Νίκος Κ. Αλιβιζάτος*
Οι προκλήσεις της επόμενης ημέρας
Παρά τη σημαντική ενίσχυσή τους σχεδόν σε όλες τις 27 χώρες της Ε.Ε., τα ακροδεξιά κόμματα απέτυχαν να δημιουργήσουν το momentum που προσδοκούσαν στις χθεσινές ευρωεκλογές: αθροίζοντας συνολικά μόνο 120-140 έδρες επί συνόλου 720, η Τζόρτζια Μελόνι με τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς (ECR) και η Μαρίν Λεπέν με τους Ταυτοτικούς (ΙD), ακόμη και αν καταφέρουν να ξεπεράσουν τις μεγάλες διαφορές τους σε κρίσιμα ζητήματα, όπως η στάση της Ευρώπης στο Ουκρανικό, δεν αναμένεται να απειλήσουν τη συμπόρευση των τριών ιστορικών ευρωπαϊκών κομμάτων για τα βασικά.
Από τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΡΡ), οι Σοσιαλδημοκράτες (S&D) και οι Φιλελεύθεροι (Renew), με ή χωρίς τη συνδρομή των Πρασίνων (Green/ΕFA), μοιάζουν να ξεπερνούν άνετα τον μαγικό αριθμό των 361 ψήφων, που θα είναι απαραίτητες στη νέα Ευρωβουλή για την ανάδειξη της προέδρου και των μελών της νέας Επιτροπής και για την ψήφιση των κρισιμότερων νομοθετημάτων. Και τούτο, χωρίς να εξαρτώνται από την υποστήριξη μικρότερων κομμάτων και ειδικά της Αριστεράς (GUE/NGL), η περιθωριοποίηση της οποίας επιβεβαιώθηκε χθες. Είναι πιθανόν, ωστόσο, λόγω της πτώσης των ποσοστών τους, η συνεννόησή τους στη νέα Ευρωβουλή να καταστεί δυσκολότερη.
Η επιβίωση αυτή των ιστορικών ευρωπαϊκών κομμάτων κάθε άλλο παρά θα πρέπει να οδηγήσει σε επανάπαυση. Στο εσωτερικό ιδίως των μεγάλων χωρών, η ενίσχυση της Ακροδεξιάς είναι ανησυχητική και θα πρέπει να εξηγηθεί. Είναι άραγε συγκυριακή ή μήπως οφείλεται σε βαθύτερες διεργασίες; Σε κάθε περίπτωση, η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων θα προκαλέσει αναταράξεις, καθώς κινδυνεύει να μεταθέσει την πολιτική αντιπαράθεση σε πολύ δεξιότερες θέσεις.
Στη Γαλλία το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών προκάλεσε ήδη την ανακήρυξη εθνικών εκλογών από τον κ. Μακρόν. Στην Ιταλία η επιρροή της κ. Μελόνι αναμένεται να ενισχυθεί, όχι μόνο εντός της χώρας, αλλά και στην Ε.Ε.
Προσχωρώντας στην πολιτική των Βρυξελλών στο Ουκρανικό, η 47χρονη Ιταλίδα πρωθυπουργός, πρώην νταντά, σερβιτόρα και μπαργούμαν σε διάσημο κλαμπ της Ρώμης επιχειρεί να απομακρυνθεί από το νεοφασιστικό παρελθόν της. Προ ημερών, για παράδειγμα, στην εκατοστή επέτειο από τη δολοφονία του σοσιαλιστή βουλευτή Τζιάκομο Ματεότι από τις φασιστικές ορδές του Μουσολίνι, το 1924, τίμησε τη μνήμη του στην ιταλική Βουλή. Εξ ου και τα ανοίγματα προς αυτήν της κ. Φον ντερ Λάιεν, που προκάλεσαν τις εσπευσμένες εκκλήσεις της κ. Λεπέν προς αυτή για συμπόρευση. Αν μάλιστα προχωρήσει τελικά η ιδέα της υποψηφιότητας Ντράγκι για την προεδρία της Επιτροπής, πιστεύω ότι η Τζόρτζια Μελόνι θα βρεθεί προ του διλήμματος ή να στηρίξει τον Ιταλό τραπεζίτη –με τον οποίο, σημειωτέον, έχει συνεργαστεί στενά στο παρελθόν– ή να συμπράξει με τους ιδεολογικά συγγενέστερους προς αυτήν Ταυτοτικούς της κ. Λεπέν. Από το τι θα κάνει, θα εξαρτηθούν πολλά στη νέα Ευρωβουλή.
