Ο Εμπραχίμ Ραϊσί, ο οποίος έχασε τη ζωή του σε ηλικία 63 ετών, αναδείχθηκε μέσα από τους κόλπους του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν.
Από τη θέση του εισαγγελέα αναρριχήθηκε στην προεδρία, ενώ προετοιμαζόταν να γίνει ο επόμενος ανώτατος ηγέτης.
Επί των ημερών του, στο Ιράν ξέσπασε το μεγαλύτερο κύμα αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που γνώρισε η χώρα μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.
Υπήρξε σκληρός συνομιλητής στις διαπραγματεύσεις με τις παγκόσμιες δυνάμεις για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Πώς πέθανε
Ο Ραϊσί πέθανε κατά τη συντριβή του ελικοπτέρου με το οποίο επέστρεφε από επίσημη επίσκεψη σε περιοχή στα σύνορα του Ιράν με το Αζερμπαϊτζάν.
Το ελικόπτερο συνετρίβη σε ορεινή περιοχή. Στο δυστύχημα έχασαν της ζωή τους όλοι οι επιβαίνοντες, όπως δήλωσε ανώτερος Ιρανός αξιωματούχος. Μεταξύ των νεκρών είναι και ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Χοσεΐν Αμιραμπντολαχιάν.
Το Ιράν κήρυξε πενθήμερο πένθος, ενώ το πρακτορείο ειδήσεων Tasnim, ανέφερε ότι η κηδεία του προέδρου Ραϊσί θα πραγματοποιηθεί αύριο Τρίτη στην Ταμπρίζ (γνωστή ως Ταυρίδα, τέταρτη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν και πρωτεύουσα της επαρχίας του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν).
Η εκλογή του
Ο Ραϊσί εκλέχθηκε πρόεδρος σε κλειστή και ελεγχόμενη από το καθεστώς εκλογική διαδικασία το 2021 και η στάση του, σε σαφή και πλήρη ευθυγράμμιση με του ανώτατου ηγέτη της χώρας, καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του, συνέτεινε στη συνέχιση της «κόντρας» της Τεχεράνης με τη Δύση.
Τήρησε σκληρή στάση στις διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά και επιχείρησε να τις μετατρέψει σε ευκαιρία για ανακούφιση της Τεχεράνης από τις αμερικανικές κυρώσεις, με αντάλλαγμα μέτριους περιορισμούς στην ολοένα και πιο προηγμένη τεχνολογία του Ιράν.
Η Τεχεράνη ενθαρρύνθηκε από τη χαοτική στρατιωτική απόσυρση των ΗΠΑ από το γειτονικό Αφγανιστάν και τη μεταβαλλόμενη πολιτική στάση της Ουάσιγκτον στην περιοχή.
Το 2018, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ αθέτησε τη συμφωνία που είχε συνάψει το Ιράν με τις έξι δυνάμεις και επανέφερε τις σκληρές αμερικανικές κυρώσεις εναντίον του, ωθώντας τη χώρα σε σταδιακή παραβίαση του πλαισίου της συμφωνίας για τα πυρηνικά.
Εκτοτε, οι έμμεσες συνομιλίες μεταξύ της Τεχεράνης και της κυβέρνησης του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν για την αναβίωση της συμφωνίας έχουν βαλτώσει.
Ο «νόμος περί χιτζάμπ και αγνότητας»
Η στάση του Ραϊσί, εκφραστή της σκληροπυρηνικής θρησκευτικής ηγεσίας του Ιράν, είχε τεράστιο αντίκτυπο στο εσωτερικό.
Ενα χρόνο μετά την εκλογή του, ο ιερωμένος μεσαίου βαθμού διέταξε αυστηρότερη εφαρμογή του ιρανικού «νόμου περί χιτζάμπ και αγνότητας», περιορίζοντας τις ελευθερίες των γυναικών ως προς την εξωτερική τους εμφάνιση αλλά και τη συμπεριφορά τους.
Μερικές εβδομάδες μετά τη διαταγή, η Μαχσά Αμινί, νεαρή Ιρανή κουρδικής καταγωγής, πέθανε υπό κράτηση ενώ είχε συλληφθεί από την αστυνομία ηθών για παραβίαση του συγκεκριμένου νόμου.
