Η Ιστορία έχει διδάξει ότι οι πόλεμοι συχνά αρχίζουν άσχημα για τη Ρωσία, αλλά τελειώνουν καλά. Στις 13 Ιουλίου 2023 ο Τζο Μπάιντεν δήλωσε από το Ελσίνκι ότι η Μόσχα «έχει ήδη χάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία». Ηταν η εποχή που ο ουκρανικός στρατός είχε ξεκινήσει την από καιρό αναμενόμενη αντεπίθεσή του, σε συνέχεια των μεγάλων επιτυχιών του προηγούμενου καλοκαιριού, όταν είχε εκτοπίσει τους εισβολείς από μεγάλες εκτάσεις των περιφερειών του Χάρκοβο στα βορειοανατολικά και της Χερσώνας στα νότια. Φέτος, στη σύνοδο κορυφής του G7, που θα πραγματοποιηθεί περί τα μέσα Ιουνίου στο Φαζάνο της Ιταλίας, ο Αμερικανός πρόεδρος μάλλον δεν θα χρησιμοποιήσει τα ίδια λόγια.
Εδώ και κάμποσους μήνες η Ρωσία έχει ανακτήσει την πρωτοβουλία, αποκομίζοντας βασανιστικά κέρδη, κυρίως στο ανατολικό μέτωπο του Ντονμπάς, με σημαντικότερο από αυτά την κατάληψη της πόλης Αβντιίβκα ύστερα από τέσσερις μήνες πολιορκίας, τον Φεβρουάριο. Από την Παρασκευή 10 Μαΐου η κατάσταση άρχισε να επιδεινώνεται με πιο γρήγορο ρυθμό για τους Ουκρανούς, καθώς ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν από δύο κατευθύνσεις στην περιφέρεια του Χάρκοβο, η ομώνυμη πρωτεύουσα του οποίου είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ουκρανίας, με πληθυσμό περίπου 1,3 εκατ. Μέσα σε μία εβδομάδα οι Ρώσοι είχαν καταλάβει περίπου 150 τετραγωνικά χιλιόμετρα, 10 χωριά και το μεγαλύτερο μέρος της πόλης Βοβτσάνκ. Μικρότερες ρωσικές επιδρομές βρίσκονταν σε εξέλιξη στις βορειότερες περιφέρειες του Σούμι και του Τσερνίχιβ. Στο νότιο μέτωπο οι Ρώσοι ανακατέλαβαν το Ρομπότινε, το μοναδικό κέρδος της κατά τα άλλα αποτυχημένης ουκρανικής αντεπίθεσης του περασμένου καλοκαιριού.
Παρότι οι Ρώσοι θα ήθελαν πάρα πολύ να καταλάβουν το Χάρκοβο, μια ρωσόφωνη πόλη όπου υπολογίζουν ότι θα διατηρούν αρκετές συμπάθειες, τίποτα δεν δείχνει ότι σκέφτονται να επανέλθουν γρήγορα στο σχέδιο που απέτυχε οικτρά κατά την πρώτη φάση της εισβολής. Οι στόχοι που επιδιώκουν με το άνοιγμα του νέου πολεμικού μετώπου φαίνεται να είναι πιο μετριοπαθείς. Κατ’ αρχάς, να δημιουργήσουν μια ζώνη ασφαλείας μπροστά από την παραμεθόρια ρωσική περιφέρεια του Μπέλγκοροντ, η οποία δέχεται διαρκή πλήγματα από το ουκρανικό πυροβολικό και από επιδρομές κομάντος. Επειτα, και το κυριότερο, να εξασθενήσουν τις γραμμές του εχθρού, που υποχρεώνεται να μεταφέρει στρατεύματα από άλλα μέτωπα για την υπεράσπιση του Χάρκοβο, ώστε να διευκολυνθεί η βασική, αυτή τη στιγμή, στρατιωτική επιδίωξη της Ρωσίας: η κατάληψη ολόκληρου του Ντονμπάς. Ηδη το Τσάσιβ Γιαρ τελεί υπό πολιορκία και ενδεχόμενη άλωσή του θα ενισχύσει την πίεση στις δύο βασικές και πολύ ισχυρά οχυρωμένες πόλεις της περιοχής που διατηρούν οι Ουκρανοί, το Σλοβιάνσκ και το Κραματόρσκ.
Η ρωσική εισβολή στο Χάρκοβο σήμανε συναγερμό σε Κίεβο και Ουάσιγκτον. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι ακύρωσε όλα τα προγραμματισμένα ταξίδια του και ο Αντονι Μπλίνκεν ταξίδεψε άρον άρον στο Κίεβο για να υποσχεθεί πρόσθετη αμερικανική βοήθεια, πέραν των 61 δισ. δολαρίων που ήδη αποδέσμευσε το Κογκρέσο. Σημειωτέον ότι ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών δεν είχε πατήσει το πόδι του στην Ουκρανία από τον περασμένο Σεπτέμβριο, διάστημα στο οποίο έκανε επτά περιοδείες στη Μέση Ανατολή, καθώς οι επιθέσεις της Χαμάς και ο πόλεμος της Γάζας ανέτρεψαν πλήρως τις προτεραιότητες της κυβέρνησης Μπάιντεν – άλλος ένας ισχυρός λόγος να καταριούνται κατ’ ιδίαν τον Νετανιάχου.
Η αντικατάσταση του στρατηγού Σοϊγκού από τον οικονομολόγο Μπελούσοφ στο αξίωμα του υπουργού Aμυνας δείχνει ότι το Κρεμλίνο υπολογίζει πολύ σοβαρά το οικονομικό κόστος του πολέμου.
