Χικικομόρι. Σύγχρονοι ή μεταμοντέρνοι ερημίτες. Αναχωρητές της κοινωνίας. Αποκλεισμένοι. Μοναχοί. Οπως και να ονομάσει κανείς αυτά τα άτομα, το μόνο σίγουρο είναι ότι αποτελούν ένα φαινόμενο διόλου καινούργιο αλλά εν πολλοίς εντεινόμενο. Εφηβοι και νέοι, αλλά συχνά και μεγαλύτερα άτομα, αποσύρονται από την κοινωνία, κλειδώνονται στο δωμάτιό τους –κυρίως στην οικία των γονέων τους– και μειώνουν τις σωματικές τους δραστηριότητες στο ελάχιστο. Και όλο αυτό, από έξι μήνες έως κάποια χρόνια.
Σε ασιατικές χώρες όπως η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα, το Χονγκ Κονγκ, αλλά και σε δυτικές, όπως οι ΗΠΑ, η Ισπανία και η Γαλλία, παρότι είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός καθώς πολλάκις συγχέεται με την κατάθλιψη και την κρίση άγχους, οι χικικομόρι ενδέχεται να ξεπερνούν τα δύο εκατομμύρια. Μόνο στις τρεις ασιατικές χώρες, ο αριθμός ξεπερνά κατά πολύ το 1 εκατ. άτομα. Τι συμβαίνει, λοιπόν, και σύγχρονοι ερημίτες επιλέγουν να αναχωρήσουν από τα κοινωνικά εγκόσμια;
Σύμφωνα με νεότερες μελέτες, ερευνητές του Πανεπιστημίου Γέιλ, όπως γράφει το CNN, υποστηρίζουν ότι η εξάπλωση του διαδικτύου, η υποχώρηση των φυσικών διαπροσωπικών σχέσεων αλλά και εν μέρει η πανδημία της Covid-19 είναι οι τρεις κύριοι λόγοι όπου οι περιπτώσεις χικικομόρι αυξάνονται και πληθύνονται τα τελευταία χρόνια. Αυτοί είναι, όμως, ορισμένοι από τους παράγοντες που συμβάλλουν στη σημερινή εξάπλωση του φαινομένου της απομόνωσης.
Η κρίσιμη δεκαετία του ’90
Ηδη από τη δεκαετία του ’90 φαίνεται ότι είχε παρατηρηθεί αυτό το φαινόμενο, στον απόηχο της οικονομικής έκρηξης –ιδίως στις προαναφερθείσες ασιατικές χώρες– που επιδείνωσε τις εργασιακές συνθήκες και, συνεκδοχικά, συνέβαλε στη σωματική και πνευματική εξάντληση, αλλά και στο αίσθημα της προσωπικής αποτυχίας όταν οι πάντες γύρω διαγκωνίζονταν στην κούρσα της επιτυχίας, θεωρώντας «λίγους» όσους έμεναν πίσω. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί άνθρωποι οδηγήθηκαν στην κατάθλιψη, στις κρίσεις άγχους, σε αδυναμία κοινωνικοποίησης και, εντέλει, στην επιθυμία να τα παρατήσουν όλα και να αποσυρθούν.
