«Ολόκληρο το Εργατικό Κόμμα στέλνει στην Αυτού Μεγαλειότητα Βασιλιά Κάρολο τις καλύτερες ευχές του. Ο Θεός να σώζει τον Βασιλιά.» Αυτό ήταν το μήνυμα που έστειλαν στον Κάρολο οι Εργατικοί στις 15 Ιουνίου, την ημέρα της Παρέλασης των Χρωμάτων, όπως ονομάζεται η στρατιωτική γιορτή που γίνεται τον Ιούνιο προς τιμήν των επισήμων γενεθλίων του Βρετανού μονάρχη (τα πραγματικά γενέθλια του Καρόλου είναι το Νοέμβριο).
Στην πρώτη ανάγνωση, η λέξη «ολόκληρο» φαίνεται σαν ένα αθώο εμφατικό «από όλους μας» προς τον βασιλιά. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα πολύ σημαντικότερο πολιτικό μήνυμα: στο Εργατικό κόμμα δεν υπάρχει πια κανείς που να μην θέλει να ευχηθεί στον μονάρχη. Ενώ οι εκλογές πλησιάζουν, η διευκρίνιση είναι απαραίτητη από ένα κόμμα του οποίου ο προηγούμενος αρχηγός, Τζέρεμι Κόρμπιν, είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ότι η μοναρχία πρέπει να καταργηθεί. Δεν υπήρξε ο μόνος μέσα στους Labour. Ο Τζον ΜακΝτόνελ, σκιώδης υπουργός Οικονομικών του Κόρμπιν, είναι επίσης ανοιχτά αντιμοναρχικός. Το ίδιο και δύο αντίπαλοι του Κιρ Στάρμερ στη μάχη για την αρχηγία του κόμματος το 2020: ο Κλάιβ Λιούις και η Λίζα Νάντι είχαν δηλώσει ότι θα έφερναν νόμους που θα καταργούσαν τον θεσμό.
Ίσως για ένα κεντροαριστερό κόμμα αυτή να είναι η φυσική του θέση: η αντίθεση στη μοναρχία. Όχι όμως για τους Βρετανούς Εργατικούς. Ο ρεπουμπλικανισμός της ριζοσπαστικής πτέρυγας των Labour είναι αντίθετος όχι μόνο στις παραδοσιακές αξίες του κόμματος αλλά και, το κυριότερο, υπονομεύει τη σύνδεση του κόμματος με την εργατική τάξη.
«Θα βρεις τους πιο ενθουσιώδεις υποστηρικτές της μοναρχίας στους πιο σκληρούς δρόμους της χώρας», είχε γράψει το 1952 ο Κλέμεντ Άτλι. Έμεινε στην ιστορία ως ο Εργατικός πρωθυπουργός που άλλαξε τη Βρετανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δημιούργησε τα μεγάλα: το σύγχρονο Βρετανικό Κράτος Πρόνοιας και το σημερινό Εθνικό Σύστημα Υγείας, αλλά προνόησε και για τα πιο μικρά: μετέτρεψε τη νότια όχθη του Τάμεση, στο κέντρο του Λονδίνου, σε μαζικό χώρο ψυχαγωγίας όπου ακόμη και σήμερα οι επισκέπτες βλέπουν θέατρο ή ακούν μουσική σε σχετικά χαμηλές τιμές και χιλιάδες τετραγωνικά.
Ο καπιταλισμός ήταν ο εχθρός
Όταν ο Άτλι μιλούσε για σκληρούς δρόμους αναφερόταν στο Λάιμχαουζ, τη δική του εκλογική περιφέρεια, εκεί που εξακολουθεί να ζει η εργατική τάξη του ανατολικού Λονδίνου. Ο Άτλι εξηγούσε ότι η αντίθεση στο παλάτι ήταν ήδη ξεπερασμένη για την αριστερά από τον 19ο αιώνα. «Ο ρεπουμπλικανισμός, θελκτικός για τους πολιτικούς της μεσαίας τάξης, όπως ο Τζόζεφ Τσάμπερλεϊν [φιλελεύθερος πρωθυπουργός] στα 1870, άρχισε να εξασθενεί όσο το εργατικό κίνημα δυνάμωνε. Ο καπιταλισμός και όχι η μοναρχία ήταν πια ο εχθρός».