Ενα άλλο πρόσωπο που ανέδειξαν οι χθεσινές ευρωεκλογές είναι ο Γάλλος δημοσιογράφος και σκηνοθέτης Ραφαέλ Γκλιξμάν, επικεφαλής του κόμματος Place Publique, με το οποίο συνέπραξε το γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Με το 14%-15% που συγκέντρωσε, όχι μόνο έβγαλε τους Γάλλους Σοσιαλιστές από το περιθώριο, αλλά προέβαλε τον εαυτό του ως αξιόπιστο ανάχωμα στον δρόμο της Μαρίν Λεπέν προς τη γαλλική προεδρία. Εχει ενδιαφέρον να τονιστεί ότι ο Γκλιξμάν, ως πρόεδρος της ειδικής επιτροπής της απερχόμενης Ευρωβουλής για την αντιμετώπιση της ρωσικής διείσδυσης στην Ευρώπη, έκανε καριέρα ως ανυποχώρητος αντιπουτινικός και κατήγορος πολλών Ευρωπαίων πολιτικών, όπως ο πρώην Γερμανός καγκελάριος Γκέρχαρτ Σρέντερ, για συνεργασία με Ρώσους ολιγάρχες [βλ. το τελευταίο βιβλίο του «La grande confrontation» (H μεγάλη αντιπαράθεση), Παρίσι, 2023]. Ιδωμεν…
* Ο κ. Ν. Κ. Αλιβιζάτος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Χαρίδημος Κ. Τσούκας*
Ρωγμές και τέλμα
Αν οι αριθμοί μοιάζουν με τελείες, αποκτούν σχήμα ανάλογα με το πώς τις ενώνουμε. Oσο πιο οξυδερκώς το κάνουν οι πολιτικοί δρώντες, τόσο πιο αποτελεσματικά διαμορφώνουν τις πολιτικές εξελίξεις. Μπορεί οι ευρωεκλογές να μην παράγουν άμεσα πολιτικά αποτελέσματα, αλλά τα αποτελέσματά τους επηρεάζουν το συμβολικό κεφάλαιο των κομμάτων και διαμορφώνουν την υφή του δημόσιου λόγου. Τι τάσεις προϊδεάζουν τα αποτελέσματα των χθεσινών ευρωεκλογών;
Πρώτον, αν και ο κ. Μητσοτάκης εξακολουθεί να δεσπόζει, δεν είναι άτρωτος. Το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών για τη Ν.Δ. είναι ευδιάκριτη ρωγμή όχι μόνο γιατί υπολείπεται αξιοσημείωτα του επιδιωκόμενου ποσοστού, αλλά και γιατί ενισχύεται ο χώρος στα δεξιά της. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι η Ν.Δ. είναι ένα κεντροδεξιό κόμμα: η κεντρώα υφή που της προσέδωσε ο κ. Μητσοτάκης δεν έχει εξαλείψει τη δεξιά βάση του κόμματος. Θα αυξηθούν, λοιπόν, οι πιέσεις στο εσωτερικό της για δεξιά στροφή. Οι συντηρητικές απόψεις Σαμαρά και Καραμανλή θα βρουν ευνοϊκότερη απήχηση. Η εθνικιστική πτέρυγα του κόμματος, λ.χ., θα προβάλει επιδραστικές αντιρρήσεις σε πιθανά ανοίγματα του Μητσοτάκη στην Τουρκία.
