Οι Αμερικανοί τουρίστες έχουν κατακλύσει τη Λισσαβώνα και η ηλιόλουστη παραλιακή πόλη γνωρίζει άνθηση.
Στα μπαρ, τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια στους δαιδαλώδεις πλακόστρωτους δρόμους, οι δουλειές πάνε τόσο καλά που ο δήμαρχος Κάρλος Μοέντας μείωσε πρόσφατα τον τοπικό φόρο εισοδήματος για τους κατοίκους.
Με ρυθμό ανάπτυξης 8,2% πέρυσι και αύξηση των φορολογικών εσόδων κατά 20% σε σχέση με τις εποχές προ πανδημίας, η Λισσαβώνα παρέχει δωρεάν απεριόριστες διαδρομές με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για τους νέους και τους ηλικιωμένους.
Οι προσόψεις των ιστορικών κτιρίων καθαρίζονται ύστερα από χρόνια εγκατάλειψης ενώ σε εξέλιξη βρίσκεται ο σχεδιασμός για ένα νέο αεροδρόμιο, διπλάσιο σε μέγεθος από το υπάρχον, όπως και για μια σιδηροδρομική σύνδεση υψηλών ταχυτήτων με τη Μαδρίτη, με δρομολόγια διάρκειας μόνο τριών ωρών. Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Tribeca θα έρθει στην πόλη αυτό το φθινόπωρο.
Οι τιμές διαμονής στην πόλη αυξάνονται και οι τουριστικές επενδύσεις κατακλύζουν την πόλη. Ο Γκονζάλο Ντίας, διευθυντής και συνιδιοκτήτης του ξενοδοχείου Ivens, στο κέντρο της Λισσαβώνας, που χρεώνει τη διανυκτέρευση 1.000 δολάρια, δήλωσε στη Wall Street Journal ότι σχεδιάζει να δημιουργήσει ένα τζαζ κλαμπ στο υπόγειο. Περισσότερες από τις μισές κρατήσεις δωματίων του έχουν γίνει από Αμερικανούς. «Υπέροχες στιγμές. Οι καλύτερες των τελευταίων 45 ετών», είπε. «Είναι τρελό».
Η Μεσόγειος στο επίκεντρο
Σε ολόκληρη τη νότια Ευρώπη, μια άνευ προηγουμένου τουριστική «έκρηξη» που οφείλεται κυρίως σε Αμερικανούς τουρίστες, έχει ενισχύσει την ανάπτυξη σε μεσογειακές χώρες που για χρόνια ήταν συνώνυμες της οικονομικής στασιμότητας. Η εξέλιξη αυτή έχει φέρει τα τελευταία χρόνια ενίσχυση των εσόδων και εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με το δημοσίευμα της WSJ, ο μαζικός τουρισμός στα κράτη της νότιας Ευρώπης ανατρέπει την πρόσφατη οικονομική ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου. Στη δεκαετία του 2010, η Γερμανία και άλλες ισχυρές οικονομίες βοήθησαν να βγει η Ευρώπη από την κρίση χρέους χάρη στις ισχυρές εξαγωγές αυτοκινήτων και κεφαλαιουχικών αγαθών, ιδίως προς την Κίνα.
Σήμερα, όμως, η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα και η Πορτογαλία συνεισφέρουν μεταξύ του ενός τετάρτου και του μισού της ετήσιας ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενώ η οικονομία της Γερμανίας βρίσκεται σε ύφεση, η Ισπανία είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μεγάλη οικονομία της Ευρώπης. Σχεδόν τα τρία τέταρτα της πρόσφατης ανάπτυξης της χώρας και μία στις τέσσερις νέες θέσεις εργασίας συνδέονται με τον τουρισμό. Στην Ελλάδα, μετά την πανδημία, το 44% όλων των θέσεων εργασίας συνδέεται με τον τουρισμό. Στο πλαίσιο αυτό, τουλάχιστον το κοντινό οικονομικό μέλλον δείχνει λαμπρό και οι κυβερνήσεις του Νότου πιέζουν για να αξιοποιήσουν αυτή τη δυναμική.
Ωστόσο, ορισμένοι οικονομολόγοι, πολίτες των χωρών αυτών και πολιτικοί ανησυχούν για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της τουριστικής «έκρηξης». Τα ενοίκια και άλλα έξοδα διαβίωσης, για παράδειγμα, αυξάνονται στα τουριστικά hot spots, καθιστώντας δυσκολότερο για πολλούς ντόπιους να τα βγάλουν πέρα. Επίσης, η ενασχόληση με τον τουρισμό, αν και αποφέρει γρήγορο κέδρος, παραμένει μια οικονομική δραστηριότητα χαμηλής παραγωγικότητας. Παράλληλα, η υπερβολική εστίαση στον τουριστικό τομέα μπορεί να στερήσει εργαζόμενους και σημαντικά κεφάλαια από άλλους πολύ πιο κερδοφόρους τομείς της οικονομίας, όπως η ενασχόληση με την τεχνολογία και η μεταποίηση υψηλής ποιότητας.
