Τη σταδιακή στροφή των αραβικών καθεστώτων από την καταδίκη της Χαμάς στην καταδίκη του Ισραήλ σκιαγραφεί στην «Κ» ο Μπαραά Σίμπαν, ειδικός αναλυτής στο βρετανικό think tank για θέματα άμυνας και ασφάλειας, Royal United Services Institute. «Υπάρχουν πολλοί Άραβες που νιώθουν ότι η Χαμάς έπαιξε στοίχημα με τις ζωές των Παλαιστινίων», αναφέρει χαρακτηριστικά, τονίζοντας όμως ότι οι αραβικές χώρες έρχονται τώρα σε δύσκολη θέση από τις συνεχιζόμενες επιχειρήσεις του Ισραήλ στη Γάζα. «Φοβούνται το Ιράν. Φοβούνται όμως και να εμφανιστούν ως συνεργάτες του Ισραήλ εναντίον του Ιράν», αναφέρει μεταξύ άλλων περιγράφοντας την άσκηση ισορροπίας που καλούνται να εκτελέσουν οι αραβικές ηγεσίες, οι οποίες φαίνεται ότι περιμένουν τις αμερικανικές εκλογές: «Μέχρι τότε δύσκολα θα προσφέρουν τη συνεργασία τους».
Τι συμπεράσματα μπορεί να εξάγει κανείς από την αντίδραση των αραβικών χωρών, αφενός στην επίθεση της Χαμάς την 7η Οκτωβρίου, αφετέρου στην επακόλουθη στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ στη Γάζα;
Ο αραβικός κόσμος γενικώς μοιράζεται μεταξύ των χωρών που είναι θετικές στην εξομάλυνση με το Ισραήλ και εκείνων που πρακτικά την αντιμάχονται. Κατ’ επέκταση, υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις απέναντι στη Χαμάς, η οποία όμως δεν απολαμβάνει μεγάλη υποστήριξη από πολλά αραβικά κράτη, συμπεριλαμβανομένων των κρατών του Κόλπου, με εξαίρεση το Κατάρ. Αν προσθέσουμε και τη Συρία, την Αλγερία και την Τυνησία, έχουμε ουσιαστικά τους υποστηρικτές της. Διότι, στον αντίποδα, είδαμε δηλώσεις από χώρες όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία που καταδίκασαν τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Αυτό μπορεί να ακούγεται φυσιολογικό όμως δεν είναι στον αραβικό κόσμο, ο οποίος πάντα υποστήριζε μια μορφή ένοπλης αντίστασης στην ισραηλινή κατοχή (sic). Επομένως, υπάρχουν πλέον πολλά αραβικά κράτη που είναι πρόθυμα να καταδικάζουν αντίστοιχες ενέργειες. Υπάρχουν μάλιστα πολλοί Άραβες, αξιωματούχοι και όχι μόνο, οι οποίοι θεώρησαν ότι η Χαμάς έπαιξε στοίχημα με τις ζωές των Παλαιστινίων στη Γάζα και πως θα έπρεπε να γνωρίζει τις συνέπειες και να μην έχει προβεί σε αυτές τις ενέργειες. Αυτό είναι το γενικό αίσθημα, μιλώντας κανείς με αξιωματούχους, απλούς παρατηρητές αλλά και υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που βρίσκονται κοντά στην πολιτική σκηνή στον αραβικό κόσμο, οι οποίοι θεώρησαν ότι η Χαμάς δεν νοιάστηκε για τις ζωές των Παλαιστινίων.
