«Τεράστια ευκαιρία» για να διερευνηθούν οι πηγές χρηματοδότησης και τα δίκτυα υποστήριξης της Χαμάς αποτελούν τα αιτήματα για εντάλματα σύλληψης από τον εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, Καρίμ Χαν, κατά της ηγεσίας της οργάνωσης, σύμφωνα με τον Λουίς Μορένο Οκάμπο. Ο Αργεντινός νομικός ήταν ο πρώτος εισαγγελέας του Δικαστηρίου, από το 2003 έως το 2012. Στη χώρα του είχε γίνει γνωστός ήδη από τη δεκαετία του ’80 ως ο διώκτης των πρωταιτίων της στρατιωτικής χούντας του 1976-83. Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Κ» στηλιτεύει τις επιθέσεις κατά του διαδόχου του από υποστηρικτές του Ισραήλ, τονίζει ότι αν υπάρξει ενδελεχής έρευνα για τη διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα από το Ισραήλ οι διαδικασίες του ΔΠΔ θα ανασταλούν και επιμένει ότι ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου πρέπει να απαντήσει στις κατηγορίες «με νομικά επιχειρήματα, όχι με πολιτικές δηλώσεις».
– Πώς σχολιάζετε την κριτική ότι το αίτημα για τα εντάλματα σύλληψης τόσο της ηγεσίας της Χαμάς όσο και του πρωθυπουργού και του υπουργού Αμυνας του Ισραήλ εξισώνει ηθικά τους δράστες μιας ειδεχθούς τρομοκρατικής επίθεσης με ένα δημοκρατικό κράτος που ήταν το θύμα αυτής της επίθεσης;
– Είναι ένας αντιπερισπασμός! Δεν μπορούν να κάνουν δηλαδή οι δημοκρατικές κυβερνήσεις εγκλήματα πολέμου; Θα έπρεπε να εστιάσουμε στον τερματισμό της κατάστασης ομηρίας, στον τερματισμό των εγκλημάτων. Είναι γελοίο να κατηγορεί κανείς τον εισαγγελέα. Δεν πρέπει να πέφτουμε σε αυτή την παγίδα.
Οι συνθήκες λιμού (στη Γάζα) είναι τόσο κτηνώδεις, τόσο προφανείς, που ακόμη και ο πρόεδρος Μπάιντεν έχτισε ολόκληρο λιμάνι (στην ακτή της Γάζας) για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Δεν μπορεί να μην καταλαβαίνει ότι αυτό που εκείνος χαρακτηρίζει ανθρωπιστικό πρόβλημα, για τον εισαγγελέα –και για οποιονδήποτε διεθνή ποινικολόγο– είναι έγκλημα πολέμου, με περισσότερα από 2 εκατ. θύματα. Είναι τόσο απλό!
Οι πολιτικοί ηγέτες που επιστρατεύουν αυτό το επιχείρημα (περί ηθικής εξίσωσης) δείχνουν ότι δεν ενδιαφέρονται για την κακή συμπεριφορά των φίλων τους. Αυτό είναι λάθος.
– Εννοείτε ότι απαιτούν λογοδοσία μόνο για τους εχθρούς τους, όχι για τους συμμάχους.
– Ακριβώς. Τους αρέσει το Δίκαιο όταν επιβάλλεται στους εχθρούς τους. Δεν τους αρέσει όταν εφαρμόζεται αμερόληπτα. Επί Ομπάμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν ανακοινώσει ανοιχτά ότι θα στηρίζουν τις διώξεις του ΔΠΔ, αλλά μόνο σε περιπτώσεις που συνάδουν με τα αμερικανικά συμφέροντα. Είναι βέβαια αναμενόμενο. Δεν θα έπρεπε να περιμένουμε από τους ισχυρούς να στηρίζουν το Διεθνές Δίκαιο· το Διεθνές Δίκαιο προστατεύει τους αδυνάμους.
Τους αρέσει το Δίκαιο όταν επιβάλλεται στους εχθρούς τους. Δεν τους αρέσει όταν εφαρμόζεται αμερόληπτα.
– Ποια είναι η γνώμη σας για το επιχείρημα ότι, βάσει του Καταστατικού της Ρώμης (της ιδρυτικής του συνθήκης), το ΔΠΔ δεν θα έπρεπε να ασκεί δικαιοδοσία έναντι πολιτών μιας χώρας που έχει επαρκείς δικαστικούς μηχανισμούς διερεύνησης εγκλημάτων πολέμου;
– Κοιτάξτε, τη στιγμή που κάποιος εισαγγελέας στο Ισραήλ θα ξεκινήσει μια έρευνα κατά των ίδιων ατόμων για τα ίδια περιστατικά, το ΔΠΔ θα αναστείλει τη δική του έρευνα – ακόμη κι αν έχουν εκδοθεί διεθνή εντάλματα σύλληψης. Θα ήταν προς το συμφέρον του Νετανιάχου να πάει στις εισαγγελικές αρχές στο Ισραήλ και να ζητήσει να τεθεί ο ίδιος υπό έρευνα. Οι δικαστές (του ΔΠΔ) βέβαια πρέπει να βεβαιωθούν ότι η εθνική έρευνα είναι επί της ουσίας, δεν είναι απλώς ένα προπέτασμα καπνού για να προστατεύσει τον πρωθυπουργό. Αλλά αν διεξαχθεί πραγματική έρευνα στο Ισραήλ, το ΔΠΔ θα κάνει στην άκρη.