Δεύτερον, ο Κασσελάκης σταθεροποιεί προσώρας την ηγεμονία του στον ΣΥΡΙΖΑ, αν και δεν θωρακίζεται. Ο ΣΥΡΙΖΑ υπολείπεται του στόχου του, αλλά διατηρεί τον κορμό των δυνάμεών του, παρά τη διάσπασή του και τη φαρσοκωμωδία του συνεδρίου του. Θα συνεχίσει τη μετατροπή του σε προσωποπαγές κόμμα, αποτυπώνοντας την ιδιόμορφη νοοτροπία του επικεφαλής του. Ο κενολόγος λαϊκισμός και η εχθροπάθεια πιθανότατα θα συνεχιστούν. Ο κασσελοπολακικός λόγος μάλλον θα καταστεί κυρίαρχος. Η τοξικότητά του θα διαπερνά όλο και βαθύτερα την πολιτική σκηνή. Στην έκταση που αυτό θα συμβεί, η πολιτική ασυνεννοησία θα ενταθεί.
Τρίτον, το ΠΑΣΟΚ εξακολουθεί να είναι αναιμικό, έστω κι αν αύξησε τις δυνάμεις του. Η τοποθέτησή του στην τρίτη θέση πιθανότατα θα εντείνει τις φυγόκεντρες δυνάμεις. Ο Κασσελάκης, όχι ο Ανδρουλάκης, μάλλον θα έχει την πρωτοβουλία κινήσεων για την όποια ανασύνταξη του χώρου της Κεντροαριστεράς. Η αντιπαλότητά τους, ωστόσο, θα ενταθεί, και η ενότητα του χώρου είναι απίθανη. Ο Ανδρουλάκης ενισχύει την εξουσία του στο εσωτερικό του κόμματος, όμως το ΠΑΣΟΚ, πιθανότατα, θα παραμείνει χωρίς δυναμική, γεγονός που θα τροφοδοτεί διαρκή εσωκομματική κριτική.
Γενικότερα, το ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα στρέφεται στα δεξιά. Η ενίσχυση της Ακροδεξιάς και του αντισυστημισμού γενικότερα θα δυσχεράνει τη λήψη αποφάσεων στην Ευρώπη και θα συντηρητικοποιήσει κρίσιμες πολιτικές της, όπως η διαχείριση του μεταναστευτικού και της πράσινης μετάβασης. Για μία ακόμη φορά αποδεικνύεται ότι όσο κυριαρχούν τα συναισθήματα του φόβου και της αβεβαιότητας, τόσο οι πολίτες κλείνονται στον εθνικό εαυτό τους και πείθονται από αυτούς που υπόσχονται μορφές προστατευτισμού. Με τον τρόπο αυτό, βέβαια, δημιουργούν τα προβλήματα του μέλλοντός τους.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
Χέδερ Γκράμπε*
Η αποχή, οδηγός για συμπεράσματα
Μέσα σε όλο τον ενθουσιασμό και τον θόρυβο γύρω από τα αποτελέσματα των εκλογών από τα κόμματα, θα πρέπει να δώσει κανείς έμφαση στο ποσοστό της συμμετοχής. Η προσέλευση των ψηφοφόρων είναι ένα υποεκτιμημένο σημείο των δεδομένων στις ευρωπαϊκές εκλογές. Το 2019, για πρώτη φορά έπειτα από 25 χρόνια συμμετείχαν περισσότεροι από τους μισούς ψηφοφόρους, σπάζοντας την τάση μείωσης της συμμετοχής σε κάθε εκλογική αναμέτρηση με ιστορικό χαμηλό το 42,6% του 2014.