Αυτό βέβαια δεν κράτησε για πολύ. Πολλά από αυτά τα κράτη μπορεί να μην εμπιστεύονται τη Χαμάς, όμως αισθάνθηκαν υποχρεωμένα να αλλάξουν τον τόνο τους και να καταδικάσουν το Ισραήλ, μετά τις συνεχιζόμενες επιθέσεις στη Γάζα. Όσο αυξάνεται ο αριθμός των άμαχων θυμάτων, τόσο πιο προσεκτικά αναγκάζονται τα αραβικά κράτη να εξετάζουν τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας που διεξάγονται στο δικό τους έδαφος. Είδαμε διαδηλώσεις στην Ιορδανία, στην Αίγυπτο, και σε άλλες χώρες, όπου οι άνθρωποι νιώθουν θυμό για την έλλειψη αντίδρασης από τα αραβικά κράτη. Κατά συνέπεια, οι αραβικές χώρες αναγκάζονται να αλλάζουν τον τόνο τους προς την καταδίκη του Ισραήλ, απαιτώντας όλο και περισσότερες ενέργειες σε βάρος του. Γι’ αυτό και επαναφέρουν το παλαιστινιακό ζήτημα, το ζήτημα της ίδρυσης παλαιστινιακού κράτους, ξανά στο προσκήνιο της αραβικής ατζέντας, αφού στην πραγματικότητα αγνοήθηκε για πολύ καιρό. Νιώθουν πλέον την πίεση από τους δρόμους. Σε ό,τι αφορά ειδικά τη Σαουδική Αραβία, δεν μπορεί εύκολα να έχει τον ρόλο του απλού θεατή. Είναι μια χώρα η οποία αισθάνεται ότι κατέχει ηγετική θέση στον αραβικό κόσμο και πως πρέπει να αρχίσει να δείχνει ότι νοιάζεται για τις ζωές των Παλαιστινίων. Ως εκ τούτου, τώρα νομίζω ότι είναι πολύ δύσκολο να επιστρέψουμε στο status quo που είχαμε πριν από την 7η Οκτωβρίου.
Αποτελεί δηλαδή παρελθόν η διαδικασία συμφιλίωσης; Ή θα τη δούμε να εκτυλίσσεται ξανά μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες; Διότι πριν από την 7η Οκτωβρίου το Ισραήλ βρισκόταν πράγματι σε τροχιά συνεννόησης με κάποιες αραβικές χώρες -βλ. Συμφωνίες Αβραάμ- γεγονός το οποίο είχε προς στιγμή δημιουργήσει προσδοκίες για ενίσχυση της σταθερότητας στην περιοχή.
Πριν από την 7η Οκτωβρίου υπήρχε όντως η αίσθηση ότι η διαδικασία αυτή μπορεί να φέρει σταθερότητα ανάμεσα στις δύο πλευρές (σ.σ. μέρος του αραβικού κόσμου και Ισραήλ). Στην πραγματικότητα όμως ο κύριος λόγος για τον οποίο οι χώρες του Κόλπου ήθελαν να ενισχύσουν τους δεσμούς με το Ισραήλ δεν ήταν η απειλή του Ισραήλ για την εθνική τους ασφάλεια -αυτό έχει αλλάξει από τις δεκαετίες του ’60 και ’70- αλλά η απειλή του Ιράν. Ουσιαστικά, οι φόβοι και οι ανησυχίες τους συμπίπτουν με τις αντίστοιχες του Ισραήλ για το Ιράν. Έχουν κοινό εχθρό τον οποίο θεωρούν απειλή για την ασφάλειά τους. Επιπλέον, χώρες όπως η Σαουδική Αραβία ήθελαν να λάβουν κάποια μορφή συμφώνου ασφαλείας από τις ΗΠΑ. Σήμερα, η κατάσταση δεν ακριβώς η ίδια και νομίζω ότι οι συγκεκριμένες -αραβικές- χώρες κοιτάζουν και τις δημοσκοπήσεις οι οποίες δείχνουν ότι δεν είναι βέβαιη η επικράτηση της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Επομένως, οι ηγεσίες στο Ριάντ ή στο Άμπου Ντάμπι δεν είναι πρόθυμες να προσφέρουν τώρα τη συνεργασία τους. Το πιθανότερο, θα περιμένουν τις αμερικανικές εκλογές και θα προσπαθήσουν να λάβουν όσο περισσότερες παραχωρήσεις από τη νέα κυβέρνηση. Και φυσικά, όπως είπαμε, σε αυτήν τη φάση δεν μπορούν εύκολα να αγνοήσουν τα δεινά των Παλαιστινίων στον βωμό μιας συμφωνίας εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ, ανεξάρτητα από τα οφέλη που θα είχαν, βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα.
