζα την οποία πυροδότησε η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς έχει σαφώς δυσχεράνει τη θέση του Ριάντ, τουλάχιστον σε αυτήν τη συγκυρία. Οι προοπτικές περαιτέρω σύγκλισης με το Τελ Αβίβ για την ώρα έχουν θαμπώσει. Δεν θα υπάρξουν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ «εκτός και αν αναγνωριστεί ένα ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος πάνω στα σύνορα του 1967, με την Ανατολική Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα», έχει πει ο Σαουδάραβας ΥΠΕΞ. Ομως η ισραηλινή κυβέρνηση δεν συζητάει καν ένα τέτοιο ενδεχόμενο, ακολουθώντας και το αντίστοιχο ρεύμα στην ισραηλινή κοινωνία, η οποία έχει ακόμη νωπές τις μνήμες από τη φρίκη της 7ης Οκτωβρίου· τουλάχιστον το 60% των Εβραίων Ισραηλινών αντιτίθεται σε οποιαδήποτε μορφή ίδρυσης παλαιστινιακού κράτους.
Ομως η προσπάθεια συνεχίζεται και υπάρχουν λόγοι γι’ αυτό. Σαουδάραβες αξιωματούχοι φέρονται να έχουν διαμηνύσει στην Ουάσιγκτον ότι, προκειμένου να προχωρήσουν άλλες πτυχές-οφέλη μιας συμφωνίας εξομάλυνσης με το Ισραήλ, θα μπορούσαν να δεχθούν έστω και προφορικές διαβεβαιώσεις από το Τελ Αβίβ για τη συμμετοχή σε συνομιλίες που θα αφορούν παλαιστινιακό κράτος. Θεωρείται εξάλλου ότι η δυναμική των έμμεσων διαβουλεύσεων με το Ριάντ δυνητικά μπορεί να αποτελέσει για το Ισραήλ τη βάση μιας στρατηγικής εξόδου από τη Γάζα. Και άλλωστε οποιαδήποτε απτή πρόοδος στις σχέσεις της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ θα σηματοδοτούσε διπλωματική επιτυχία της κυβέρνησης Μπάιντεν ενόψει των προεδρικών εκλογών του Νοεμβρίου. Εξ ου και οι ΗΠΑ υπόσχονται στο Ισραήλ εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία αν το Τελ Αβίβ βάλει νερό στο κρασί του για παλαιστινιακό κράτος και στη Σαουδική Αραβία αναβάθμιση της αμυντικής σχέσης με συνδρομή στην απόκτηση πυρηνικής ενέργειας για μη στρατιωτικούς σκοπούς αν το Ριάντ αποκαταστήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ. Η επιχειρηματολογία της Ουάσιγκτον προς την κυβέρνηση Νετανιάχου για την προσέγγιση με τη Σαουδική Αραβία περιλαμβάνει μάλιστα και την ενίσχυση της «ομπρέλας» ασφαλείας του, η οποία προσφάτως δοκιμάστηκε από την επίθεση του Ιράν. Σημειωτέον, το γεγονός ότι το πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ βάζει φρένο στα αραβικά καθεστώτα απέναντι στο Ισραήλ, προσφέρει χώρο στο Ιράν να ενισχύσει την επιρροή του στον αραβικό κόσμο που διαμαρτύρεται για την ανθρωπιστική καταστροφή στη Γάζα.
Συμπερασματικά, μέσα σε ένα εξαιρετικά σύνθετο σκηνικό, οι στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα, ασχέτως αν προκλήθηκαν από την επίθεση την οποία εξαπέλυσε η Χαμάς την 7η Οκτωβρίου –ακόμη και σήμερα οι εξτρεμιστές κρατούν Ισραηλινούς ομήρους– έχουν «παγώσει» την πρόοδο στις σχέσεις με τις αραβικές χώρες, οι οποίες πάντως εμφανίζουν ανθεκτικότητα.
