Ο πρόεδρος του Ιράν Εμπραχίμ Ραϊσί υπήρξε διχαστική προσωπικότητα στη ζωή και στον θάνατό του. Δεκάδες χιλιάδες Ιρανοί πορεύτηκαν γύρω από το φέρετρό του στην Ταυρίδα, στην Τεχεράνη και στη γενέτειρά του Μαχσάντ, αποχαιρετίζοντας τον απόγονο του Μωάμεθ με το μαύρο τουρμπάνι, τον πιστό γιο της Επανάστασης του 1979 και τον πιθανό διάδοχο, μέχρι την περασμένη Κυριακή, του ανώτατου ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Αλλοι Ιρανοί γιόρτασαν με πυροτεχνήματα τον θάνατο του εισαγγελέα που οδήγησε πλήθος αντικαθεστωτικών στην εκτέλεση το 1988, τον πρόεδρο επί των ημερών του οποίου πέθανε στη φυλακή η 22χρονη Μαχσά Αμινί, αφού είχε συλληφθεί από την αστυνομία ηθών γιατί δεν φορούσε μαντίλα.
Η απροσδόκητη απώλεια του Ραϊσί ύστερα από την πτώση του ελικοπτέρου του στην ορεινή επαρχία του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν, υπό συνθήκες που δεν έχουν ακόμη διευκρινιστεί, στέρησε από τον Χαμενεΐ έναν πολύτιμο σύμμαχο. Από τη στιγμή που χρίστηκε ανώτατος ηγέτης ύστερα από τον θάνατο του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, το 1989, ο Χαμενεΐ ήταν υποχρεωμένος να συνεργάζεται με προέδρους που επέμεναν να έχουν τη δική τους γνώμη για κρίσιμα ζητήματα. Οι τριβές δεν έλειψαν, πρώτα με τον πραγματιστή Ακμπάρ Χασεμί Ραφσατζανί, θιασώτη της προσέγγισης με τις ΗΠΑ, ύστερα με τον μεταρρυθμιστή Μοχάμεντ Χαταμί, τα ανοίγματα του οποίου χαντακώθηκαν από τους νεοσυντηρητικούς του Τζορτζ Μπους, στη συνέχεια με τον σκληροπυρηνικό αλλά ανεξάρτητο από τον κλήρο Μαχμούντ Αχμεντινετζάντ και, τέλος, με τον μετριοπαθή Χασάν Ρουχανί.
Κληρικός με αμφισβητούμενα διαπιστευτήρια και πολιτικός χωρίς το χάρισμα της επικοινωνίας με τον λαό, ο Ραϊσί είχε ως βασικό ατού ότι ήταν απολύτως πειθήνιος έναντι του Χαμενεΐ, στον οποίο χρωστούσε την εκλογή του, το 2021. Το ελεγχόμενο από το ιερατείο Συμβούλιο των Φρουρών του Συντάγματος, που εγκρίνει ή απορρίπτει τις υποψηφιότητες για την προεδρία, εμπόδισε την κάθοδο στις εκλογές οποιουδήποτε αξιόμαχου αντιπάλου όχι μόνο από τους μεταρρυθμιστές και τους μετριοπαθείς, αλλά και από το συντηρητικό στρατόπεδο. Το αντίτιμο ήταν η μεγάλη αποχή από τις κάλπες, που εξασθένισε τη λαϊκή νομιμοποίηση της εξουσίας. Ενώ στην επανεκλογή του Ρουχανί, το 2017, είχε ψηφίσει το 70% των πολιτών, η «απεργία» των ψηφοφόρων, τέσσερα χρόνια αργότερα, περιόρισε τη συμμετοχή σε 48%, το χαμηλότερο ποσοστό μετά την Επανάσταση. Φέτος, στις βουλευτικές εκλογές της 1ης Μαρτίου, η συμμετοχή έπεσε στο ακόμη χαμηλότερο όριο του 41% – κι αυτό σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.
Ενισχύονται οι πιθανότητες να διαδεχθεί τον Χαμενεΐ ο γιος του, Μοτζτάμπα. Ωστόσο έτσι η Ισλαμική Δημοκρατία, που ανέτρεψε την κληρονομική μοναρχία του σάχη, θα εμφανι- ζόταν η ίδια ως θεοκρα- τική δυναστεία.
