Το θετικό τού να ζεις στο Λονδίνο είναι η μικρή απόσταση που το χωρίζει από το Παρίσι. Το Brexit πρόσθεσε γραφειοκρατία, δεν στέρησε όμως ούτε από την υφή και τη σύνθεση όσων δουλεύουν και όσων ταξιδεύουν προς και από το St Pancras στο Gare du Nord. Οι δίγλωσσοι υπάλληλοι της αμαξοστοιχίας έχουν επίγνωση ότι μετακινούνται μπρος-πίσω στην ουδέτερη ζώνη ταχείας no man’s land. Ο λόγος της μετακίνησης της πλειονότητας στη γαλλική πρωτεύουσα είναι ευχάριστος, η διασκέδαση (ή και η συνταξιοδότηση). Τα κίνητρα της αντίθετης διαδρομής είναι πιο πεζά και επίπονα, η εργασία.
Στην άφιξη είναι οι τελευταίες στιγμές σύνδεσης –ή και αποχαιρετισμού– δύο αντιλήψεων και δύο πόλεων. Των συνετών τρόπων του βρετανικού νησιού και του μεσογειακού γαλλικού ταμπεραμέντου. Των καχύποπτων φίλων και των επιδέξιων αντιπάλων ακόμη και στη διεκδίκηση των Ολυμπιακών του 2012.
Tο Gare du Νord κάποιος –Aντι Στριτ, τέως διευθυντής μεγάλου αγγλικού πολυκαταστήματος– το χαρακτήρισε «ευρωπαϊκό λάκκο εξαθλίωσης» και θύμωσε τη δήμαρχο Αν Ινταλγκό. Υπερβολή, θα έλεγα, απλώς εδώ είναι ένας τόπος ρετρό σιδηροδρομικών εντάσεων και συγκινήσεων. Βρίσκεις και χάνεις τα πάντα αναλόγως με τις ανάγκες και την ιδιοσυγκρασία. Εάν είσαι περιπετειώδης, βρίσκεις ναρκωτικά και κάποιο μηχανάκι να σε μεταφέρει σύντομα στον προορισμό σου. Εάν είσαι απρόσεκτος, χάνεις το διαβατήριο, εάν είσαι τρομακτικά άτυχος, ίσως και όλο το περιεχόμενο της βαλίτσας.
Στην ουρά για τα ταξί, ένας ενορχηστρωτής βρίσκεται εκεί για την ομαλή διευθέτηση μιας παγκοσμίως εύκολης συνδιαλλαγής, μεταξύ ενός επαγγελματία οδηγού και ενός επιβάτη. Ο ρόλος του ανήκει σε μια άλλη εποχή, πλέον βρίσκεις ταξί. Ο ανταγωνισμός των Uber βοήθησε. Η ιδέα για τη δημιουργία της εφαρμογής, δεν είναι τυχαίο, συνελήφθη μια χιονισμένη νύχτα του 2008 στο Παρίσι. Ενα βράδυ εμπνευσμένο, χωρίς ρομαντισμό, μετά πολλές κακές εμπειρίες.
Οδηγικά ήθη
Βρίσκεις και συνεννοήσιμους ταξιτζήδες και εξακολουθείς να αισθάνεσαι στο έλεός τους σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Η οδήγηση, ενδημική: νευρική, αδιάλειπτο κορνάρισμα (γενικώς) σε πεζούς, ποδηλάτες, συνοδηγούς. Ακατανόητο μουρμούρισμα, χειρονομίες και μορφασμοί χαρακτηριστικοί (παριζιάνικοι) που διευκρινίζουν ό,τι αδιευκρίνιστο υπάρχει η ανάγκη να εκφραστεί.
Η διαδρομή; Στο κόκκινο φανάρι σταματάει πάνω στη ριγωτή διάβαση, στο πράσινο εξαγριώνεται με τον διαβάτη που δεν έχει προλάβει να διασχίσει και επιταχύνει. Κόκκινο ξανά, περνάει ακριβώς τη στιγμή που ανάβει το απαγορευτικό φανάρι, με την ικανοποίηση και τον αέρα της τελευταίας ευκαιρίας.
Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε μια καμπάνια συνέτισης αρρένων οδηγών που έλεγε χαλαρώστε και «οδηγείτε σαν τις γυναίκες». Ενα, απίστευτο, 32% (αρσενικό) προσκρούει οικειοθελώς στο άλλο όχημα που το παρενοχλεί. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι οδηγούν όπως εκλέγουν. Με το θυμικό. Αντιδραστικά, παθιασμένα. Κάποιοι Γάλλοι ψηφίζουν Ακροδεξιά, αλλά τουλάχιστον κανείς δεν μπορεί να τους κατηγορήσει ότι δεν έχουν αντιστρέψει τα στερεότυπα.
Εχει μια παράξενη κυριακάτικη ησυχία, βαρύτερη από τη συνηθισμένη, παρότι η πρωτεύουσα κινεί ένα πολύβουο εργοτάξιο. Κοιτώ να δω αν έχω πέσει έξω στην ημέρα. Είναι Τρίτη, μια καθημερινή, μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές, πριν από τις εθνικές εκλογές, με κλειστό το Κοινοβούλιο. Παρατηρώ την πόλη, ράθυμα, με δέος.
Επαινώ νοητά τον Οσμάν που ρυμοτόμησε, διευθέτησε και τήρησε την επαναληψιμότητα στις τσίγκινες στέγες και την ομοιομορφία στις προσόψεις – επιμελώς καθαρισμένες για τους Aγώνες. Βάζω τα γυαλιά, η πόλη είναι φτιαγμένη για ήλιο. Για το παιχνίδισμα του φωτός πάνω στις ελαφρώς κίτρινες-γκρι γύψινες προσόψεις, για να φωτίζεται η σκηνή των κατάμεστων από κομπάρσους καφέ, για την εντύπωση σκιάς που δημιουργεί το θρόισμα των φύλλων των ψηλών πλατανιών.
Είναι ό,τι αντικρίζω ένα βύθισμα σε θέατρο αισθήσεων μέχρι τη στιγμή που εισχωρεί η πραγματικότητα. Αναπόφευκτα. Ακούω ότι η Αν Ινταλγκό κατέστρεψε την πόλη στενεύοντας τους δρόμους με τους ποδηλατοδρόμους. Ο Εμανουέλ Μακρόν, πυρομανής σύμφωνα με την εφημερίδα Figaro, κατευθύνει τη χώρα στο χάος των εκλογών λίγες μέρες πριν από το θορυβώδες θέαμα των Aγώνων. Δυσβάσταχτη η ήττα για το πρώτο, κοστοβόρος ακόμη και η επιτυχία για το δεύτερο. Οι δυο τους δυσκολεύουν τη ζωή όλων, λέει, των κατοίκων, των επαγγελματιών και των τουριστών.
Ακούω επίσης ότι ο Σηκουάνας είναι βούρκος, παρότι δήμαρχος και πρόεδρος υποσχέθηκαν καθαρό ποτάμι, για την πρώτη τους βουτιά μέσα του φέτος, το καλοκαίρι του 2024. Ενας γυμνασμένος πολιτικός με Speedo, αναλογίζομαι, θα είναι ο πρώτος που κυριολεκτικά θα βουτηχτεί σε απόβλητα, αλλά όχι ο τελευταίος που θα αθετήσει υποσχέσεις. Ενας φιλόδοξος πρόεδρος με κοστούμι, σε ελάχιστες μέρες οικοδεσπότης ενός τεράστιου αθλητικού γεγονότος, που αγνοεί ποιος θα είναι ο υπουργός Εσωτερικών είναι το χρυσό μετάλλιο μιας παγκόσμιας πρωτιάς.
Τον ρωτάω πού μένει. Μου απαντάει κοντά, στο 93. Δεν αναφέρει την περιοχή αλλά το διοικητικό νούμερο. Σκέφτομαι τον αριθμό, μόνο η γαλλική γλώσσα μπορεί να προσδώσει τόση αριθμητική περιπλοκότητα και γραφειοκρατική επισημότητα λέγοντας τέσσερα-είκοσι-δεκατρία για να πει απλώς ενενήντα τρία. Αντιστοιχεί στην περιοχή του Σεν Ντενί.
Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε μια καμπάνια συνέτισης αρρένων οδηγών που έλεγε χαλαρώστε και «οδηγείτε σαν τις γυναίκες». Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι οδηγούν όπως εκλέγουν.