Η προσέλευση έχει μεγάλη σημασία αυτή τη φορά, για τρεις λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η χαμηλή συμμετοχή συχνά ζημιώνει τα κόμματα που κλίνουν αριστερά και τα ιδεολογικά μετριοπαθή κόμματα. Ως αποτέλεσμα, η λαϊκιστική ριζοσπαστική Δεξιά μπορούσε να κερδίσει περισσότερες έδρες, ιδίως από τη στιγμή που στις ευρωεκλογές οι ψηφοφόροι τείνουν να τιμωρούν τα κόμματα που βρίσκονται στην εξουσία. Ο δεύτερος λόγος είναι η δημοκρατική νομιμότητα. Οταν λιγότεροι από το 1/4 των ψηφοφόρων μπαίνουν στον κόπο να συμμετάσχουν –όπως συνέβη στη Σλοβακία το 2019– τότε η αξίωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να αποτελεί τη φωνή του λαού τίθεται σε κίνδυνο. Το 2014, μόνο οκτώ χώρες κατάφεραν να φέρουν πάνω από το 50% των ψηφοφόρων τους στις κάλπες (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, όπου η συμμετοχή μειώθηκε ελαφρά, αλλά το συνολικό ποσοστό ήταν υψηλότερο από τον μέσο όρο, στο 58%).
Ο τρίτος λόγος είναι ότι οι νέοι τείνουν να συνεχίζουν να ψηφίζουν εάν υιοθετήσουν τη συνήθεια νωρίς. Το 2019, οι μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις συμμετοχής ήταν για τα άτομα κάτω των 25 ετών (+14 ποσοστιαίες μονάδες) και τα άτομα 25-39 ετών (+12 ποσοστιαίες μονάδες). Αυτή τη φορά, νέοι ηλικίας 16 και 17 ετών μπορούσαν να ψηφίσουν για πρώτη φορά σε πέντε χώρες που έχουν μειώσει την ηλικία άσκησης του δικαιώματος με την ελπίδα να αυξήσουν τη συμμετοχή (Αυστρία, Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα και Μάλτα).
Το 2019, η ψήφος των νέων κινητοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό γύρω από την κλιματική αλλαγή και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, δημιουργώντας ένα πράσινο κύμα που αύξησε τις φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να δημιουργήσει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Αυτή τη φορά, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής εξακολουθεί να είναι μεταξύ των κορυφαίων προτεραιοτήτων τους, μαζί με την καταπολέμηση της φτώχειας και του αποκλεισμού, ενώ οι παλαιότερες γενιές ενδιαφέρονται περισσότερο για την υγεία και την οικονομική ανάπτυξη. Θα πρέπει να προσέξουμε την κινητοποίηση των νέων ψηφοφόρων γιατί έχει σημασία ως προς την πράσινη ατζέντα καθώς και τη μελλοντική συμμετοχή στις ευρωεκλογές.
* Η κ. Χέδερ Γκράμπε είναι ανώτερη συνεργάτις της δεξαμενής σκέψης Bruegel.
Λουίτζι Σκατσιέρι*
Η Ευρώπη γέρνει δεξιά
Το αποτέλεσμα των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δείχνει αύξηση της υποστήριξης προς τα δεξιά και τα ακροδεξιά κόμματα. Η ανησυχία για το κόστος της προσαρμογής στο κλίμα και για τη μετανάστευση, σε συνδυασμό με την οικονομική ανασφάλεια, τροφοδότησε την απόδοσή τους. Παρά την ισχυρή επίδοσή τους, η Δεξιά και η Ακροδεξιά δεν θα κυριαρχήσουν στη νέα Βουλή. Πρώτον, τα κόμματα του Κέντρου φαίνονται έτοιμα να διατηρήσουν μια (μικρή) πλειοψηφία εδρών. Δεύτερον, τα κόμματα προς τα δεξιά του συντηρητικού Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος χωρίζονται μεταξύ ρεαλιστικών εθνικών συντηρητικών κομμάτων όπως τα Αδέλφια της Ιταλίας της Τζόρτζια Μελόνι και ταραχοποιών ακροδεξιών παραγόντων όπως το Alternative fur Deutschland της Γερμανίας.