Τα κριτήρια της διάγνωσης ενός χικικομόρι
Το άτομο περνά το μεγαλύτερο μέρος της μέρας, σχεδόν κάθε μέρα, περιορισμένο στο σπίτι.Εντονη και επίμονη αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων (π.χ., παρακολούθηση σχολείου, εργασία) και κοινωνικών σχέσεων (π.χ., φιλίες, επαφή με μέλη της οικογένειας).Η κοινωνική απόσυρση και αποφυγή παρεμβαίνει σημαντικά στη φυσιολογική ρουτίνα, την επαγγελματική (ή ακαδημαϊκή) λειτουργία ή τις κοινωνικές δραστηριότητες ή σχέσεις του ατόμου.Το άτομο αντιλαμβάνεται την απόσυρση ως εγω-συντονική (άρνηση αλλαγής, ψευδαίσθηση κανονικότητας, ευθύνη των άλλων).Σε άτομα κάτω των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.Η κοινωνική απόσυρση και η απομόνωση δεν εξηγούνται καλύτερα από άλλη ψυχική διαταραχή, όπως η κοινωνική φοβία (π.χ. αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων λόγω φόβου αμηχανίας), η μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (π.χ. αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων), η σχιζοφρένεια (π.χ. απομόνωση λόγω αρνητικών συμπτωμάτων ψύχωσης) ή αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας (π.χ. απομόνωση λόγω φόβου κριτικής ή απόρριψης).(Πηγή: «Hikikomori, A Japanese Culture-Bound Syndrome of Social Withdrawal? A Proposal for DSM-V», των Alan Robert Teo και Albert C. Gaw, National Library of Medicine, 2010)
Οι κυβερνήσεις της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας υιοθετούν από καιρού εις καιρόν μέτρα και παρέχουν κίνητρα στους χικικομόρι ώστε να επανακοινωνικοποιηθούν. Το πρόβλημα, ειδικά στην Απω Ανατολή, δεν είναι μόνον η κοινωνική απομόνωση και τα αίτιά της, αλλά και το δημογραφικό, καθώς ο γηράσκων πληθυσμός αυξάνεται και οι νεότερες γενιές δεν πληθύνονται.
Μάλιστα, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα είχε προειδοποιήσει, ήδη από το 2023, ότι η γήρανση του πληθυσμού θα οδηγήσει σε δυσλειτουργία της κοινωνίας της χώρας του. Και αυτό, ασφαλώς, ανάγεται στη μεγάλη δημογραφική τρύπα της δεκαετίας του ’90, οπότε και μεσήλικα άτομα κατέφυγαν στις οικογενειακές τους εστίες λόγω υψηλού φόρτου δουλειάς και απογοήτευσης από τη ζωή, επιβαρύνοντας επιπλέον και τους γηραιότερους γονείς τους, οι οποίοι, με τη σειρά τους, οδηγούνταν στην κατάθλιψη και στη φτώχεια.
Το πρόβλημα, ειδικά στην Απω Ανατολή, δεν είναι μόνον η κοινωνική απομόνωση και τα αίτιά της, αλλά και το δημογραφικό, καθώς ο γηράσκων πληθυσμός αυξάνεται και οι νεότερες γενιές δεν πληθύνονται.
Οσον αφορά τη Νότια Κορέα, έρευνα των κυβερνητικών αρχών της Σεούλ έδειξε ότι το 5% των ερωτηθέντων ηλικίας 19-34 ετών αποτελούσαν χικικομόρι. Αν αναχθεί στο σύνολο του πληθυσμού, όπως γράφει το BBC, τότε περίπου μισό εκατ. άτομα μπορούν να καταχωριστούν στην ίδια κατηγορία. Ετσι, η χώρα αποφάσισε, αφενός, να παράσχει επίδομα περίπου 500 δολαρίων μηνιαίως για τους χιχικομόρι που αποφασίζουν να επανενταχθούν στην κοινωνία και, αφετέρου, να συνεργαστεί με μη κυβερνητικές οργανώσεις ώστε να αντιμετωπίσει το ζήτημα των ερημιτών.
Σύμφωνα με το CNN, το μηνιαίο επίδομα προορίζεται για μοναχικά παιδιά και νέους ηλικίας 9 έως 24 ετών που ζουν στην οικογενειακή εστία, με εισόδημα κάτω από το μέσο εθνικό εισόδημα – που ορίζεται στη Νότια Κορέα ως περίπου 5,4 εκατ. γουόν (περίπου 4.165 δολάρια) τον μήνα για ένα νοικοκυριό τεσσάρων ατόμων.
