Μπορούν το Ισραήλ και η Χαμάς να θεωρηθούν ηθικά ισοδύναμες οντότητες; Όχι. Το Ισραήλ είναι μια, κατ’ αρχήν, φιλελεύθερη δημοκρατία στην οποία ενυπάρχει ο σπόρος της αυτο-αμφισβήτησης – η δυνατότητα να θέσει στον εαυτό του το σωκρατικό ερώτημα «πράττουμε ορθά;» και να το απαντήσει αυτοκριτικά-αυτοδιορθωτικά. Η Χαμάς, εμφορούμενη από θεοκρατική ιδεολογία και μετερχόμενη τρομοκρατικών μεθόδων δράσης, αδυνατεί να κάνει το ίδιο: δεν δεσμεύεται από διαδικασίες δημοκρατικής διαβούλευσης, κριτικής διερώτησης και έλλογης αυτο-αμφισβήτησης.
Μπορούν και το Ισραήλ και η Χαμάς να διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, σε μεταξύ τους εχθροπραξίες; Φυσικά. Ο πόλεμος, δυνητικά, αποθηριώνει τους εμπολέμους, παρατηρεί σοφά ο Θουκυδίδης. Ακόμη και οι δημοκρατίες είναι, κατ’ αρχήν, ικανές να διαπράξουν εγκλήματα. Η κατάρρευση της Βρετανικής αυτοκρατορίας, στη δεκαετία του 1950, συνοδεύτηκε από φρικαλεότητες. «Υπήρξαν αποτρόπαιες πράξεις βίας που διαπράχθηκαν κατά των Κενυατών καθώς διεξήγαγαν έναν οδυνηρό αγώνα για ανεξαρτησία και κυριαρχία – και γι’ αυτό, δεν υπάρχει καμία δικαιολογία», είπε απολογητικά ο Βασιλιάς Κάρολος τον περασμένο Οκτώβριο.
Ας το προσεγγίσουμε πιο αφηρημένα. Είναι δυνατόν, υπό συνθήκες, ο «καλός» Χ να διαπράξει ηθικώς ισοδύναμα εγκλήματα με τον «κακό» Υ; Βεβαίως. Η εμπειρία δείχνει ότι η ανθρώπινη φύση είναι τέτοια που ουδείς απαλλάσσεται από τη δυνατότητα να διαπράξει το κακό. Σε βάρβαρες πράξεις μπορούν να επιδοθούν ακόμη και υποδειγματικά ευνομούμενες χώρες. Η Επιτροπή για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση στον Καναδά αποφάνθηκε ότι, στον 20ό αιώνα, κυβερνήσεις και χριστιανικές Εκκλησίες συνέργησαν σε «πολιτισμική γενοκτονία»: 150.000 παιδιά ιθαγενών απήχθησαν από τις οικογένειές τους και κρατήθηκαν οικότροφα, παρά τη θέλησή τους, σε χριστιανικά σχολεία, έχοντας υποστεί πολλές μορφές κακοποίησης (φυσικής, σεξουαλικής, πολιτισμικής).
Ακόμη και οι θεωρούμενοι καλύτεροι είναι, κατ’ αρχήν, ικανοί για το χειρότερο – σταθερό θέμα σε αρχαιοελληνικές τραγωδίες και σεξπηρικά έργα. Πάνω σε αυτή την αρχή, μεταξύ άλλων, θεμελιώνονται η λογοδοσία και οι αρχές δικαίου. Αυτή την αρχή αναμένεται να υπερασπίζουν αμερόληπτα τα δικαστήρια. Ουδείς είναι πάνω από το νόμο διότι όλοι είναι δυνητικά επιρρεπείς στην παραβίασή του. Πολλοί ηγέτες το λένε, λίγοι το εννοούν.
Όταν το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε πέρυσι ένταλμα σύλληψης του Προέδρου Πούτιν για εγκλήματα πολέμου, ο Πρόεδρος Μπάϊντεν το επιδοκίμασε. Ο Πούτιν, προβλέψιμα, αποκάλεσε την απόφαση «εξωφρενική». Μετά την πρόσφατη πρόταση του εισαγγελέα του ΔΠΔ Καρίμ Καν να εκδοθεί ένταλμα σύλληψης του Ισραηλινού πρωθυπουργού Νετανιάχου και του Ισραηλινού υπουργού Άμυνας Γκάλαντ (όπως και για τρεις ηγέτες της Χαμάς) για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, ο Μπάϊντεν χρησιμοποιεί το λεξιλόγιο Πούτιν – «εξωφρενική» η πρόταση. Το ΔΠΔ είναι σεβαστό όσο διώκει τους αντιπάλους μας!