Τα αποτελέσματα ωστόσο θα έχουν βαθύ αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή πολιτική τα επόμενα πέντε χρόνια. Η αριθμητική στο νέο Κοινοβούλιο θα περιπλέξει την πορεία της προέδρου της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, να εξασφαλίσει αρκετές ψήφους για μια νέα θητεία. Το μονοπάτι στο κέντρο και στα αριστερά είναι στενό. Αλλά αν η ίδια στρίψει δεξιά, κινδυνεύει να χάσει μέρη του Κέντρου και της Αριστεράς.
Γενικότερα, τα αποτελέσματα θα διαμορφώσουν την ατζέντα και τις προτεραιότητες της Ε.Ε. κατά την επόμενη πενταετία. Τα συντηρητικά κόμματα είναι πιθανό να στραφούν πιο δεξιά σε θέματα όπως το κλίμα και η μετανάστευση, για να αποφύγουν την απώλεια περισσότερων ψήφων. Ως αποτέλεσμα, η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας είναι πιθανό να συναντήσει μεγαλύτερη αντίθεση, και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι πιο σκληρό για τη μετανάστευση. Αντίθετα, τα αποτελέσματα των εκλογών του Ε.Κ. είναι απίθανο να υπονομεύσουν την υποστήριξη προς την Ουκρανία, καθώς πολλά δεξιά κόμματα υποστηρίζουν την Ουκρανία.
Ο πλήρης αντίκτυπος των εκλογικών αποτελεσμάτων στην ευρωπαϊκή πολιτική θα χρειαστεί χρόνο για να γίνει αισθητός. Πολλά θα εξαρτηθούν από τις επιπτώσεις της ψηφοφορίας στα επιμέρους κράτη-μέλη. Οι ισχυρές επιδόσεις της Ακροδεξιάς σε πολλά κράτη της Ε.Ε., για παράδειγμα του Rassemblement Nationale στη Γαλλία ή του Κόμματος της Ελευθερίας στην Αυστρία, θα δώσουν μεγαλύτερη ώθηση σε αυτές τις δυνάμεις στις επερχόμενες εθνικές εκλογές. Αυτό θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει σε περισσότερα δεξιά και ακροδεξιά κόμματα στην κυβέρνηση.
* Ο κ. Λουίτζι Σκατσιέρι είναι ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, CER.
Βολφάνγκο Πικολί*
Σταδιακή επιρροή στην Ευρωβουλή από την άκρα Δεξιά
Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ιστοσελίδας https://europeelects.eu/ep2024/, το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του 2024 φαίνεται ότι θα ακολουθήσει παρόμοιο μοτίβο με τις πρόσφατες εθνικές εκλογές, με άνοδο των δεξιών κομμάτων. Το επόμενο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (Ε.Κ.) θα μπορούσε να καταλήξει να έχει περισσότερα μέλη από την Ακροδεξιά παρά από την ιστορικά κυρίαρχη δύναμη του σώματος, το συντηρητικό κυρίαρχο Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ). Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. ∆εξιά κόμματα βρίσκονται στην εξουσία ή στηρίζουν την κυβέρνηση σε επτά από τις 27 χώρες της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων της Ιταλίας, της Σουηδίας, της Ουγγαρίας και της Τσεχικής ∆ημοκρατίας. Η Ολλανδία πρόκειται να ακολουθήσει, καθώς και η Αυστρία αργότερα φέτος. Γενικώς, τα ακροδεξιά κόμματα, ανεξαρτήτως του καλώς κερδισμένου χαρακτηρισμού τους ως τοπικιστών, εθνικιστών, συντηρητικών και υπερασπιστών της εθνικής κυριαρχίας, αυξάνουν τη δημοτικότητά τους στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. εδώ και χρόνια, ιδίως μετά την κορύφωση της προσφυγικής και μεταναστευτικής κρίσης το 2015.
