Τον γύρο του κόσμου έχει κάνει η είδηση της έκδοσης εντάλματος σύλληψης από τον εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου των πρωταγωνιστών της τραγωδίας στη Μέση Ανατολή, δηλαδή του κ. Νετανιάχου και του υπουργού του της Εθνικής Aμυνας, καθώς και των τριών κύριων ηγετικών στελεχών της Χαμάς κατηγορούμενων για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου. Oπως ήταν φυσικό, αυτή η ενέργεια προκάλεσε θύελλα διαμαρτυριών, και από τις εμπόλεμες δυνάμεις και από τους συμμάχους τους.
Προτού προχωρήσουμε σε μια εκτίμηση της βαρύτητας αυτής της ενέργειας, λίγα λόγια για το τι είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ). Το ΔΠΔ, το οποίο εδρεύει στη Χάγη, αποτελεί μια καινοτομία του διεθνούς δικαίου, που έρχεται να συμπληρώσει ένα σοβαρό κενό του: έως τις Δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, που καταδίκασαν ορισμένους εγκληματίες πολέμου, δεν υπήρχε στο δίκαιο ατομική ευθύνη για εγκλήματα που διαπράχθηκαν από μεμονωμένα άτομα, για τέλεση εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ή για εγκλήματα πολέμου. Η ευθύνη βάρυνε αποκλειστικά το υπαίτιο κράτος και μόνον, και μόνο μεμονωμένες περιπτώσεις έχουμε καταδίκης ατόμων για τέλεση τέτοιων εγκλημάτων. Ωστόσο οι μεταπολεμικές δίκες που προαναφέραμε έφεραν τη συζήτηση γύρω από την αναγκαιότητα να προστεθεί διεθνής ποινική ευθύνη και στα άτομα, σε ζώντες δηλαδή οργανισμούς, και όχι μόνο σε διεθνή νομικά πρόσωπα.
Ετσι το 2004, με τη συνθήκη της Ρώμης ιδρύεται το ΔΠΔ. Η συνθήκη αυτή δεν αρκείται μόνο να προσδιορίσει διαδικαστικούς κανόνες, αλλά προστίθενται σε αυτήν και κανόνες ουσιαστικού δικαίου, με τους ορισμούς και την περιγραφή του είδους των εγκλημάτων που μπορεί να επιτελέσει ένα άτομο για να εμπέσει στη δικαιοδοσία του. Αυτά τα εγκλήματα περιέχονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα γενοκτονίας και το έγκλημα της επίθεσης, του οποίου τον ορισμό άφησε ο διεθνής νομοθέτης να ορίσει ο ΟΗΕ. Πράγμα το οποίο έγινε.
Μπορούμε, συνεπώς, να πούμε ότι η σύμβαση της Ρώμης είναι η πρώτη μεγάλη διεθνής σύμβαση η οποία όχι μόνο κωδικοποιεί το διεθνές ποινικό δίκαιο, και σε ορισμένες περιπτώσεις αποτελεί προοδευτική ανάπτυξη του δικαίου, αλλά παρέχει για πρώτη φορά έναν διεθνή δικαιοδοτικό μηχανισμό καταστολής των μεγάλων εγκλημάτων που επιτελούνται εν καιρώ ειρήνης ή πολέμου.
Και ας έρθουμε τώρα στην πρόσφατη ενέργεια: ο εισαγγελέας του ΔΠΔ συνέλεξε υλικό, μετά μια ενδελεχή και συστηματική προανάκριση, με βάση την οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο η Χαμάς, με τις μεθόδους που χρησιμοποίησε την 7η Οκτωβρίου 2023, αλλά και με τη μεταχείριση των απαχθέντων ομήρων (που περιλάμβαναν βιασμούς, αλλά και άλλες μεθόδους κακομεταχείρισης), όπως και το Ισραήλ, στα πρόσωπα των δύο εγκαλουμένων, με την πολιτική της λιμοκτονίας του παλαιστινιακού πληθυσμού που διαβιώνει στη Γάζα και όχι μόνον, παραβίασαν βάναυσα το διεθνές ποινικό δίκαιο και είναι υπόλογοι απέναντι στο ΔΠΔ.
Το ερώτημα είναι ποια είναι η ισχύς και η σημασία του διεθνούς εντάλματος γι’ αυτούς τους κατηγορούμενους. Κατ’ αρχάς, πρέπει να τονίσουμε ότι ούτε το Ισραήλ έχει υπογράψει και, συνεπώς, επικυρώσει τη σύμβαση της Ρώμης ούτε η Παλαιστίνη, που δεν είναι ακόμη επισήμως κράτος, το έχει κάνει. Εξάλλου, πρέπει να επισημανθεί ότι η δικαιοδοσία του ΔΠΔ είναι συντρέχουσα, δηλαδή μόνον εάν το κράτος στο οποίο βρίσκεται ο κατηγορούμενος δεν επιθυμεί ή δεν μπορεί να το δικάσει, τότε το ΔΠΔ καθίσταται αρμόδιο για την εκδίκαση της υπόθεσης.
Συμπληρωματικά, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το ένταλμα θα πρέπει να επικυρωθεί από το προδικαστικό τμήμα του ΔΠΔ, και τότε μόνον καθίσταται εκτελεστό. Το τμήμα αυτό έχει τη δυνατότητα να μην εκδώσει τελικό ένταλμα, αν και στην περίπτωση μάλλον θα το πράξει, δεδομένης της διεθνούς κατακραυγής.
Αλλά ποια θα είναι η βαρύτητα ενός τέτοιου εντάλματος; Οι κατηγορούμενοι πρέπει να βρεθούν σε έδαφος κράτους-μέρους της σύμβασης της Ρώμης για να διατρέξουν κίνδυνο σύλληψης και παραπομπής τους στο ΔΠΔ. Και οι ηγετικές φυσιογνωμίες που κατηγορούνται από τον εισαγγελέα δεν είναι τόσο αφελείς να ταξιδεύσουν σε χώρες όπου υπάρχει κίνδυνος παραπομπής τους στο ΔΠΔ.
Παρ’ όλα αυτά, η έκδοση εντάλματος έχει σοβαρή συμβολική σημασία. Προσθέτει βαρύτητα σε όλους όσοι πιστεύουν ότι υπάρχει αμοιβαία ευθύνη των δυο αντιπάλων παρατάξεων και κατανέμει τις ευθύνες στους πρωταγωνιστές. Είναι μια ευκαιρία να μετρήσουμε το μέγεθος της ατομικής συμμετοχής στα εγκλήματα που συντελέστηκαν και συντελούνται στη δύσμοιρη αυτήν περιοχή, και να κατανοήσουμε όλοι ότι ούτε το Ισραήλ μόνο του φέρνει το αποκλειστικό βάρος ούτε οι Παλαιστίνιοι αδιακρίτως μπορούν να υποφέρουν εξαιτίας των ανομημάτων μιας εξουσίας που έχει σφετεριστεί για είκοσι χρόνια τη διακυβέρνηση ενός τόπου που άξιζε ένα καλύτερο μέλλον.
Ο κ. Χρήστος Ροζάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
