Αβεβαιότητα πλανάται πάνω από τις Βρυξέλλες, καθώς οι πολίτες προσέρχονται στις κάλπες σε 27 κράτη-μέλη για να αναδείξουν το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Για πρώτη φορά, ακροδεξιά και αντισυστημικά κόμματα θα μπορούσαν να κερδίσουν περίπου το ένα τέταρτο των εδρών ή το 22% των ψήφων στις ευρωεκλογές, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις.
Η άνοδος της Ακροδεξιάς δεν είναι κάτι καινούργιο. Σχεδόν ένας στους πέντε Ευρωπαίους έχει ήδη ψηφίσει υπερσυντηρητικά κόμματα στις εθνικές εκλογές στη χώρα του, ενώ ακροδεξιοί πολιτικοί έχουν αναλάβει θέσεις σε διάφορα «πόστα» σε περισσότερες από 12 χώρες της Ε.Ε.
«Μπήκαν στην πόλη»
Ενδεικτικά είναι τα στοιχεία σε κάποια ιδρυτικά κράτη -μέλη της Ε.Ε. Στη Γαλλία, το ακροδεξιό κόμμα Εθνικός Συναγερμός οδεύει προς το να εξασφαλίσει το ένα τρίτο των ψήφων, κερδίζοντας υπερδιπλάσια υποστήριξη από τον κύριο αντίπαλό του, το κόμμα Αναγέννηση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν.
Στη Γερμανία, παρά τα σκάνδαλα, το AfD κινείται προς τη δεύτερη θέση, αφήνοντας πίσω του όλους τους εταίρους του κυβερνητικού συνασπισμού υπό τον καγκελάριο Ολαφ Σολτς.
Στην Ιταλία, το δεξιό κόμμα Αδελφοί της Ιταλίας της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι φαίνεται πως εξασφαλίζει άνετο προβάδισμα.
Τα μέλη του επόμενου Ευρωκοινοβουλίου που θα προέρχονται από τον ευρύτερο χώρο της Ακροδεξιάς ενδέχεται να είναι περισσότερα συγκριτικά με τα προερχόμενα από την ιστορικά κυρίαρχη δύναμη στην Ε.Ε., το συντηρητικό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
Ακόμα και αν δεν καταφέρουν να συνεργαστούν μεταξύ τους για να εξασφαλίσουν πλειοψηφία, η επίδρασή τους θα αυξηθεί. Τα αποτελέσματα στις ευρωεκλογές, άλλωστε, παραδοσιακά χρησιμεύουν ως πολιτικό βαρόμετρο.
Πριν από πέντε χρόνια, στις ευρωεκλογές του 2019, το «πράσινο κύμα» ώθησε τους ηγέτες της ηπείρου να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση της οικονομίας με στόχο να καταστεί η Ε.Ε. κλιματικά ουδέτερη έως το 2050.
Φέτος, το ρεύμα ρέει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η επίδοση των κομμάτων που κάποτε αποφεύγονταν ως πολύ τοξικά για να ασχοληθεί κάποιος στα σοβαρά μαζί τους έχει σημάνει «καμπανάκι» στην Ευρώπη. Η Ακρα Δεξιά δεν είναι πλέον στις πύλες, αλλά μέσα στην πόλη.
Κανονικοποίηση
Σε μία ήπειρο που υπερηφανευόταν ότι έχει «θάψει» τα φαντάσματα του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο, η επανεμφάνιση της Ακρας Δεξιάς ως πολιτικής δύναμης προκαλεί σοκ.
Αν και τα εθνικιστικά κόμματα της Ευρώπης ενδεχομένως δεν θα καταφέρουν να ασκήσουν εξουσία μετά την καταμέτρηση των ψήφων το βράδυ της Κυριακής, το γεγονός και μόνο της επιτυχίας τους θα προκαλέσει πολιτικό τριγμό αντίστοιχο με εκείνον που είχε προκαλέσει η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ το 2016, σύμφωνα με ανάλυση του Politico.