«Τέλεια καταιγίδα»
Πώς να εξηγήσει κανείς αυτή τη θεαματική, υπέρ της Ρωσίας, ανατροπή των δεδομένων στο πεδίο των επιχειρήσεων; Στρατιωτικοί αναλυτές επικαλούνται ένα σύνολο παραγόντων που οδήγησαν στην «τέλεια καταιγίδα». Πρώτα απ’ όλα ρόλο έπαιξε η κόπωση του ουκρανικού στρατού και οι μεγάλες ελλείψεις μάχιμου δυναμικού. Η κυβέρνηση Ζελένσκι βάλθηκε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα μόλις τον περασμένο μήνα, με τον νόμο που πέρασε από το κοινοβούλιο για να κλείσουν τα παραθυράκια σε όσους αποφεύγουν τη στρατιωτική θητεία, αλλά τα διαρκή επεισόδια βίας στα αστικά κέντρα ανάμεσα σε άνδρες της στρατονομίας και στρατεύσιμους δείχνουν τις δυσκολίες στην πρακτική εφαρμογή των μέτρων.
Ο δεύτερος επιβαρυντικός παράγοντας έγκειται στις μεγάλες ελλείψεις του ουκρανικού στρατού σε πολεμοφόδια, πρόβλημα που επιδεινώθηκε από την πολύμηνη καθυστέρηση στην έγκριση της αμερικανικής βοήθειας. Ρεπορτάζ της Wall Street Journal ανέφερε ότι λόγω των ελλείψεων σε άνδρες και στρατιωτικό υλικό, η αποτελεσματικότητα της ουκρανικής αεράμυνας (δηλαδή σε τι ποσοστό καταρρίπτει πυραύλους, αεροπλάνα και drones του αντιπάλου) έπεσε από 73% που ήταν πέρυσι σε 46% το προηγούμενο εξάμηνο, ενώ τον Απρίλιο έπεσε περαιτέρω σε 30%. Αλλο ρεπορτάζ των New York Times επισήμαινε ως πρόσθετο παράγοντα την εντυπωσιακή προσαρμοστικότητα των στρατιωτικών τακτικών των Ρώσων. Ιδιαίτερη σημασία απέδιδε το ρεπορτάζ στα νέα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου που χρησιμοποιούν οι Ρώσοι και τους επιτρέπουν να αποπροσανατολίζουν πυραύλους και drones του εχθρού, αλλά και να καταστρέφουν αμερικανικούς εκτοξευτήρες HIMARS στο πεδίο της μάχης, ακόμη κι όταν είναι πολύ καλά καμουφλαρισμένοι.
Οι Αμερικανοί θεωρούν ότι οι περισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι αντιμετωπίσιμοι και ότι η βοήθεια που στέλνουν στους Ουκρανούς θα τους βοηθήσει να αντέξουν στην «καταιγίδα» με τις μικρότερες δυνατές απώλειες, ώστε να σταθεροποιήσουν το μέτωπο μέχρι το τέλος της χρονιάς και να περάσουν στην αντεπίθεση την επόμενη. Αναγνωρίζουν όμως ότι ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει ένα παράθυρο ευκαιρίας, το οποίο εννοεί να εκμεταλλευτεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό, ώστε να βρεθεί σε πολύ καλύτερη θέση όταν έρθει, γιατί κάποτε θα έρθει, η ώρα των διαπραγματεύσεων.
Ηδη ο Ρώσος πρόεδρος διεμήνυσε αυτή την βδομάδα στη Δύση ότι είναι ανοιχτός στη διαπραγμάτευση, ενώ η αντικατάσταση του στρατηγού Σεργκέι Σοϊγκού από τον οικονομολόγο Αντρέι Μπελούσοφ στο αξίωμα του υπουργού Aμυνας δείχνει ότι το Κρεμλίνο υπολογίζει πάρα πολύ σοβαρά το οικονομικό κόστος του πολέμου. Η συνάντηση του Πούτιν με τον Σι, την περασμένη Πέμπτη, έδειξε για μία ακόμη φορά πόσο κρίσιμη είναι για τη Ρωσία η κινεζική βοήθεια, η οποία πάντως έχει κάποια όρια, αφού ο Σι, άρτι αφιχθείς από την ευρωπαϊκή περιοδεία του, δεν θα ήθελε να διακινδυνεύσει τις πολύτιμες όσο και εύθραυστες σχέσεις του με την Ευρώπη.
Πιέζεται ο Ζελένσκι
Ακόμη μεγαλύτερη είναι η πίεση του χρόνου, όμως, για τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Πρόσφατη έρευνα ουκρανικού ινστιτούτου, την οποία επικαλούνταν η El Pais, έφερε τη δημοτικότητα του Ουκρανού προέδρου να έχει συρρικνωθεί σε 26%, από 56% που ήταν προ εξαμήνου. Η κυβέρνησή του, όπως και οι δυτικοί σύμμαχοι, βρίσκονται μπροστά σε ένα οξύ δίλημμα: να δεχθούν έναν επώδυνο συμβιβασμό, κάνοντας ανακωχή με τη Ρωσία –τηρουμένων των αναλογιών, όπως στον πόλεμο της Κορέας– κάτι που θα συνεπάγεται εδαφικές απώλειες; Ή να κλιμακώσουν τη σύγκρουση, βάζοντας στο τραπέζι τις πιο ακραίες ιδέες, όπως εκείνη του Εμανουέλ Μακρόν για αποστολή δυτικών στρατευμάτων, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει την κρίση έξω από κάθε έλεγχο, μη αποκλείοντας ακόμη και τη χρησιμοποίηση τακτικών πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία; Εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα, τίποτα δεν είναι αδιανόητο πλέον.
