Οταν μιλάμε για γήρανση, συνήθως υποθέτουμε ότι όσο μεγαλώνουμε η γνωσιακή ικανότητά μας μειώνεται. Οι σκέψεις μας μάλλον επιβραδύνονται ή μπερδεύονται, ή μπορεί να αρχίσουμε να ξεχνάμε πράγματα, όπως το όνομα του καθηγητή αγγλικών στο λύκειο ή τι θέλαμε να αγοράσουμε στο μανάβικο. Ομως αυτό δεν ισχύει για όλους.
Εδώ και μία δεκαετία περίπου, οι επιστήμονες μελετούν μια ομάδα ανθρώπων τους οποίους αποκαλούν super-agers. Πρόκειται για άτομα από 80 ετών και άνω, με μνημονική ικανότητα αντίστοιχη ατόμων 20 έως 30 χρόνια νεοτέρων τους. Οι περισσότερες έρευνες σχετικά με τη γήρανση και τη μνήμη επικεντρώνονται στην άλλη πλευρά της εξίσωσης – σε όσους αναπτύσσουν άνοια στα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Ομως, «αν αναφερόμαστε συνεχώς στο τι πάει στραβά κατά τη γήρανση, δεν καταγράφουμε όλο το φάσμα όσων συμβαίνουν στους ηλικιωμένους», λέει η Εμιλι Ρογκάλσκι, καθηγήτρια νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, η οποία δημοσίευσε μία από τις πρώτες μελέτες για τους super-agers το 2012.
Μια εργασία που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα στο The Journal of Neuroscience έρχεται να ρίξει φως στο τι ξεχωριστό έχει ο εγκέφαλος των super-agers. Το κυριότερο συμπέρασμα, σε συνδυασμό με μια συνοδευτική μελέτη που κυκλοφόρησε πέρυσι σχετικά με την ίδια ομάδα ατόμων, είναι ότι ο εγκέφαλός τους παρουσιάζει μικρότερη ατροφία από εκείνον των συνομηλίκων τους.
Η έρευνα διεξήχθη σε 119 80χρονους από την Ισπανία: 64 super-agers και 55 ηλικιωμένους με φυσιολογική για την ηλικία τους μνημονική ικανότητα. Οι συμμετέχοντες πραγματοποίησαν πολλαπλά τεστ αξιολόγησης της μνήμης, των κινητικών και λεκτικών δεξιοτήτων τους, υποβλήθηκαν σε αξονικές τομογραφίες εγκεφάλου και αιμοληψίες και απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικά με τον τρόπο ζωής και τις συνήθειές τους.
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι κάποιες περιοχές του εγκεφάλου που είναι σημαντικές για τη μνήμη, κυρίως ο ιππόκαμπος και ο ενδορρινικός φλοιός, ήταν μεγαλύτερες στους super-agers. Διέθεταν επίσης καλύτερα διατηρημένη συνδεσιμότητα μεταξύ των περιοχών στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γνωστική λειτουργία. Τόσο οι super-agers όσο και η ομάδα ελέγχου παρουσίαζαν ελάχιστα σημάδια της νόσου Αλτσχάιμερ. «Εχοντας δύο ομάδες με χαμηλά επίπεδα δεικτών Αλτσχάιμερ, αλλά εντυπωσιακές γνωστικές διαφορές και εντυπωσιακές διαφορές στον εγκέφαλό τους, τότε μιλάμε πραγματικά για αντίσταση στην παρακμή που σχετίζεται με την ηλικία», λέει ο δρ Μπράιαν Στρέιντζ, καθηγητής κλινικής νευροεπιστήμης στο Πολυτεχνείο της Μαδρίτης, ο οποίος ήταν επικεφαλής των μελετών.