Ακολούθησαν πολύμηνες διαδηλώσεις, που αποτέλεσαν μία από τις σοβαρότερες προκλήσεις για την εξουσία των κληρικών ηγετών του Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979.
Εκατοντάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, σύμφωνα με οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων δεκάδων μελών του προσωπικού ασφαλείας που συμμετείχαν στην άγρια καταστολή των διαδηλωτών. «Οι πράξεις χάους είναι απαράδεκτες», επέμεινε τότε ο πρόεδρος.
Αρχάριος στην πολιτική, ο Ραϊσί τελούσε υπό την καθοδήγηση και την υποστήριξη του ανώτατου ηγέτη και προστάτη του, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, τόσο στις διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά όσο και στην καταστολή των διαδηλωτών.
Οι σχέσεις με το κληρικό κατεστημένο
Η εξουσία στο Ιράν «μοιράζεται» με συχνά αδιαφανείς διαδικασίες μεταξύ κληρικών, πολιτικών και στρατού, ενώ ο ανώτατος ηγέτης και όχι ο πρόεδρος είναι που έχει τον τελικό λόγο για τις κρίσιμες αποφάσεις.
Ο Χαμενεΐ, και όχι ο Ραϊσί, ήταν που θα έδινε το «πράσινο φως» για τα μεγάλα ζητήματα, στο πλαίσιο του διπλού πολιτικού συστήματος του Ιράν, όπου το κληρικό κατεστημένο και η κυβέρνηση μοιράζονται την εξουσία.
Η εκλογική νίκη του Ραϊσί –φορούσε πάντα το μαύρο τουρμπάνι της σιιτικής παράδοσης, ως απόγονος του προφήτη Μωάμεθ–, μετά τον αποκλεισμό συντηρητικών και μετριοπαθών αντιπάλων του από το αρμόδιο εποπτικό όργανο, έθεσε όλη την εξουσία στο Ιράν υπό τον έλεγχο της σκληροπυρηνικής θρησκευτικής ηγεσίας που ορκίζεται πίστη στον Χαμενεΐ.
Παράλληλα, ενίσχυσε τις πιθανότητες του Ραϊσί να τον διαδεχθεί ως ανώτατος ηγέτης.
Ωστόσο, ο νεκρός πλέον Ιρανός πρόεδρος «χρεώθηκε» το πολιτικό κόστος για τις εκτεταμένες διαμαρτυρίες κατά της υπερεξουσίας των κληρικών και για την αποτυχία να ανατραπεί η προβληματική πορεία της οικονομίας του Ιράν, λόγω Δυτικών κυρώσεων και κακοδιαχείρισης.
Ο Ραϊσί γεννήθηκε το 1960 σε θρησκευτική οικογένεια στην ιερή σιιτική μουσουλμανική πόλη του Ιράν, τη Μασχάντ. Σε ηλικία πέντε ετών έχασε τον πατέρα του. Παρ’ όλα αυτά, ακολούθησε τα βήματά του και έγινε κληρικός.
Ως νεαρός φοιτητής σε θρησκευτικό σεμινάριο στην ιερή πόλη Κομ συμμετείχε σε διαδηλώσεις κατά του Σάχη στην επανάσταση του 1979.
Αργότερα, οι επαφές του με τους θρησκευτικούς ηγέτες της πόλης τον βοήθησαν να αναρριχηθεί, αναβαθμίζοντας τον ρόλο του στο δικαστικό σώμα.
Στυλοβάτης του συστήματος
Ως νεαρός εισαγγελέας στην Τεχεράνη, ο Ραϊσί συμμετείχε σε επιτροπή που επέβλεψε την εκτέλεση εκατοντάδων, κυρίως αριστερών. πολιτικών κρατουμένων στην πρωτεύουσα το 1988, καθώς ο οκταετής πόλεμος του Ιράν με το Ιράκ έφτανε στο τέλος του.
Σε ολόκληρη τη χώρα συγκροτήθηκαν ανακριτικές επιτροπές, γνωστές ως «επιτροπές θανάτου». Αποτελούμενες από θρησκευτικούς δικαστές, εισαγγελείς και αξιωματούχους του υπουργείου Πληροφοριών αποφάσισαν για την τύχη χιλιάδων κρατουμένων σε δίκες που διαρκούσαν μόλις λίγα λεπτά.