«Το νέο δεν είναι η συνεχιζόμενη προέλαση των κομμάτων της σκληρής Δεξιάς», όπως εξηγεί ο Αλμπέρτο Αλεμάο, καθηγητής Δικαίου της Ε.Ε. στο HEC Paris και στο College of Europe, στον Guardian. «Είναι ο βαθμός στον οποίο η Κεντροδεξιά είναι διατεθειμένη να κανονικοποίησει κάποια από αυτά», προσθέτει.
Οσο ο μεγάλος κυρίαρχος συνασπισμός κεντροδεξιών, κεντροαριστερών και φιλελεύθερων κομμάτων κατείχε την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών στο Ευρωκοινοβούλιο, είχε τη δυνατότητα να διατηρεί «υγειονονομική ζώνη» γύρω από την Ακροδεξιά.
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι αυτή τη φορά ο κεντροδεξιός πολιτικός χώρος θα εξασφαλίσει πλειοψηφία, αλλά ψαλιδισμένη.
Κάτι που θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στην ατζέντα της Ε.Ε., ιδίως στους τομείς όπου οι θέσεις της σκληρής Δεξιάς έχουν μεγαλύτερη απήχηση: μετανάστευση, δράση για το κλίμα, διεύρυνση, θεσμική μεταρρύθμιση, πολιτιστική ταυτότητα και ενδεχομένως κράτος δικαίου.
Πώς θα «κυβερνήσουν»
Το εκλογικό φλερτ της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν με την Τζόρτζια Μελόνι είναι ενδεικτικό τού πώς ακροδεξιοί πολιτικοί θα μπορούσαν να βρεθούν στα κέντρα λήψης των αποφάσεων των Βρυξελλών, ακόμα και αν δεν κερδίσουν τον πρώτο «ρόλο».
Η λογική της Φον ντερ Λάιεν είναι ξεκάθαρη: Το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), που αναμένεται να έρθει και πάλι πρώτο στις ευρωεκλογές, ανακοίνωσε ότι είναι πρόθυμο να συνεργαστεί με οποιοδήποτε κόμμα, αρκεί να είναι «υπέρ της Ε.Ε., υπέρ της Ουκρανίας και υπέρ του κράτους δικαίου».
Το ότι ο κεντροδεξιός χώρος θέτει «κόκκινες γραμμές» απλά υπογραμμίζει το γεγονός ότι το να αγνοήσει κάποιος την Ακροδεξιά θα γίνει πολύ πιο δύσκολο έπειτα από αυτές τις εκλογές, με πολλούς πολιτικούς αναλυτές να κάνουν λόγο για «πολιτική καμπή».
Η μείωση των ποσοστών των ακροδεξιών και συντηρητικών κομμάτων στις εκλογές στην Ισπανία και την Πολωνία πέρυσι δείχνουν ότι η άνοδός τους δεν είναι απαραίτητα μονόδρομος. Ωστόσο η κυρίαρχη τάση είναι ξεκάθαρη.
Τι τους ενώνει
Για τα αίτια της ανόδου της Ακροδεξιάς, ο Τομ Βαν Γκρίκεν, ηγέτης του ακροδεξιού κόμματος Vlaams Belang, που υπόσχεται να ανακηρύξει την ανεξαρτησία της φλαμανδόφωνης περιοχής του Βελγίου και αντλεί μεγάλο μέρος της υποστήριξής του από νέους άνδρες που επιθυμούν την αλλαγή, ανέφερε πρόσφατα:
«Τι κάνουν οι πολιτικοί; Ανοησίες περί φύλου, κλιματική τρέλα και –“ωχ όχι”– το τέλος του κόσμου. Δεν δίνουν σημασία σε αυτό που απασχολεί όλο και περισσότερους Φλαμανδούς: Οχι το τέλος του κόσμου, αλλά οικονομικά στο τέλος του μήνα».
Παρόλο που οι εκπρόσωποι της Ακροδεξιάς διαφωνούν πολιτικά σε κάποια ζητήματα, συμφωνούν σε πολλά άλλα. Μοιράζονται την άποψη για τον κόσμο που επικεντρώνεται στο έθνος – κράτος, ως εκφραστές ενός διογκούμενου ρεύματος «απομονωτισμού».