Για τον Άτλι το σημείο αναφοράς του Εργατικού Κόμματος υπήρξε πάντα η εργατική και όχι η μεσαία τάξη με τον αναπόφευκτο ελιτισμό της: «Οι εργάτες δεν είχαν ποτέ το αίσθημα ανωτερότητας που διακατείχε συχνά την μπουρζουαζία του 19ου αιώνα». Η παρατήρηση ισχύει αυτούσια και στη σύγχρονη Βρετανία. Μπορείς να νιώσεις την απαξίωση της αστικής τάξης απέναντι σε εκείνους που αναζητούν το βασιλικό θέαμα για να γεμίσουν τις ζωές τους. Όσοι ανήκουν στα ανώτερα στρώματα διατείνονται ότι έχουν πιο ουσιώδεις ασχολίες από το να συγκινούνται από καπέλα, χρώματα και παράσημα. Το δικό τους ενδιαφέρον για το Παλάτι έχει μια εξωτική, σχεδόν καλτ διάσταση.
Αντιθέτως, η αγάπη για τη μοναρχία είναι απενοχοποιημένη για τα λαϊκά στρώματα. «Ένα μικρό παιδί στο Λάιμχαουζ με πλησίασε, και μου είπε ότι οι βασιλείς είναι σαν και εμάς, με τη διαφορά ότι εκείνοι μπορούν να τρώνε τουρσί κάθε μέρα», έγραφε με ενθουσιασμό ο Άτλι το 1952. Στο επιχείρημα μπορείς να ακούσεις το δικό μας, πολιτικά φορτισμένο «Ψωμί, ελιά και Κώτσο Βασιλιά». Σαν η μοναρχία να μην κάνει τίποτε για να αλλάξει το πιάτο της ημέρας, αλλά ούτε να εγκαλείται ως ο λόγος της λαϊκής ανέχειας.
Μοναρχία και σοσιαλδημοκρατία
Για τους Βρετανούς θιασώτες της μοναρχίας, το παλάτι δεν υπήρξε ποτέ αντι-δημοκρατικός θεσμός, αλλά λειτούργησε ως το αντίθετο: σημείο αναφοράς που συσπείρωνε τους Βρετανούς γύρω από τη δημοκρατία τους. Είναι ένα πολύ διαδεδομένο επιχείρημα που συναντάς ξανά και ξανά στη Βρετανία, σε συζητήσεις, στις εφημερίδες, τα βιβλία ιστορίας: πως το παλάτι υπήρξε ο βασικός λόγος που δεν έφτασαν ποτέ στο νησί οι ευρωπαίοι δημαγωγοί. «Η μοναρχία προσελκύει τη συναισθηματική αφοσίωση της κοινής γνώμης η οποία διαφορετικά θα κατευθυνόταν στον ηγέτη μιας πολιτικής ιδεολογίας. Είναι επομένως πολύ λιγότερο πιθανό οι πολίτες σε μία βασιλευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία να παρασυρθούν από κάποιον όπως ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι ή ακόμη και ο Ντε Γκολ», γράφει ο Άτλι.
Είναι βέβαια αστείο, και ενδεικτικό των βρετανικών συναισθημάτων για τη Γαλλία, ότι ο Ντε Γκολ βρίσκεται στην ίδια λίστα με τους δικτάτορες. Έτσι κι αλλιώς, πάντως, ο Άτλι δεν θα μπορούσε σήμερα να εξηγήσει γιατί η μοναρχία δεν λειτούργησε ως ανάχωμα απέναντι σε ακραιφνείς λαϊκιστές πρωθυπουργούς όπως ο Μπόρις Τζόνσον ή η Λιζ Τρας, αλλά και γιατί δεν ανέκοψε την πολιτική κυριαρχία του Brexit και του ακραίου απομονωτισμού του Νάιτζελ Φάρατζ.
Ίσως το πιο ενδιαφέρον σημείο της επιχειρηματολογίας του Άτλι είναι ο απολογισμός της δικής του πρωθυπουργικής θητείας (1945-1951) σε σχέση με το παλάτι. Υποστηρίζει ότι η παρουσία ένας καλού μετρημένου μονάρχη στο πρόσωπο του Γεωργίου του Έκτου (πατέρα της Ελισάβετ) δημιούργησε για εκείνον τις προϋποθέσεις για να εφαρμόσει τη σοσιαλδημοκρατική του ατζέντα. «Δεν είναι τυχαίο, λέει ο Άτλι, πώς η μεγαλύτερη πρόοδος προς τον σοσιαλισμό δεν έχει σημειωθεί σε δημοκρατίες, αλλά σε μοναρχίες. Η Νορβηγία, η Σουηδία και η Δανία είναι οι τρεις χώρες με το μεγαλύτερο βαθμό ισότητας και πρόνοιας. Και εκείνες, όπως η Βρετανία, υπήρξαν τυχερές γιατί είχαν δημοκρατικούς μονάρχες, εμπνευσμένους με το αίσθημα της υπηρεσίας, που συνεργάστηκαν με πρωθυπουργούς που ήταν πρακτικοί άνθρωποι, με συναίσθηση των αναγκών του κόσμου».