Οι παλαιότεροι Ιρανοί επέκριναν τον Ραϊσί για τον ρόλο του στο κίνημα που οδήγησε στον θάνατο έως και 30.000 πολιτικούς κρατούμενους, κυρίως μέλη της αντιπολιτευόμενης αριστερής Λαϊκής Οργάνωσης Μουτζαχεντίν του Ιράν (MEK).
Ερωτηθείς σχετικά με τους ισχυρισμούς ότι έπαιξε ρόλο στις θανατικές καταδίκες, ο Ραΐσι, μιλώντας σε δημοσιογράφους, είχε δηλώσει το 2021: «Εάν ένας δικαστής, ένας εισαγγελέας, υπερασπίστηκε την ασφάλεια του λαού, θα πρέπει να επαινεθεί … Είμαι υπερήφανος που έχω υπερασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα σε κάθε θέση που έχω αναλάβει μέχρι σήμερα».
Διορίστηκε από τον Χαμενεΐ στη θέση του επικεφαλής του δικαστικού σώματος το 2019.
Λίγο αργότερα, εξελέγη επίσης αναπληρωτής πρόεδρος της Συνέλευσης των Εμπειρογνωμόνων, του 88μελούς κληρικού οργάνου που είναι υπεύθυνο για την εκλογή του επόμενου ανώτατου ηγέτη.
«Ο Ραϊσί είναι πυλώνας ενός συστήματος που φυλακίζει, βασανίζει και σκοτώνει ανθρώπους επειδή τολμούν να επικρίνουν τις κρατικές πολιτικές», ανέφερε ο Χαντί Γκαεμί, εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Ιράν (CHRI) με έδρα τη Νέα Υόρκη. Το Ιράν αρνείται ότι βασανίζει κρατούμενους.
Η στάση του για τη Μέση Ανατολή
Ο Ρα¨σί υποστήριξε τις προσπάθειες του Χαμενεΐ για μία αυτάρκη οικονομία, καθώς και τη στρατηγική του για την υποστήριξη δυνάμεων «πληρεξουσίων» σε όλη τη Μέση Ανατολή.
Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα μεταξύ του Ισραήλ και της υποστηριζόμενης από το Ιράν παλαιστινιακής ομάδας Χαμάς, ο σκιώδης πόλεμος του Ιράν με το Ισραήλ βγήκε στο φως.
Οταν πυραυλική επίθεση σκότωσε ανώτερους αξιωματικούς της Ιρανικής Φρουράς της Επανάστασης στην πρεσβεία του Ιράν στη Δαμασκό τον περασμένο μήνα, το Ιράν απάντησε με άμεσο αεροπορικό βομβαρδισμό του Ισραήλ.
Ο Ραϊσί δήλωσε ότι τυχόν ισραηλινά αντίποινα κατά ιρανικού εδάφους θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα να μην απομείνει τίποτα από το «σιωνιστικό καθεστώς».
Η ήττα στις εκλογές του 2017
Ο Ραϊσί υπηρέτησε ως αναπληρωτής επικεφαλής του δικαστικού σώματος για δέκα χρόνια πριν διοριστεί γενικός εισαγγελέας το 2014. Πέντε χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ του επέβαλαν κυρώσεις για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των εκτελέσεων της δεκαετίας του 1980.
Διεκδικώντας την προεδρία, ο Ραϊσί έχασε από τον ρεαλιστή Χασάν Ρουχανί στις εκλογές του 2017. Η αποτυχία του αποδόθηκε ευρέως σε ντοκουμέντο του 1988 που ήρθε στην επιφάνεια το 2016 και ανέδειξε τον ρόλο του στις εκτελέσεις του 1988.
Στο ηχογραφημένο ντοκουμέντο, ο αείμνηστος Αγιατολάχ Χοσεΐν Αλί Μονταζέρι, τότε αναπληρωτής ανώτατος ηγέτης, μιλούσε για τις δολοφονίες. Ο γιος του Μονταζερί οδηγήθηκε στη φυλακή για τη δημοσιοποίηση του ντοκουμέντου.