Οπως έχουν τώρα τα πράγματα, υπάρχουν κάποια σαφή δεδομένα, δεν υφίσταται κάποια εθνική εισαγγελική έρευνα, όποτε (ο εισαγγελέας του ΔΠΔ) έπρεπε να δράσει. Και το έκανε.
Αν διεξαχθεί πραγματική έρευνα στο Ισραήλ, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο θα κάνει στην άκρη.
Τώρα οι δικαστές θα εξετάσουν τα αποδεικτικά στοιχεία. Αν ο Νετανιάχου θέλει να σταματήσει την υπόθεση, πρέπει να χρησιμοποιήσει νομικά επιχειρήματα, όχι πολιτικές δηλώσεις.
– Αν σας καταλαβαίνω σωστά πάντως λέτε ότι, βάσει της νομοθεσίας και των γεγονότων, ο Χαν είχε παραπάνω από επαρκή δικαιολόγηση για να ζητήσει εντάλματα σύλληψης των ηγετών του Ισραήλ…
– Ο Χαν έκανε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Συγκάλεσε μια συμβουλευτική επιτροπή έξι ατόμων για να γνωμοδοτήσουν σχετικά με την υπόθεση. Σε αυτά τα άτομα συμπεριλαμβάνεται ο Θίοντορ Μερόν, εβραϊκής καταγωγής, που ως παιδί ήταν τρόφιμος σε στρατόπεδο εργασίας των ναζί και ο οποίος έχει εργαστεί ως νομικός σύμβουλος των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ. Ακόμη κι αυτός, που είναι απολύτως φιλικά διακείμενος στο Ισραήλ, λέει ότι έχουν βάση οι κατηγορίες. Στους έξι συγκαταλέγονται επίσης ο λόρδος Φούλφορντ, πρώην δικαστής στο εφετείο στο Ηνωμένο Βασίλειο (σ.σ. και πρώην δικαστής του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου), και η Ελίζαμπεθ Γουίλμσχερστ, πρώην αναπληρωτής νομική σύμβουλος του βρετανικού ΥΠΕΞ επί πολέμου στο Ιράκ, που διαφώνησε με την εισβολή για νομικούς λόγους και παραιτήθηκε. Αρα μιλάμε για άτομα τρομερά υψηλού επιπέδου. Οταν ήμουν εγώ σε αυτή τη θέση, ζητούσα κι εγώ συμβουλές – αλλά μυστικά. Ο Καν το έκανε δημόσια, κι αν του έλεγαν «όχι» θα σταματούσε. Αλλά του είπαν «ναι».
Τώρα είναι στα χέρια των τριών δικαστών, δύο γυναικών και ενός άνδρα. Αν αρνηθούν το αίτημα, ο εισαγγελέας μπορεί να ασκήσει έφεση. Το πόσο θα διαρκέσει η διαδικασία είναι άδηλο. Στην περίπτωση του Πούτιν ήταν μόνο ένας μήνας· στην περίπτωση του Μπασίρ (σ.σ. του δικτάτορα του Σουδάν, στον οποίο άσκησε δίωξη ο Μορένο Οκάμπο το 2009) ήταν οκτώ.
– Μιλώντας στην Κριστιάν Αμανπούρ, ο Καν αποκάλυψε κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον που του είπε ένας πολιτικός ηγέτης – εικάζουμε δυτικός ηγέτης: ότι το ΔΠΔ είναι «για την Αφρική και για κάτι τραμπούκους σαν τον Πούτιν». Ο Νετανιάχου και ο Γκαλάντ είναι οι πρώτοι σύμμαχοι της Δύσης που απειλούνται με ένταλμα σύλληψης. Είναι για εσάς αυτό ένδειξη ότι το Δικαστήριο ωριμάζει και είναι πλέον διατεθειμένο να κυνηγήσει οποιονδήποτε είναι ύποπτος για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας – από όπου κι αν προέρχεται;
– Ούτε στη δική μου εποχή αποφεύγαμε υποθέσεις. Αλλά πλέον το Δικαστήριο έχει ένα ιστορικό 20 ετών, είναι ένας στέρεος θεσμός. Και είναι ένας θεσμός που μας επαναφέρει, νομική και ηθικά, στη λογική. Γιατί είναι τρελό να ισχυρίζεται η Χαμάς ότι μάχεται για την ελευθερία και μετά να σκοτώνει αμάχους· και είναι τρελό το Ισραήλ να θέτει υπό πολιορκία περισσότερους από 2 εκατ. ανθρώπους. Είναι έγκλημα πολέμου.