Το «στοίχημα» λοιπόν για αυτή την αναδυόμενη «μουσειακή οικονομία», όπως την αναφέρει το δημοσίευμα, είναι αν θα συνεχίσει να παράγει βιώσιμο πλούτο τα επόμενα χρόνια, τη στιγμή που βασίζεται σε πολλαπλούς αστάθμητους παράγοντες: τι θα συμβεί για παράδειγμα σε αυτές τις οικονομίες αν το δολάριο πέσει και οι Αμερικανοί τουρίστες φύγουν.
Η νέα οικονομική ατμομηχανή
Στην Πορτογαλία, μια χώρα 10 εκατομμυρίων κατοίκων, οι Αμερικανοί ξεπέρασαν πρόσφατα τους Ισπανούς ως η μεγαλύτερη ομάδα ξένων τουριστών. Το ισχυρό δολάριο και η ισχυρή ανάκαμψη μετά την πανδημία έδωσαν τη δυνατότητα σε εκατομμύρια Αμερικανούς να κάνουν διακοπές εκτός της χώρας τους, πόσω μάλλον όταν ανακαλύπτουν ότι μπορούν να έχουν πρόσβαση και σε πολυτέλειες.
«Το δολάριο σε πηγαίνει πολύ πιο μακριά», είπε η Αμερικανίδα τουρίστρια, Αμέσια Κρος πίνοντας καφέ στο λόμπι του πεντάστερου ξενοδοχείου της στην Πορτογαλία. «Δεν αισθάνεσαι ότι σπαταλάς πολλά», πρόσθεσε. Στο εξαήμερο ταξίδι της, η Κρος πήρε φθηνά εισιτήρια για να δει μια συναυλία της Τέιλορ Σουίφτ και ψώνισε ρούχα στην αριστοκρατική Avenida da Liberdade. Μια φίλη της έτυχε να βρίσκεται στη Λισσαβώνα την ίδια περίοδο, είπε ενώ σε δύο εβδομάδες θα έρχονταν κι άλλοι φίλοι της στη χώρα.
Ο τουρισμός παράγει σήμερα το ένα πέμπτο της οικονομικής παραγωγής στη Λισσαβώνα και στηρίζει μία στις τέσσερις θέσεις εργασίας. Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Πορτογαλίας αυξήθηκε σχεδόν 8% μεταξύ 2019 και 2024, σε σύγκριση με λιγότερο από 1% για τη Γερμανία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Η κυβέρνηση κατέγραψε πέρυσι ένα σπάνιο δημοσιονομικό πλεόνασμα 1,2% του ΑΕΠ και ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ αναμένεται να μειωθεί στο 95% φέτος, το χαμηλότερο από το 2009.
Από την πλευρά του, ο δήμαρχος της Λισσαβώνας, εκτιμά ότι υπάρχει περιθώριο για περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη. Η πορτογαλική πρωτεύουσα με πληθυσμό περίπου ένα εκατομμύριο φιλοξενεί περίπου 35.000 τουρίστες την ημέρα. «Είμαστε πολύ μακριά από μια κατάσταση του λεγόμενου υπερτουρισμού», τονίζει ο δήμαρχος.
Πώς μια οικονομική κρίση «έστρωσε» τον δρόμο
Η ροπή προς τον υπερτουρισμό αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας τάσης προσαρμογής, μετά τα lockdown της πανδημίας. Μέσα στα τελευταία δύο χρόνια, οι δαπάνες για ταξίδια και διακοπές αυξήθηκαν με επταπλάσιο ρυθμό από τον αντίστοιχο ρυθμό της παγκόσμιας οικονομίας, σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία Oxford Economics. Το μοτίβο αυτό αναμένεται να συνεχιστεί για την επόμενη δεκαετία, αν και σε μικρότερο βαθμό.
Η Ευρώπη, ιδίως η νότια, επωφελήθηκε περισσότερο από πολλές άλλες περιοχές, σημειώνει στην ανάλυσή της η Wall Street Journal. Παρότι στην Ε.Ε. κατοικεί μόλις το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, η Ενωση εισέπραξε πέρυσι περίπου το ένα τρίτο όλων των τουριστικών εσόδων παγκοσμίως (πάνω από μισό τρισ. δολάρια). Πρόκειται για τριπλασιασμό σε διάστημα δύο δεκαετιών, σε μέγεθος συγκρίσιμο με τα 150 δισ. δολάρια που αντιστοιχούν στις ΗΠΑ, στις οποίες ο τουρισμός ανακάμπτει πιο αργά.