Πώς μπορούν πρακτικά οι αραβικές χώρες να βοηθήσουν στην επόμενη μέρα στη Γάζα;
Μπορούν να είναι μια σταθεροποιητική δύναμη. Μπορούν να πουν ότι θα στείλουν ειρηνευτές. Μπορούν να στείλουν δυνάμεις στη Γάζα για να αντικαταστήσουν την ισραηλινή παρουσία. Όμως την ίδια στιγμή δεν μπορούν να δείξουν ότι προσφέρουν υπηρεσία στο Ισραήλ. Γι’ αυτό και χρειάζονται έναν οδικό χάρτη προς τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Όμως η κυβέρνηση Νετανιάχου έχει υποσχεθεί στους Ισραηλινούς ότι αυτό δεν πρόκειται να συμβεί. Κι αυτό καθιστά πρακτικά ιδιαίτερα δύσκολη την ανάληψη κάποιου ουσιαστικού ρόλου από τα αραβικά κράτη.
Σε κάθε περίπτωση, νομίζω ότι είναι καλύτερο ένα σχέδιο ανοικοδόμησης της Γάζας που θα περιλαμβάνει αραβικά κράτη και όχι τις ΗΠΑ ή το Ηνωμένο Βασίλειο ή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχει σημασία για τον τρόπο με τον οποίο θα τύχει υποδοχής η διαδικασία στους δρόμους της Γάζας και του αραβικού κόσμου ευρύτερα. Είναι δύσκολη ισορροπία, ιδίως από τη στιγμή που οι αραβικές ηγεσίες δεν εμπιστεύονται τον Νετανιάχου. Κι αυτό καθιστά τα πράγματα εξαιρετικά δύσκολα.
Πώς επηρεάζει η παράμετρος του Ιράν ευρύτερα τη στάση των αραβικών χωρών στην περιοχή;
Το τελευταίο πράγμα που θέλουν να δουν οι αραβικές χώρες είναι το Ιράν να εκμεταλλεύεται την οργή της αραβικής κοινής γνώμης. Ίσως μετά την εισβολή στο Ιράκ, δεν έχω ξαναδεί το αραβικό κοινό τόσο θυμωμένο, με τόσο ανεπτυγμένο το αντιαμερικανικό αίσθημα. Αυτό δημιουργεί χώρο για το Ιράν, το οποίο είναι κάτι παραπάνω από πρόθυμο να γεμίσει το κενό. Επομένως, το Ιράν δεν είναι στο πίσω μέρος του μυαλού αλλά στην πρώτη γραμμή της σκέψης στα αραβικά κράτη, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Αίγυπτος, η Ιορδανία και ούτω καθεξής. Και οι αραβικές χώρες που εξακολουθούν να έχουν κάποια μορφή σταθερότητας φοβούνται πλέον από την αστάθεια που τους περιβάλλει. Νιώθουν την κατάσταση που επικρατεί -για παράδειγμα- στην Υεμένη, στη Συρία, στο Ιράκ και στον Λίβανο και η οποία είναι βασικά μια συνταγή χάους. Οι αραβικές χώρες φοβούνται το Ιράν, αλλά φοβούνται και να εμφανιστούν στο κοινό τους ως συνεργάτες με το Ισραήλ εναντίον του Ιράν. Δύσκολος δρόμος, τον οποίο θα πρέπει να περπατήσουν πολύ προσεκτικά τις επόμενες ημέρες.