Ωστόσο, η ικανότητα των δεξιών κομμάτων να επηρεάζουν άμεσα τη χάραξη πολιτικής δεν θα πρέπει να υπερεκτιμάται. Ο κυρίαρχος μεγάλος συνασπισμός που αποτελείται από το ΕΛΚ, το κεντροαριστερό S&D και τη Renew συνεχίζει να κατέχει την πλειοψηφία στο σώμα των 720 μελών, αν και με μικρότερη διαφορά. Επιπλέον, υπάρχουν βαθιές διαιρέσεις, τόσο από άποψη πολιτικής όσο και προσωπικοτήτων, μεταξύ των ακροδεξιών κομμάτων, που επηρεάζουν την ικανότητά τους να αξιοποιήσουν την αυξημένη παρουσία τους στο ΕΚ. Μια συνένωση των δύο ακροδεξιών ομάδων στο Ε.Κ. –των Ευρωπαίων Συντηρητικών και Μεταρρυθμιστών (ECR) και της ομάδας Ταυτότητα και Δημοκρατία (ID)– είναι απίθανο να επιτευχθεί.
Ακόμη και αν ένας επίσημος ευρύς κεντροδεξιός συνασπισμός (αποτελούμενος από το ΕΛΚ και τα ακροδεξιά κόμματα) παραμένει μη ρεαλιστικός, τα κόμματα αυτά θα μπορούσαν ωστόσο να συσπειρωθούν γύρω από συγκεκριμένα θέματα. Η πρόσφατη εμπειρία έχει δείξει ότι οι ψήφοι στο Ε.Κ. δεν κυριαρχούνται πλέον αποκλειστικά από τον «μεγάλο συνασπισμό» των κεντρώων κομμάτων. Αντιθέτως, διαμορφώνονται μεταβλητοί συνασπισμοί ανάλογα με το θέμα που διακυβεύεται. Στο σημερινό Ε.Κ., οι ριζοσπαστικές δεξιές ομάδες –κυρίως το ECR, και λιγότερο συχνά και η ID– έχουν ενίοτε ευθυγραμμιστεί με το ΕΛΚ και τη Renew σε θέματα εμπορίου και γεωργίας.
Σε ένα πιο συντηρητικό και κατακερματισμένο Ε.Κ., θα υπάρξουν περισσότερες ευκαιρίες για το ECR και την ID να επηρεάσουν τις πολιτικές στο μέλλον. Κοιτάζοντας μπροστά, καθοριστικό ρόλο θα παίξει η προθυμία του ΕΛΚ, ως η μεγαλύτερη ομάδα στο Ε.Κ., να συνεργαστεί σε συγκεκριμένα θέματα πολιτικής με το ECR και την ID. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί όσον αφορά την πράσινη πολιτική, η οποία έχει γίνει στόχος των δεξιών κομμάτων τους τελευταίους μήνες μετά τις διαμαρτυρίες των αγροτών και την αυξημένη πίεση από τις επιχειρήσεις σε όλη την Ευρώπη.
Η συνεργασία και όχι η αντιπαράθεση (ιδίως σε τομείς όπου οι θέσεις της σκληροπυρηνικής ∆εξιάς έχουν μεγαλύτερη απήχηση, όπως η μετανάστευση, η δράση για το κλίμα, η διεύρυνση και η πολιτιστική ταυτότητα) θα είναι απαραίτητη για τις ακροδεξιές ομάδες όχι μόνο για να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή στην πολιτική ατζέντα της Ε.Ε., αλλά και για να καταρρίψουν περαιτέρω το τείχος προστασίας μεταξύ αυτών και του πολιτικού ρεύματος, όπως ακριβώς συνέβη σε εθνικό επίπεδο σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες.
* Ο κ. Βολφάνγκο Πικολί είναι διευθυντής Ερευνας της υπηρεσίας γεωπολιτικών συμβουλών της Teneo.