Η ώρα του Στάρμερ
Αν ο συλλογισμός του Άτλι ισχύει, τότε σύντομα θα έχουμε ξανά έναν σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργό που θα προσπαθήσει να εφαρμόσει τη μεταρρυθμιστική του ατζέντα υπό το βλέμμα ενός σοβαρού μονάρχη ο οποίος λειτουργεί ως συνεκτικός δεσμός για τη Βρετανία.
«Κέρδισα τις εκλογές», είχε πει ο Άτλι στον Γεώργιο για να σπάσει τη σιωπή στο πρώτο τους ραντεβού μετά τις εκλογές του 1945. «Το ξέρω, το άκουσα στις ειδήσεις των 6», απάντησε εξίσου αμήχανος ο βασιλιάς. Ήταν ίσως η πιο παράδοξη συνομιλία μονάρχη και πρωθυπουργού από δύο ανθρώπους που έμειναν στη βρετανική ιστορία ως συνεσταλμένοι και μη χαρισματικοί.
Σχεδόν εβδομήντα χρόνια αργότερα, δύο επίσης μη χαρισματικοί ηγέτες θα συναντηθούν στο Μπάκιγχαμ Πάλας: ο εγγονός του Γεωργίου, Κάρολος, και ο Κιρ Στάρμερ, μόλις ο τρίτος Εργατικός αρχηγός μετά τον Άτλι που καταφέρνει να κερδίσει εκλογές στη Βρετανία. Δεν θα περιμένουν τις ειδήσεις για να μάθουν το αποτέλεσμα, οι εκλογές είναι τόσο προβλέψιμες που το ξέρουν ήδη. Όπως επίσης ξέρουν και οι δύο τι περιμένει τον νέο πρωθυπουργό.
Την ημέρα των γενεθλίων του μονάρχη, γύρω στη μία το μεσημέρι, πολλές οικογένειες είχαν στηθεί στις πίσω αυλές από τα ανακαινισμένα βικτωριανά τους σπίτια στο Λονδίνο. Σε πλαστικές καρέκλες, πάνω στο ψεύτικο γκαζόν, ανάμεσα σε ξύλινους φράχτες περίμεναν τα αεροπλάνα να περάσουν προς τιμήν του Βασιλιά. Στο whatsapp οι γονείς τσέκαραν την ώρα για να σιγουρευτούν ότι τα παιδιά δεν θα χάσουν το θέαμα με τα πολεμικά αεροσκάφη να αφήνουν πίσω τους τα χρώματα της βρετανικής σημαίας. Μπορείς να δεις πώς οι νέες γενιές Βρετανών δημιουργούν τη σχέση τους με το παλάτι ως παιδική οικογενειακή ανάμνηση.
Για κάποιες οικογένειες όμως η ανάμνηση δεν είναι καθόλου ειδυλλιακή. Ένα στα τέσσερα από τα παιδιά που χάζευαν τα αεροπλάνα ζει κάτω κάτω από τα όρια της φτώχειας. Τα υψηλότερα ποσοστά που έχουμε δει στη Βρετανία εδώ και τριάντα χρόνια. Αυτό είναι το μεγαλύτερο στοίχημα για τον Κιρ Στάρμερ. Να βγάλει όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα παιδιά από την ανέχεια. Ο κόσμος μπορεί να βλέπει τα στρατιωτικά αεροσκάφη και τα χρώματα, αλλά το βλέμμα είναι στην πραγματικότητα στραμμένο στον επόμενο πρωθυπουργό. Από εκείνον περιμένουν την αλλαγή. Από τον Κάρολο, τη συνέχεια.
*Ο κ. Θύμιος Τζάλλας είναι δημοσιογράφος και εργάζεται σε think tank στο Λονδίνο