– Στη δική σας θητεία, όμως, νιώθατε πίεση να μη διερευνήσετε τα πεπραγμένα δυτικών αξιωματούχων; Νιώθατε ότι ο πήχυς ήταν πιο ψηλά για να κάνετε κάτι τέτοιο; Πώς το θυμόσαστε;
– Θυμάμαι ότι για τρία χρόνια εξέταζα το αν θα μπορούσα να ανοίξω μια έρευνα σχετικά με την Παλαιστίνη. Είχε έρθει τότε ο Αμερικανός πρέσβης (στο Ισραήλ) και μου είχε ζητήσει να μην το κάνω. Απλώς τον αγνόησα, γιατί έπρεπε να κάνω τη δουλειά μου. Αλλά έκρινα τελικά ότι δεν είχα δικαιοδοσία να κάνω αυτή την έρευνα, γιατί η Παλαιστίνη δεν είχε αναγνωριστεί ακόμη ως κράτος από το Δικαστήριο (σ.σ. για να υπάρξει δικαιοδοσία του Δικαστηρίου σε μια περιοχή πρέπει να προσχωρήσει το κράτος στο οποίο ανήκει η περιοχή στην ιδρυτική συνθήκη του).
Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο του 2012, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ άλλαξε το καθεστώς της Παλαιστίνης, τη μετέτρεψε σε κράτος-παρατηρητή μη μέλος του οργανισμού. Αυτό άλλαξε τα πράγματα. Το 2015 η Παλαιστίνη προσχώρησε στο Καταστατικό της Ρώμης και το 2021 οι δικαστές του ΔΠΔ εξέδωσαν απόφαση βάσει της οποίας ανήκουν στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου η Γάζα, η Δυτική Οχθη και η Ανατολική Ιερουσαλήμ. Ετσι ολοκληρώθηκε μια διαδικασία 12 ετών και ο Καρίμ Καν, όταν ανέλαβε τον ρόλο του, είχε τη δυνατότητα να διενεργήσει έρευνες για εγκλήματα πολέμου στις περιοχές αυτές.
Για να είμαστε ακριβείς: μπορεί να ζητήσει εντάλματα κατά της Χαμάς γιατί σχεδίασαν την επίθεση στο Ισραήλ από τη Γάζα – και έφεραν στη Γάζα τους ομήρους. Και μπορεί να ζητήσει ένταλμα κατά του Νετανιάχου για ό,τι κάνει το Ισραήλ στη Γάζα. Το Ισραήλ δεν είναι μέλος του ΔΠΔ, άρα το Δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία για εγκλήματα που διαπράττονται εντός της επικράτειάς του.
– Μιλώντας στο CNN είπατε ότι τα αιτήματα για τα εντάλματα είναι μια ευκαιρία για να ερευνηθεί πώς χρηματοδοτείται η Χαμάς.
– Ναι! Πρέπει να αδράξουμε αυτή την τεράστια ευκαιρία, αντί να ασκούμε κριτική στις επιλογές του εισαγγελέα. Ο πόλεμος ποτέ δεν κατάφερε να εκριζώσει την τρομοκρατία. Πρέπει να αντικαταστήσουμε τον πόλεμο με τη Δικαιοσύνη, να εφαρμόσουμε τις μεθόδους που χρησιμοποιούμε κατά του οργανωμένου εγκλήματος – να βρούμε τις πηγές χρηματοδότησης και να κυνηγήσουμε την ηγεσία και τους υποστηρικτές της.
Υπάρχουν στοιχεία, δημοσιεύθηκαν σε ρεπορτάζ των New York Times, για μια τουρκική εταιρεία, την Trend, που ήταν στο επίκεντρο του δικτύου χρηματοδότησης της Χαμάς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις σε αυτή την εταιρεία, αλλά η Τουρκία δεν το έκανε – και σήμερα η αξία της είναι διπλάσια από ό,τι ήταν πριν από τις κυρώσεις!
Υπάρχουν στοιχεία για μια τουρκική εταιρεία, την Trend, που ήταν στο επίκεντρο του δικτύου χρηματοδότησης της Χαμάς. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις σε αυτή την εταιρεία, αλλά η Τουρκία δεν το έκανε.
– Οι έξι νομικοί τους οποίους συμβουλεύθηκε ο Καν έγραψαν ένα άρθρο στους Financial Times προς υποστήριξη των αιτημάτων για τα εντάλματα σύλληψης, το οποίο κλείνουν εκφράζοντας την ελπίδα ότι «αυτή η διαδικασία θα συνεισφέρει στην αυξημένη προστασία των αμάχων και σε μια βιώσιμη ειρήνη σε μια περιοχή που έχει ήδη υπομείνει πάρα πολλά». Εχετε κι εσείς αυτή την ελπίδα;
– Το 80%-90% των χωρών σέβονται το Διεθνές Δίκαιο. Αυτές οι χώρες πρέπει να επιβάλουν τον σεβασμό τους και στους ισχυρούς: να σταματήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία και στη Γάζα, να σταματήσουν οι σκοτωμοί. Μιλάμε για το μέλλον της ανθρωπότητας. Οι συρράξεις αυτές δεν αφορούν μόνο την Ευρώπη ή τη Μέση Ανατολή· μας αφορούν όλους.