Τα ευρήματα υποστηρίζονται από την έρευνα της Ρογκάλσκι, που διεξήχθη αρχικά όταν ήταν στο Πανεπιστήμιο Northwestern, και έδειξε ότι ο εγκέφαλος των super-agers έμοιαζε περισσότερο με εγκέφαλο 50άρηδων ή 60άρηδων παρά με εγκέφαλο 80άρηδων συνομηλίκων τους. Κατά την παρακολούθηση επί σειράν ετών, ο εγκέφαλος των super-agers έδειχνε να ατροφεί με βραδύτερο ρυθμό από τον μέσο όρο.
Δεν υπάρχουν ακριβείς καταγραφές για το πόσοι super-agers υπάρχουν ανάμεσά μας, αλλά η Ρογκάλσκι λέει ότι «σπανίζουν», σημειώνοντας ότι «πολύ λιγότερο από το 10%» των ανθρώπων που βλέπει καταλήγουν να πληρούν τα κριτήρια. Ομως, όταν συναντάς έναν super-ager, το καταλαβαίνεις αμέσως, λέει ο Στρέιντζ. «Είναι πολύ ενεργητικά άτομα. Το βλέπεις. Είναι ηλικιωμένοι, με κίνητρο και διάθεση για δράση».
Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν πώς κάποιος γίνεται super-ager, αν και υπήρχαν κάποιες διαφορές στην υγεία και στον τρόπο ζωής μεταξύ των δύο ομάδων στην ισπανική μελέτη. Πιο συγκεκριμένα, οι super-agers είχαν ελαφρώς καλύτερη σωματική υγεία, τόσο όσον αφορά την αρτηριακή πίεση όσο και τον μεταβολισμό της γλυκόζης, και είχαν καλύτερες επιδόσεις σε ένα τεστ κινητικότητας. Οι super-agers δεν ανέφεραν να ασκούνται τώρα περισσότερο από τους τυπικούς ηλικιωμένους, αλλά ήταν πιο δραστήριοι στη μέση ηλικία. Ανέφεραν επίσης καλύτερη ψυχική υγεία.
Ομως συνολικά, λέει ο Στρέιντζ, υπήρχαν πολλές ομοιότητες μεταξύ των super-agers και των συνηθισμένων ηλικιωμένων. Οι συνήθειες ορισμένων από τους super-agers του Σικάγου αποτέλεσαν ομοίως έκπληξη. Κάποιοι γυμνάζονταν τακτικά, αλλά κάποιοι άλλοι δεν είχαν ασκηθεί ποτέ –κάποιοι ακολουθούσαν μεσογειακή διατροφή, ενώ άλλοι ζούσαν με έτοιμα κατεψυγμένα γεύματα– και μερικοί από αυτούς εξακολουθούσαν να καπνίζουν. Ωστόσο ένα σταθερό χαρακτηριστικό της ομάδας ήταν ότι είχαν ισχυρές κοινωνικές σχέσεις, λέει η Ρογκάλσκι.
Δεν υπάρχει συνταγή
«Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα διαπιστώναμε ότι όλοι οι super-agers έτρωγαν, π.χ., έξι ντομάτες την ημέρα και αυτό ήταν το μυστικό», λέει η Τέσα Χάρισον, βοηθός ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, η οποία συνεργάστηκε με τη Ρογκάλσκι στη μελέτη. Αντίθετα, συνεχίζει η Χάρισον, οι super-agers πιθανώς έχουν «κάποιο είδος ευτυχούς προδιάθεσης ή κάποιο μηχανισμό αντίστασης στον εγκέφαλο σε μοριακό επίπεδο, που δεν κατανοούμε ακόμη», και ενδεχομένως σχετίζεται με τα γονίδιά τους.
Παρόλο που δεν υπάρχει συνταγή για να γίνει κανείς super-ager, οι επιστήμονες γνωρίζουν ότι, σε γενικές γραμμές, η υγιεινή διατροφή, η σωματική δραστηριότητα, ο επαρκής ύπνος και η διατήρηση κοινωνικών σχέσεων είναι σημαντικά για την υγιή γήρανση του εγκεφάλου.