Είναι το προάστιο της ευρύτερης περιοχής του Παρισιού όπου το ένα τέταρτο των κατοίκων ζει στα απόλυτα όρια της φτώχειας, εκεί χτίστηκε το Ολυμπιακό Χωριό, 70 κτίρια θα υποδεχθούν 206 αθλητικές αντιπροσωπείες. Μετά τη λήξη θα παραδοθούν για κοινωνική στέγαση ή σε μειωμένες τιμές 2.807 διαμερίσματα που θα στεγάσουν 6.000 άτομα. Καταπληκτικό, «formidable!» χαρακτήρισε ο Μακρόν το επίτευγμα στην παράδοση των εγκαινίων. Είναι από τα ελάχιστα έργα που κατασκευάστηκαν για να μείνουν, όλα τα υπόλοιπα, κυριολεκτικά, και πολύ συμβολικά υποθέτω, είναι εφήμερα.
Η αθέατη πλευρά
Εχω περάσει από το Σεν Ντενί για τις υπαίθριες αγορές, για έναν αγώνα στο Stade de France και υπογείως με τον προαστιακό για να παρακολουθήσω μαθήματα σε πανεπιστημιακά κτίρια. Αυτή είναι όλη κι όλη η επαφή μου με τα προάστια, λέω στον ταξιτζή. Κανείς δεν θέλει να έχει επαφή, μου λέει. «Εδώ το Παρίσι δεν είναι πραγματικό», λέει η νομπελίστρια Ανί Ερνό.
Ερχόμενοι από το αεροδρόμιο, διασχίζοντας τον περιφερειακό, έχετε προσπεράσει την περιοχή. Μια κυκλική αρτηρία, σαν θηλιά ο περιφερειακός, χωρίζει ανάγλυφα μια μητρόπoλη. Τη φωτογενή intra muros ινσταγκραμική πρωτεύουσα, το σαλιγκάρι των 20 διαμερισμάτων των 2,2 εκατομμυρίων, από τη μη ινσταγκραμική πραγματικότητα που ονομάζεται «μεγάλο Παρίσι», των banlieues, που κατοικείται από 10 εκατομμύρια.
Ο επιθεωρητής Μεγκρέ του Σιμενόν κινείται στο αναγνωρίσιμο κεντρικό Παρίσι, που δίνει πάντα την εντύπωση του αμετάβλητου, μεταδίδοντας στα βιβλία του ευδιάκριτα την αίσθηση της πόλης. Το να ζεις όμως στην ευρύτερη περιοχή του Παρισιού, γράφει η νομπελίστρια Ερνό («Τα χρόνια»), «σημαίνει ότι βρίσκεσαι σε ένα μέρος χωρίς ευδιάκριτη γεωγραφία, περιπλεγμένη από λαβυρίνθους δρόμων στους οποίους κυκλοφορείς μόνο με αυτοκίνητο».
Οι παρυφές της πόλης επεκτείνονται. Παλιότερα την κύκλωναν άναρχα νεκροταφεία, κοπριά και στοιβαγμένα εργοστάσια, τώρα μπετονένια κτίρια, satellite πιάτα και εμπορικά κέντρα. Ζώνες χωρίς αξιοθέατα, συμπιεσμένες, πυκνοκατοικημένες, που οι Γάλλοι τις χαρακτηρίζουν ζόρικες, επικίνδυνες ή εύφλεκτες. Ενας πληθυσμός, γράφει η Ερνό, «αιωνίως αγνοημένος και διαρκώς υπό επιτήρηση».
Μέχρι το 2030 θα ανοίξουν 68 νέοι σταθμοί του μετρό, 200 χλμ. ράγες θα ενώνουν το κεντρικό Παρίσι και τα προάστια, αλλά μόνο μία δραστηριότητα τα συνδέει πραγματικά: ο αθλητισμός και το ποδόσφαιρο ιδιαίτερα. O δημοσιογράφος (Financial Times) Σάιμον Κούπερ –μόνιμος κάτοικος Παρισιού– σημειώνει πόσο παρόν είναι το κράτος σε ό,τι αφορά τις αθλητικές παροχές στα προάστια. Μια πληθώρα σπαρτιατικών αλλά καλά διατηρημένων γηπέδων για να κρατούν απασχολημένους τους νέους των μειονοτήτων και να αναδεικνύουν ταλέντα.