Τι προβλέπεται στο Ιράν μετά τον θάνατο προέδρου
Το Σύνταγμα του Ιράν αναφέρει για την περίπτωση που ένας πρόεδρος δεν είναι πλέον σε θέση να ασκήσει τα καθήκοντά του ή πεθάνει εν ενεργεία:
- Εάν ένας πρόεδρος πεθάνει εν ενεργεία, το άρθρο 131 του Συντάγματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας αναφέρει ότι ο πρώτος αντιπρόεδρος –που είναι ο Μοχάμαντ Μοχμπέρ– αναλαμβάνει, με την έγκριση του ανώτατου ηγέτη, ο οποίος έχει τον τελικό λόγο σε όλα τα κρατικά θέματα στο Ιράν.
- Συμβούλιο αποτελούμενο από τον πρώτο αντιπρόεδρο, τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου και τον επικεφαλής του δικαστικού σώματος πρέπει να οργανώσει εκλογές για την ανάδειξη νέου προέδρου εντός 50 ημερών.
Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, οι προεδρικές εκλογές επρόκειτο να διεξαχθούν εκ νέου το 2025, ωστόσο, μετά τον θάνατο του προέδρου, προβλέπεται με βάση το ιρανικό Σύνταγμα να πραγματοποιηθούν έως τις αρχές Ιουλίου.
Η συντριβή του ιρανικού ελικοπτέρου έρχεται σε μία εποχή που η χώρα, αντιμέτωπη με πρωτοφανείς εξωτερικές προκλήσεις, προετοιμάζεται ήδη για αλλαγή του καθεστώτος με την αναμενόμενη αποχώρηση, μέσα στα επόμενα χρόνια, του 85χρονου ανώτατου ηγέτη της, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ.
Οι θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού –που αρχικά βασίστηκαν σε μοντέλο του γαλλικού Συντάγματος– μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1979 «υποτάχθηκαν» σε μία μορφή απολυταρχίας στο όνομα της θρησκείας.
Ανοίγει ο δρόμος για κληρονομική διαδοχή;
Η προεδρία του Ιράν, όσο πιστή και αν είναι στον ανώτατο ηγέτη –και ο Ραϊσί υπήρξε πολύ πιστός στον Χαμενεΐ–, συχνά καταλήγει να διαδραματίσει τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου, που βοηθά τον ανώτατο ηγέτη να αποφύγει την κριτική.
Αυτή ήταν σίγουρα η μοίρα του προκατόχου του Ραϊσί, Χασάν Ρουχανί.
«Ο Ραϊσί αντιπροσωπεύει μία νεότερη εκδοχή της επαναστατικής ελίτ του Ιράν – πολύ λιγότερο ικανή, αλλά πολύ πιο ζηλωτική», σύμφωνα με τον Μπεχνάμ Μπεν Ταλέμπλου, ανώτερο συνεργάτη του Ιδρύματος για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών της Ουάσιγκτον.
«Αυτοί είναι το είδος των ανθρώπων που ο Χαμενεΐ θέλει στο τιμόνι», πρόσθεσε ο ίδιος.
Ο θάνατος του Ραϊσί, που είχε θεωρηθεί ευρέως ως πιθανός διάδοχος του Χαμενεΐ, ανοίγει πιθανόν τον δρόμο για τη διεκδίκηση της θέσης από τον γιο του ανώτατου ηγέτη, Μοτζταμπά Χαμενεΐ, όπως επισημαίνουν αναλυτές, αυξάνοντας τις πιθανότητες κληρονομικής διαδοχής.
Παρόλο που αρκετοί κληρικοί απορρίπτουν κάτι τέτοιο ως «ξένο προς τις επαναστατικές αρχές της χώρας», το ενδεχόμενο πλέον μοιάζει πιθανότερο, καθώς ενισχύεται η αίσθηση πως η χώρα βρίσκεται ήδη σε πολιτική μετάβαση.
Σε αχαρτογράφητα νερά
Τα μέλη του νέου Κοινοβουλίου, όπου πλειοψήφησαν και πάλι οι υποστηριζόμενοι από τη σκληροπυρηνική θρησκευτική ηγεσία υποψήφιοι, εξελέγησαν μόλις την 1η Μαρτίου. Ωστόσο, η συμμετοχή στις εκλογές, σε εθνικό επίπεδο, δεν ξεπέρασε το 41%, καταγράφοντας χαμηλό ρεκόρ.