Για την Πορτογαλία ακόμα ένας, η κρίση χρέους της ευρωζώνης αποδείχθηκε απροσδόκητη ευλογία για έναν ελάχιστα γνωστό λόγο. Οταν η χώρα διασώθηκε με ένα πακέτο ύψους 78 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2011, ένας τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση συμφώνησε να αντλήσει χρήματα ως αντάλλαγμα ήταν η ιδιωτικοποίηση της TAP Air Portugal, της εθνικής αεροπορικής εταιρείας που αντιμετώπιζε προβλήματα. Πούλησε το πλειοψηφικό πακέτο μετοχών σε μια κοινοπραξία που κατέχει ο ιδρυτής της JetBlue Ντέιβιντ Νιλμαν.
«Γεννήθηκα στη Βραζιλία, μιλάω πορτογαλικά, αλλά δεν είχα πάει ποτέ ο ίδιος στην Πορτογαλία», δήλωσε ο Νίλμαν. «Δεν ήξερα κανέναν που είχε πάει στην Πορτογαλία… Ηταν τόσο άβολο που οι άνθρωποι δεν το έκαναν».
Οντας ιδιοκτήτης της TAP, ο Νίλμαν οκταπλασίασε τις απευθείας πτήσεις προς τις ΗΠΑ μεταξύ 2015 και 2020, προσθέτοντας μεγάλα αεροδρόμια όπως το JFK και το Boston Logan, στοιχηματίζοντας ότι αυτό θα «ξεκλείδωνε» μια ανεκμετάλλευτη αγορά. Καθώς οι κρατήσεις εκτοξεύτηκαν, και άλλες αμερικανικές αεροπορικές εταιρείες ακολούθησαν.
«Ηταν πραγματικά κωμικό, γιατί από το να μη γνωρίζω κανέναν που να έχει πάει στην Πορτογαλία, όλοι μου έλεγαν ότι θα ταξίδευαν στην Πορτογαλία», δήλωσε ο Νίλμαν. Ο δήμαρχος Μοέντας δήλωσε «ότι οι άνθρωποι εκείνη την εποχή δεν συνειδητοποίησαν πόσο σημαντικό ήταν».
Σημάδια δυσαρέσκειας
Για τον Γκονζάλο Χολ, έναν 36χρονο εργαζόμενο στον τομέα της τεχνολογίας, η εισροή ξένων χρημάτων που μεταμόρφωσε τη Λισσαβώνα ήταν ευεργετική για την πόλη. Πριν από 15 χρόνια, δεν περπατούσε κάποιος στο ιστορικό κέντρο της πόλης μετά τις 8 μ.μ. Ηταν «γεμάτο άστεγους και όχι ασφαλές. Υπήρχαν πολλά άδεια και εγκαταλελειμμένα κτίρια», σχολιάζει.
Ακόμα κι έτσι όμως, η τουριστική έκρηξη συνοδεύτηκε και από μειονεκτήματα για τον ίδιο και για άλλους ντόπιους – με το πιο άμεσο από όλα, την αύξηση του κόστους ζωής.
«Η ποιότητα ζωής στη Λισσαβώνα δεν ανταποκρίνεται στις τιμές», δήλωσε ο Hall, παρατηρώντας πως κάποιοι φεύγουν. Ο ίδιος μετακόμισε στο νησί Μαδέιρα στον Ατλαντικό κατά τη διάρκεια της πανδημίας και έκτοτε συνεχίζει να εργάζεται εξ αποστάσεως.
Ο μέσος Πορτογάλος εργαζόμενος κερδίζει περίπου 1.000 ευρώ τον μήνα, και μόνο το 2% κερδίζει περισσότερα από 2.000 ευρώ. Η αγορά ενός διαμερίσματος με ένα μόνο υπνοδωμάτιο στη Λισσαβώνα κοστίζει συχνά πάνω από 500.000 ευρώ, και το ενοίκιο κυμαίνεται περί τα 1.200 ευρώ τον μήνα.
Τα ενοίκια στις κοντινές πόλεις έχουν επίσης αρχίσει να αυξάνονται, καθώς οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την πρωτεύουσα. Εν μέρει εκτοπίζονται καθώς οι επικερδείς βραχυπρόθεσμες ενοικιάσεις μεταμορφώνουν την αγορά κατοικίας.