Βικτόρια Χίσλοπ*
Το περιβάλλον, η ασφάλεια και το ψωμί
Οταν πήγα να ψηφίσω σήμερα στο χωριό όπου μένω στην Κρήτη, μια μητέρα είχε φέρει μαζί της τα παιδιά της. Ηταν ένα καυτό πρωινό και ξέρω ότι θα προτιμούσαν να βρίσκονται στη σκιά της παιδικής χαράς στο τέλος του δρόμου. Η παρουσία τους, όμως, εκεί ήταν η σωστότερη απόφαση. Τα παιδιά έχουν την τάση να αντιγράφουν τους γονείς τους και αυτά τα αδέλφια θα μεγαλώσουν με την ιδέα ότι η ψήφος είναι σημαντική και γνωρίζοντας ότι έχει σημασία να κάθεσαι στην ουρά και να συμμετέχεις σε μια δημοκρατική διαδικασία. Ηταν πολύ μικρά για να ψηφίσουν τα ίδια, αλλά μου θύμισαν για ποιανών το μέλλον ψήφιζα. Επειδή η ψήφος αφορά πάντα το μέλλον και ουσιαστικά ψήφιζα για τον κόσμο στον οποίο μεγαλώνουν. Στις προηγούμενες ευρωεκλογές, πριν από πέντε χρόνια (τις τελευταίες στις οποίες μπορούσαν να συμμετάσχουν οι Βρετανοί), όλοι είχαμε διαφορετικά πράγματα στο μυαλό μας. Εκείνη την περίοδο, η κλιματική αλλαγή λάμβανε την προσοχή που της έπρεπε και η Γκρέτα Τούνμπεργκ βρισκόταν ίσως στην ακμή της. Τα περιβαλλοντικά θέματα αφορούν το αύριο (όλοι μπορούμε να πούμε ότι οι θερμοκρασίες τον Ιούνιο ήταν υψηλές ακόμη και παλαιότερα), αλλά αυτή τη φορά φαίνεται ότι οι ψηφοφόροι σε πολλές χώρες έχουν επικεντρωθεί λιγότερο στην επικείμενη καταστροφή του πλανήτη από την υπερθέρμανση και περισσότερο στο πόσο κοστίζει το ψωμί σήμερα. Φυσικά, δεν έχω ιδέα τι ψήφισαν οι γονείς αυτών των παιδιών στο Καλό Χωριό, αλλά υποψιάζομαι ότι το μυαλό τους ήταν περισσότερο στο κόστος του σούπερ μάρκετ παρά στο αν θα έπρεπε ή όχι να υπάρχει αιολικό πάρκο στην περιοχή.
Πιο ανησυχητική από την πτώση της «πράσινης» ψήφου στην Ευρώπη είναι η προβλεπόμενη άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων, στόχος πολλών από τα οποία είναι να προκαλέσουν συγκρούσεις (ο βασικός λόγος ίδρυσης της Ε.Ε. ήταν η αποφυγή συγκρούσεων).
Στη Γαλλία, την Ισπανία, την Αυστρία και τη Γερμανία παρατηρείται μια στροφή προς τα δεξιά, η οποία απειλεί να αποδυναμώσει τη φιλοευρωπαϊκή πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Στις τελευταίες εκλογές, δεν νομίζω ότι πολλοί από εμάς περίμεναν ότι θα γινόταν πόλεμος σε ευρωπαϊκό έδαφος, ακριβώς στα σύνορα αρκετών κρατών της Ε.Ε. Η σταθερότητα της Ευρώπης (και η αλληλεγγύη της επίσης, που είναι ελαφρώς διαφορετική) μοιάζει να απειλείται. Ποτέ δεν είχαμε λιγότερο ανάγκη για σύγκρουση από ό,τι σήμερα. Οι φίλοι και η οικογένειά μου συχνά μου λένε ότι το όραμά μου για τον κόσμο είναι ιδιαίτερα απαισιόδοξο, όμως ελπίζω ότι όταν θα έρθει η ώρα να ξαναψηφίσουμε σε πέντε χρόνια, θα υπάρχει ακόμη μία ελεύθερη Ευρώπη και ότι τα σημερινά δωδεκάχρονα (που θα μπορούν τότε να ψηφίσουν στην Ελλάδα) δεν θα έχουν να ανησυχούν για κάτι περισσότερο από το κόστος του ψωμιού και του απορρυπαντικού.