Η νίκη των Γάλλων εναντίον της Βραζιλίας το 1998 στο νεόδμητο τότε Stade de France, όμορο στα ψηλά κτίσματα της περιοχής με τα καταθλιπτικά μικροσκοπικά διαμερίσματα και με «τα κλιμακοστάσια που μυρίζουν κάτουρο, τα σπασμένα τζάμια και τα χαλασμένα ασανσέρ» (Ερνό), είναι ακόμη η ελπίδα των παιδιών για απόδραση. Από την ένδεια στη λαμπερή αρένα των αθλητικών χορηγιών της Louis Vuitton (ο μεγαλύτερος σπόνσορας των Ολυμπιακών Αγώνων) και την επιτυχία του Ζιντάν.
Με τα χρόνια τα παιδιά από τα προάστια εξακολουθούν να είναι οι κορυφαίοι ποδοσφαιριστές που απαρτίζουν τους Les Bleus, την εθνική ομάδα. H εθνική τριχρωμία, bleu, blanc, rouge, τροποποιήθηκε στην καθομιλουμένη και έγινε black, blanc, beur, ενσωματωμένη είναι η περηφάνια της Γαλλίας.
Οι black και οι beurs, όπως σκιαγραφεί η αργκό τους απογόνους μεταναστών από τη Βόρεια Αφρική –γεννημένοι στη χώρα αλλά για πολλούς όχι αρκετά Γάλλοι– ή και οποιονδήποτε μοιάζει με Αραβα, προσφέρουν πολιτικές ευκαιρίες. Αφορμές για πανηγυρισμούς και για σπάνιες προαστικές εξορμήσεις για τη λήψη ενός πολύτιμου θριαμβολογικού ενσταντανέ μεταξύ αθλητισμού και εξουσίας, προς όφελος πάντα της εξουσίας.
Eως εκεί. Κατά τ’ άλλα ο «διαπολιτισμικός διάλογος», αλλού πάλι η Ερνό, «συνοψίζεται σε μια οικειοποίηση του γλωσσικού τους ιδιώματος, σε μια μίμηση της προφοράς τους. Τους έδωσαν ένα συλλογικό όνομα που υποδηλώνει την καταγωγή, το χρώμα του δέρματος και τον τρόπο που εκφράζονται. Beurs. Είναι πάρα πολλοί, δεν τους γνωρίζουμε».
Ο Κούπερ το συνοψίζει αλλιώς: «Η γαλλική ελίτ προσφέρει μια συμφωνία στους κατοίκους των προαστίων: θα σας δώσουμε έναν ικανοποιητικό βασικό μισθό και θα διατηρήσουμε τη φορολογία υψηλή για να σας υποστηρίζουμε από την κούνια στον τάφο. Αλλά, μείνετε έξω από το Παρίσι».
Παράξενο δίδυμο
Υπάρχει όμως ένα πρόσωπο-συνδετικός κρίκος των προνομιούχων beaux quartiers με τα προάστια. Είναι ο 28χρονος Ζορντάν Μπαρντελά, που λειτουργεί, όπως ο ληγμένος Μακρόν του 2017, ως αντικαταθλιπτικό και ως μυοχαλαρωτικό ταυτόχρονα. Ο νεαρός πολιτικός, γεννημένος στο Σεν Ντενί, ταπεινής ιταλικής καταγωγής, κρατάει σφιχτά το χέρι της θετής του μητέρας. Η 55χρονη Μαρίν Λεπέν, μεγαλωμένη στην περιφραγμένη πολυτελή κοινότητα του Μontretout στο αστικό προάστιο του Σεν Κλου, που επιθεωρεί από ύψος την πρωτεύουσα, αλλάζει τη διαδρομή και την αφήγηση. Ξεδιάλεξε τον εκλεκτό από τα προάστια και τον οδηγεί με αυτοπεποίθηση κοντά, δίπλα ή ακόμη και στον πρωθυπουργικό θώκο του Palais Bourbon στις 30 Ιουνίου.
Η Γαλλία ζει το δικό της Brexit χωρίς την έξοδο, ο Μακρόν προσπαθεί να συνετίσει τους πολίτες με τον λάθος τρόπο. Θα έπρεπε απλώς να ενεργοποιήσει το συναίσθημα, δεν του έχει μείνει τίποτα άλλο. Να πει ό,τι γράφει το έργο της Βρετανίδας Τρέισι Εμίν, αυτό που αντικρίζει ο ταξιδιώτης στον σταθμό του St Pancras, «I want my time with you». Εκεί διασχίζουν με σύνεση τις αποβάθρες, κουβαλώντας είτε τις πολλές αποσκευές είτε την εξοικονομημένη μία, περπατούν αργά και τηρούν τις αποστάσεις.