Μεταρρυθμιστές ή μετριοπαθείς πολιτικοί είτε αποκλείστηκαν είτε ηττήθηκαν πανηγυρικά.
Η νέα πολιτική πόλωση στη χώρα ανέδειξε ως κυρίαρχες δυνάμεις τους παραδοσιακούς σκληροπυρηνικούς και την υπερσυντηρητική ομάδα γνωστή ως «Μέτωπο Σταθερότητας».
Ο ουσιαστικός αποκλεισμός των μεταρρυθμιστών από το Κοινοβούλιο για πρώτη φορά από το 1979 ενισχύει την αίσθηση μιας χώρας σε αχαρτογράφητα νερά.
Η πολιτική αβεβαιότητα έρχεται σε μία εποχή που το Ιράν αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα, βρίσκεται σε δεινή οικονομική κατάσταση και οι σχέσεις του με άλλα κράτη της Μέσης Ανατολής, ιδίως με το Ισραήλ, είναι ιδιαίτερα τεταμένες.
Η απώλεια του υπουργού Εξωτερικών στη συντριβή του ελικοπτέρου αυξάνει την αίσθηση της αστάθειας.
Ο διάδοχός του είναι ο αναπληρωτής του, Αλί Μπαγκερί, ωστόσο κάποιοι ενδέχεται να τον θεωρήσουν «υπερβολικά πρόθυμο» να διαπραγματευτεί με τη Δύση.
Ποιος είναι ο Μοχάμαντ Μοχμπέρ
Το Ιράν χάνει για πρώτη φορά μετά την επανάσταση του 1979 πρόεδρο εν ενεργεία. Ο πρώτος αντιπρόεδρος, ο Μοχάμαντ Μοχμπέρ, ο οποίος αναλαμβάνει με βάση το σύστημα διαδοχής, είναι πρώην τραπεζίτης και πρώην αναπληρωτής κυβερνήτης της επαρχίας Χουζεστάν.
Η άμεση πρόκληση που θα κληθεί να αντιμετωπίσει θα είναι να καταφέρει να ελέγξει τις διαμαρτυρίες στο εσωτερικό, αλλά και τις απαιτήσεις να ακολουθήσει πιο σκληρή γραμμή απέναντι στη Δύση και να πλησιάσει περισσότερο άλλες δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Συλλυπητήρια από Ρωσία, Κίνα, Χαμάς
Σημειώνεται ότι μεταξύ άλλων, οι πρόεδροι της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, και της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, εξέφρασαν τα συλλυπητήριά τους στον Χαμενεΐ για τον θάνατο του Ραϊσί.
Σε ανακοίνωση που εξέδωσε μετά την επιβεβαίωση του θανάτου του Ραϊσί, η Χαμάς εξέφρασε επίσης «τα κοινά μας συναισθήματα θλίψης και πόνου» με τον λαό του Ιράν και την «πλήρη αλληλεγγύη» προς την Τεχεράνη.
Εν τω μεταξύ, οι εταίροι του Ιράν στην Υεμένη, οι ισλαμιστές Χούθι, εδώ και μήνες εκτοξεύουν πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη εναντίον φορτηγών πλοίων και δεξαμενόπλοιων, σε μία προσπάθεια, όπως υποστηρίζουν, να αναγκάσουν το Ισραήλ να υποχωρήσει. Ο μακροχρόνιος πληρεξούσιος της Τεχεράνης, η Χεζμπολάχ, χρησιμοποιεί επίσης τα προπύργιά της στον νότιο Λίβανο για να εκτοξεύει ρουκέτες στο Ισραήλ.
Στις 9 Μαΐου, ο Καμάλ Χαραζί, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του ανώτατου ηγέτη και πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, δήλωσε ότι το Ιράν θα εξετάσει στροφή ως προς το δόγμα για την πυρηνική αποτροπή, εάν το Ισραήλ επιτεθεί στις μη στρατιωτικές πυρηνικές εγκαταστάσεις του.
Με πληροφορίες από Reuters, AFP, AP