Επίσης, εκφράζουν εχθρότητα κατά των μεταναστών, ειδικά αν είναι μουσουλμάνοι, και σκεπτικισμό απέναντι σε υπερεθνικούς οργανισμούς όπως η Ε.Ε., τα Ηνωμένα Εθνη και, σε κάποιες περιπτώσεις, το ΝΑΤΟ.
Κάποιοι είναι υπέρμαχοι του νεοφιλελευθερισμού, ενώ άλλοι υπερασπίζονται το ισχυρό προστατευτικό κράτος. Η στάση απέναντι στη Ρωσία αποτελεί βασική αιτία διχασμού τους.
Κάποια κόμματα, όπως το AfD ή το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, υποστηρίζουν τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Αλλα, όπως οι Αδελφοί της Ιταλίας της Μελόνι ή το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη της Πολωνίας, είναι από τους πιο φανατικούς αντιπάλους του.
Ελλειψη εναλλακτικών
Στους υποστηρικτές των ακροδεξιών κομμάτων περιλαμβάνονται αγρότες και εργάτες που θεωρούν ότι οι πολιτικές της Ε.Ε. συνέβαλαν στην υποβάθμιση του βιοτικού τους επιπέδου.
Είναι ψηφοφόροι της μεσαίας τάξης που εκφράζουν ανησυχία για τη μετανάστευση ή τη διάλυση «παραδοσιακών αξιών».
Επίσης, περιλαμβάνονται όλο και περισσότερο νέοι άνθρωποι που αγωνιούν για το κόστος ζωής ή γοητεύονται από την «αλλαγή».
Το μεταναστευτικό παίζει κεντρικό ρόλο σε όλες τις καμπάνιες της Ακροδεξιάς, όπως και ζητήματα όπως το δικαίωμα στην άμβλωση ή τα δικαιώματα των LGBTQ+.
Πιο πρόσφατα, πρόσθεσαν στην ατζέντα τους την «οργή» επαγγελματικών ομάδων που πλήττονται από τους περιβαλλοντικούς κανόνες.
Στη δυναμική της Ακροδεξιάς συμβάλλει κυρίως η έλλειψη ελκυστικών εναλλακτικών πολιτικών λύσεων και η απουσία εύλογων προσδοκιών για επιστροφή στην «κανονικότητα».
Εσωτερική απειλή
Συνήθως σε περιόδους αστάθειας –πόλεμοι, πανδημίες, οικονομική αβεβαιότητα– οι ψηφοφόροι συρρέουν προς τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας, που σε πολλές χώρες έχουν πλέον διαλυθεί, αφήνοντας το πεδίο ελεύθερο για επίδοξους διαδόχους.
Η εμφάνιση των ακροδεξιών δυνάμεων θα μπορούσε πρόσκαιρα να αξιοποιηθεί από δυνάμεις της Κεντροδεξιάς, ώστε να παραμείνουν στην εξουσία συνάπτοντας συμμαχίες μαζί τους, χωρίς να δεσμευτούν για σημαντικές αλλαγές σε τομείς όπως οι αγορές, η οικονομία ή η εξωτερική πολιτική.
Παρ’ όλα αυτά, εκτός από τις επιπτώσεις στο μεταναστευτικό και στα δικαιώματα, η άνοδος της Ακροδεξιάς κρύβει περισσότερους κινδύνους. Για «εσωτερική απειλή» που ροκανίζει τις δημοκρατίες εκ των έσω, κάνει λόγο ο Nouvel Observateur.
Μία ιδέα για το τι θα μπορούσε να επακολουθήσει αποτελεί η «δυσκολία» του Τραμπ και των οπαδών του στις ΗΠΑ να απομακρυνθούν από την εξουσία και να συμβιβαστούν με την ήττα τους και τη «λαϊκή εντολή», επισημαίνει από την πλευρά του το Politico.
Με πληροφορίες από Reuters, Politico, El Pais, Le Monde, Guardian