Υπό αυτό το πρίσμα, το άμεσο δίλημμα που αντιμετωπίζει ο Χαμενεΐ ενόψει των προεδρικών εκλογών για την ανάδειξη του διαδόχου του Ραϊσί, στις 28 Ιουνίου, αναδύεται αβίαστα: να επιλέξει τη σιγουριά ενός ακόμη πειθήνιου προέδρου, με κίνδυνο όμως να εισπράξει δραματικά χαμηλό ποσοστό προσέλευσης, ή να ανοίξει το πολιτικό παιχνίδι σε λιγότερο ελεγχόμενες προσωπικότητες ώστε να δοθούν κίνητρα για την προσέλευση στις κάλπες; Αν επιλέξει τον δεύτερο δρόμο, ο μέχρι χθες αντιπρόεδρος που εκτελεί χρέη προσωρινού προέδρου, ο Μοχάμαντ Μοχμπέρ, ένας γκρίζος απαράτσικ, μάλλον δεν θα έχει καμία τύχη. Αντιθέτως, σοβαρές θα ήταν οι πιθανότητες του Μοχάμαντ Μαγκέρ Καλιμπάφ, πρώην δημάρχου Τεχεράνης και νυν προέδρου της Βουλής, ενός πολιτικού που είναι μεν συντηρητικός αλλά και ευέλικτος, με επιρροή στα λαϊκά στρώματα, ιδίως τα φτωχότερα. Μια άλλη πιθανή λύση θα ήταν ο Σαέντ Τζαλιλί, πυρηνικός διαπραγματευτής με παρελθόν από τους Φρουρούς της Επανάστασης.
Το δεύτερο δίλημμα για τη θεοκρατία αφορά τη διαδικασία για τη διαδοχή του ίδιου του Χαμενεΐ. Στα 85 του χρόνια, ο ανώτατος ηγέτης μπορεί να μην είναι ετοιμοθάνατος, όπως ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας, αντιμετωπίζει όμως προβλήματα υγείας και η συζήτηση στο παρασκήνιο έχει ανοίξει. Οταν διαδέχθηκε στο ύπατο αξίωμα τον Χομεϊνί ήταν πρόεδρος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, όπου είχε τη δυνατότητα να προετοιμαστεί κατάλληλα. Πιθανολογείται ότι το ίδιο θα γινόταν με τον Ραϊσί, ο οποίος προετοιμαζόταν για έναν τέτοιο ρόλο, αλλά δεν θα μάθουμε ποτέ αν η εικασία αυτή είχε βάση. Με τον θάνατό του πολλοί εκτιμούν ότι ενισχύονται οι πιθανότητες να διαδεχθεί τον Χαμενεΐ ο 55χρονος γιος του, Μοτζτάμπα. Ωστόσο το σενάριο αυτό έχει μια εγγενή αδυναμία: η Ισλαμική Δημοκρατία, που ανέτρεψε την κληρονομική μοναρχία του σάχη, θα εμφανιζόταν τώρα η ίδια ως θεοκρατική δυναστεία.
Μυστικές επαφές με ΗΠΑ
Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να αναμένονται σοβαρές αλλαγές σε σχέση με την εξωτερική πολιτική του Ιράν. Οι New York Times αποκάλυψαν αυτές τις μέρες ότι έλαβαν χώρα μυστικές επαφές ανώτερων Αμερικανών και Ιρανών αξιωματούχων στο ουδέτερο Ομάν τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατο του Ραϊσί. Αντικείμενό τους ήταν πρώτα απ’ όλα η αποφυγή μιας ανοιχτής σύγκρουσης Ιράν – Ισραήλ, ενδεχόμενο που έγινε άμεσο ύστερα από την επίθεση του Ισραήλ, την 1η Απριλίου, εναντίον της ιρανικής πρεσβείας στη Δαμασκό και τη δυναμική απάντηση του Ιράν με ένα μεγάλο κύμα πυραύλων και drones. Παράλληλα, συζητήθηκε στο Ομάν η προοπτική επανάληψης των διαπραγματεύσεων για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, κάτι που ενδιαφέρει ζωηρά την Τεχεράνη προκειμένου να αρθούν οι κυρώσεις και να αντιμετωπισθούν τα οξύτατα οικονομικά προβλήματα, που τροφοδοτούν τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Οποιος κι αν εκλεγεί πρόεδρος, μάλλον δεν θα διαφοροποιηθεί από την πραγματιστική γραμμή που έχει ήδη χαραχθεί, αν και ποτέ κανείς δεν ξέρει όσο το «ηφαίστειο» της Γάζας μένει ενεργό.