* Η κ. Βικτόρια Χίσλοπ είναι συγγραφέας.
Χιούγκο Ντίξον*
Θα γίνει δύναμη ή θα παραμείνει νάνος;
Η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν πάντα ένας γεωπολιτικός νάνος. Συνήθιζε όμως να παρηγορεί τον εαυτό της ότι ήταν ένας οικονομικός γίγαντας: το 1992 αντιπροσώπευε το 29% της παγκόσμιας παραγωγής. Στον απόηχο των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η Ε.Ε. πρέπει να συνειδητοποιήσει πόσο επισφαλής είναι η θέση της. Το μερίδιό της στην παγκόσμια οικονομία μειώθηκε στο 17% το 2022. Ομως, σήμερα, η εμφάνιση αδυναμίας στην παγκόσμια σκηνή έχει μεγάλη σημασία. Για πολλά χρόνια, η Ε.Ε. ανέθετε την άμυνά της στην Αμερική, τον ενεργειακό εφοδιασμό της στη Ρωσία και τη ζήτηση για τα προϊόντα της στην Κίνα. Αυτό το μοντέλο έχει καταρρεύσει. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αποτελεί τεράστια απειλή για την Ε.Ε. Το ίδιο και η πιθανή επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, ο οποίος έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τη δέσμευση της Αμερικής στο ΝΑΤΟ.
Παράλληλα, η Ε.Ε. θα μπορούσε εύκολα να πιεστεί ανάμεσα στα δύο μεγαλύτερα οικονομικά μπλοκ –τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα–, τα οποία είναι πιο δυναμικά και πραγματοποιούν μεγαλύτερες επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες. Επίσης, δεν παίζουν δίκαια: χρησιμοποιούν ένα μείγμα επιδοτήσεων και δασμών για να δώσουν πλεονέκτημα στις βιομηχανίες τους.
Η Ε.Ε. εξακολουθεί να έχει δυνατότητες. Αν και είναι μια συρρικνωμένη οικονομική δύναμη, εξακολουθεί να είναι τρίτη. Είναι αρκετά πλούσια ώστε να αποτελεί γεωπολιτική δύναμη – τουλάχιστον στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Αλλά για να γίνει πιο ισχυρή, η Ε.Ε. θα πρέπει να δράσει με μεγαλύτερη ενότητα. Θα πρέπει να απλοποιήσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ώστε οι εθνικές κυβερνήσεις να μην μπορούν να ασκούν βέτο σε τόσο πολλά θέματα, ιδίως στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας. Και θα χρειαστεί περισσότερα χρήματα στο κέντρο – ώστε να έχει τους πόρους για να επενδύσει στην πράσινη μετάβαση, στις νέες τεχνολογίες και στην άμυνα.
Οι ευρωεκλογές περιπλέκουν, αλλά δεν εμποδίζουν, έναν τέτοιο μετασχηματισμό. Οι δεξιοί εθνικιστές, οι οποίοι αύξησαν την εκπροσώπησή τους, δεν θα θελήσουν να μεταβιβάσουν περισσότερες εξουσίες στην Ε.Ε. Αλλά τα παραδοσιακά κόμματα της Κεντροδεξιάς, της Κεντροαριστεράς και του Κέντρου θα διατηρήσουν μια άνετη πλειοψηφία – και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο σύνολό του θα είναι ενθουσιασμένο με μια πιο ολοκληρωμένη Ε.Ε.
Ο Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας και ο Ολαφ Σολτς της Γερμανίας έχουν δηλώσει ότι θέλουν η Ευρώπη να συσπειρωθεί περισσότερο. Αλλά βγήκαν πιο αδύναμοι από τις εκλογές. Το βασικό ερώτημα είναι αν συμφωνούν και άλλοι ηγέτες. Αυτό θα καθορίσει αν η Ε.Ε. θα γίνει δύναμη ή θα παραμείνει νάνος.
* Ο κ. Χιούγκο Ντίξον είναι δημοσιογράφος στο Reuters.
