Οι ευρωεκλογές είναι συνήθως πληκτική υπόθεση. Φέτος, όμως, η κάλπη προκάλεσε πολιτικό σεισμό. Στη Γαλλία, το αποτέλεσμα οδήγησε τον Γάλλο πρόεδρο Μακρόν να προκηρύξει πρόωρες βουλευτικές εκλογές σε απέλπιδα –και πιθανότατα θνησιγενή– προσπάθεια να σώσει την υπό κατάρρευση προεδρία του. Σε όλη την ήπειρο, οι εκλογές απέδειξαν ότι η «λαϊκιστική στιγμή» είναι εδώ, με τα ακροδεξιά κόμματα να συγκεντρώνουν περισσότερες ψήφους από κάθε άλλη πολιτική οικογένεια.
Η πλειονότητα των Ευρωπαίων δεν ψήφισε προκειμένου να επηρεάσει τη στάση του Ευρωκοινοβουλίου πάνω σε πολιτικά ζητήματα, ούτε για να προωθήσει κάποιον υποψήφιο για την προεδρία της Κομισιόν. Αντιθέτως, οι ψήφοι τους ήταν αποτέλεσμα σειράς αλληλένδετων εθνικών δραμάτων και επιβράβευαν τις ελάχιστες δημοφιλείς κυβερνήσεις, τιμωρώντας τη λαομίσητη πλειονότητα κυβερνήσεων.
Αυτό βοηθάει να ερμηνεύσουμε τα αποτελέσματα στις μεγάλες χώρες της Ε.Ε., από την ταπείνωση του Μακρόν στη Γαλλία και του Ολαφ Σολτς στη Γερμανία, στα σχετικά ικανοποιητικά αποτελέσματα της Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία, του Ντόναλντ Τουσκ στην Πολωνία και του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Ελλάδα. Τα ετερογενή αυτά αποτελέσματα αναδεικνύουν δύο σημαντικές ηπειρωτικές τάσεις.
Η πρώτη αφορά τη διαρκή άνοδο της λαϊκιστικής Δεξιάς. Η Ακροδεξιά, που αντιπροσώπευε κάποτε ελάχιστο ποσοστό των ψηφοφόρων, ενισχύθηκε τις δεκαετίες του 2000 και 2010, την ώρα που πολλοί παρατηρητές πίστευαν ότι η «λαϊκιστική στιγμή» αποτελούσε παροδικό φαινόμενο. Οταν οι επιπτώσεις της Μεγάλης Υφεσης, της μεταναστευτικής κρίσης και της πανδημίας υποχώρησαν, οι αναλυτές εκτιμούσαν πως η Ακροδεξιά θα υποχωρούσε.
Είναι ώρα να εγκαταλείψουμε οριστικά τα ευχολόγια αυτά. Η Ακροδεξιά δεν αποτελεί πια περιθωριακό πολιτικό κίνημα. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες έγινε η κυρίαρχη πολιτική δύναμη. Η Ακροδεξιά έχει καταλάβει πια τη θέση που κατείχαν οι Σοσιαλδημοκράτες στη Γερμανία και οι Χριστιανοδημοκράτες στην Ιταλία. Τα αποτελέσματα της κάλπης στη Γαλλία αποτελούν την πλέον μελανή έκφραση της παραπάνω τάσης.
Τις εξελίξεις αυτές τροφοδοτεί, αντί να επιβραδύνει, η ψήφος των νέων. Στην Πολωνία, η πλειονότητα των νέων στηρίζει το ακροδεξιό κόμμα Συνομοσπονδία, φαινόμενο που αποτυπώνεται επίσης στη Γαλλία και στη Γερμανία. Οι ψηφοφόροι κάθε ηλικίας έδειξαν ότι δεν εμπιστεύονται πια τα παραδοσιακά κόμματα για τον έλεγχο της μετανάστευσης, με τη νεολαία να αποδέχεται μεν την πολυπολιτισμικότητα, διαμαρτυρόμενη όμως για την αποτυχία της κοινωνικής ενσωμάτωσης των μεταναστών.
Η δεύτερη τάση πηγάζει εν μέρει από την πρώτη: η εποχή των ιδεολογικά συνεκτικών κυβερνήσεων έχει πια παρέλθει. Στη μεταπολεμική περίοδο, τα ιδεολογικά μπλοκ ήταν διακριτά: Εργατικοί και Συντηρητικοί στη Βρετανία, Σοσιαλδημοκράτες και Χριστιανοδημοκράτες στη Γερμανία, Σοσιαλιστές και Γκωλικοί στη Γαλλία. Κατά καιρούς, αμήχανες συμμαχίες έπρεπε να συναφθούν για την εξασφάλιση πλειοψηφιών. Οι εκλογές, όμως, είχαν σαφή δομική λογική, προσφέροντας επιλογή στους ψηφοφόρους μεταξύ αριστερής ή δεξιάς διακυβέρνησης.
Την τελευταία δεκαετία, η άνοδος λαϊκιστικών κινημάτων προσέθεσε νέα πηγή πολιτικής έντασης στην Ευρώπη, με τον διαχωρισμό μεταξύ αντισυστημικών και καθεστωτικών εξίσου σημαντικό πλέον όσο και εκείνος μεταξύ δεξιών και αριστερών. Η ένταση αυτή απέκλεισε τα παραδοσιακά κόμματα και τις συνεκτικές ιδεολογίες τους από την κυβερνητική πλειοψηφία.
Στη Γαλλία, τα σύννεφα της καταιγίδας μαζεύονταν εδώ και καιρό στον ορίζοντα. Τώρα, η μπόρα αναμένεται να ξεσπάσει και να παρασύρει ό,τι απέμεινε από την προεδρία Μακρόν, ανοίγοντας τον δρόμο του Μεγάρου των Ηλυσίων στη Μαρίν Λεπέν.
*O κ. Γιάσα Μουνκ είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Johns Hopkins University των ΗΠΑ και σύμβουλος έκδοσης της εφημερίδας Die Zeit.