Ο Γκάλαντ θεωρεί «επαίσχυντη» την «εξίσωση ανάμεσα στην τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς και το Ισραήλ». Ο Καν «εξισώνει τους δημοκρατικά εκλεγμένους ηγέτες του Ισραήλ με τους τρομοκράτες, τυράννους της Χαμάς», δήλωσε σε συνέντευξή του στο CNN ο Νετανιάχου. Πρόκειται για σαθρή συλλογιστική. Ο εισαγγελέας δεν ισχυρίζεται ότι υπάρχει ηθική ισοδυναμία μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ, αλλά, στη συγκεκριμένη σύγκρουση, υπό το πρίσμα του διεθνούς δικαίου, εστιάζει σε ενέργειες ηγετών, τις οποίες θεωρεί εγκληματικές. Η ομάδα διακεκριμένων ειδικών που συγκρότησε, έχοντας εξετάσει πληθώρα εμπειρικών στοιχείων, εισηγήθηκε ομόφωνα, την έκδοση των ενταλμάτων σύλληψης.
Η πρόταση για αμφίπλευρα εντάλματα σύλληψης φέρει και πολιτικό συμβολισμό. Υπογραμμίζεται, μεταξύ άλλων, η κυκλικότητα (διαδραστικότητα) της σύγκρουσης Ισραήλ-Παλαιστινίων και, συνεπώς, η ελλοχεύουσα δυνατότητα της αμοιβαίας αποκτήνωσης. Μόνο όταν η σύγκρουση γίνει κατανοητή με όρους φαύλου κύκλου θα καταστεί δυνατή η υπέρβασή της.
Ο εισαγγελέας Καν, ασκώντας με ηθικό σθένος το ρόλο του, γράφει ιστορία, στο μέτρο που, για πρώτη φορά, το ΔΠΔ καλείται να εξετάσει διώξεις όχι μόνο αυταρχικών ηγετών, αλλά και ηγετών δημοκρατικών χωρών, όταν αυτοί φέρονται να έχουν διαπράξει εγκλήματα πολέμου. Αφενός μας θυμίζει ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν απαλλάσσει τους ηγέτες από το ηθικό-δικαιϊκό βάρος των επιλογών τους, αφετέρου ενισχύει τους διεθνείς δικαιοδοτικούς θεσμούς. Όσοι νοιάζονται για την παγκόσμια λογοδοσία και δικαιοσύνη πρέπει να αισθάνονται ικανοποιημένοι.
Αναφέρει η δήλωση του εισαγγελέα του ΔΠΔ: «Σήμερα υπογραμμίζουμε για άλλη μια φορά ότι το διεθνές δίκαιο και οι νόμοι των ένοπλων συγκρούσεων ισχύουν για όλους. Κανένας στρατιώτης, κανένας στρατιωτικός διοικητής, κανένας πολιτικός ηγέτης – κανείς – δεν μπορεί να ενεργήσει ατιμώρητα. Τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει τη σκόπιμη στέρηση από ανθρώπινα όντα τις βασικές ανάγκες που απαιτούνται για τη ζωή. Τίποτα δεν μπορεί να δικαιολογήσει την σύλληψη ομήρων ή τη στόχευση αμάχων». Και καταλήγει: «Ας είμαστε σήμερα ξεκάθαροι σε ένα βασικό ζήτημα: εάν δεν δείξουμε τη βούλησή μας να εφαρμόσουμε το νόμο ισότιμα, εάν θεωρηθεί ότι εφαρμόζεται επιλεκτικά, θα δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις για την κατάρρευσή του. Με αυτόν τον τρόπο, θα χαλαρώσουμε […] το δίχτυ ασφαλείας στο οποίο κοιτάζουν όλα τα θύματα σε στιγμές πόνου. Αυτός είναι ο πραγματικός κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε αυτή τη στιγμή».
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