Η αγωνία των γονέων
Από την άλλη, οι Νοτιοκορεάτες γονείς έχουν ήδη αρχίσει να ανησυχούν έντονα για τα παιδιά τους που αδυνατούν να βγουν από το σπίτι – ακόμα και από το ίδιο το κρεβάτι τους. Τα νεαρά αυτά άτομα αρνούνται να προσέλθουν στο σχολείο τους, να κάνουν παρέα με συνομηλίκους τους, να ζήσουν κατά τον τρόπο των ατόμων της ηλικίας τους σήμερα.
Ενας τρόπος για να επαναφέρουν τα παιδιά τους στην κανονικότητα, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι οι λεγόμενες κοινότητες συγκατοίκησης.
Ενας τρόπος για να επαναφέρουν τα παιδιά τους στην κανονικότητα, ανεξαρτήτως ηλικίας, είναι οι λεγόμενες κοινότητες συγκατοίκησης. Εκεί προστρέχουν κυρίως νεαροί χικικομόρι και προσπαθούν να κάνουν τα πρώτα βήματα επανακοινωνικοποίησής τους, σε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος να έρθουν αντιμέτωποι με μαζικές κοινωνικές υποχρεώσεις, που σε αυτές τις περιπτώσεις μοιάζουν αφόρητες. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στην Ιαπωνία.
Την ίδια στιγμή, δήμοι και περιφέρειες της Νότιας Κορέας, όπως, επί παραδείγματι η Σεούλ, έχουν αναπτύξει προγράμματα όπως το λεγόμενο «Πρότζεκτ Υποστήριξης Απομονωμένων Νέων», το οποίο, όπως λέει το CNN, παρέχει συμβουλές ψυχικής υγείας, ανάπτυξη χόμπι και επαγγελματική εκπαίδευση και καθοδήγηση ζωής για νεαρούς χικικομόρι.
Νότια Κορέα: Λόγοι κοινωνικής απομόνωσης στους νέους
Σύμφωνα με την έρευνα των Αρχών της Σεούλ σε ηλικίες 19 έως 34 ετών, οι πιο συχνοί λόγοι κοινωνικής απομόνωσης είναι:
• δυσκολίες εύρεσης εργασίας (24,1%)
• προβλήματα με τις διαπροσωπικές σχέσεις (23,5%)
• οικογενειακά προβλήματα (12,4%)
• θέματα υγείας (12,4%)
Η Νότια Κορέα έχει μερικά από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στον κόσμο και πέρυσι η κυβέρνηση παρουσίασε ένα πενταετές σχέδιο με στόχο να αντιμετωπίσει το φαινόμενο. Εχει ανακοινωθεί ότι θα πραγματοποιούνται κρατικά χρηματοδοτούμενοι έλεγχοι ψυχικής υγείας για άτομα ηλικίας 20-34 ετών κάθε δύο χρόνια.
Παράλληλα, πολλοί millennials και μέλη της GenZ έχουν, όπως λένε οι ειδικοί, το άγχος της τελειότητας. Ατομα με αντίστοιχο άγχος είναι, κατά κανόνα, ευαίσθητα στην κριτική, προβαίνουν σε υπερβολική αυτοκριτική και φοβούνται την αποτυχία. Μάλιστα, κάθε φορά που αποπειρώνται να δοκιμάσουν νέα πράγματα και αποτυγχάνουν να επιτύχουν τους υψηλούς στόχους τους, αποθαρρύνονται και καταλαμβάνονται από υψηλά επίπεδα άγχους.
(Πηγή: BBC, CNN)
Γονείς σπεύδουν σε… κελιά απομόνωσης
Πέραν όλων αυτών, όμως, και οι ίδιοι οι γονείς, που εις μάτην προσπαθούν να προσεγγίσουν τα απομονωμένα παιδιά τους ώστε να κατανοήσουν τι τους συμβαίνει, απευθύνονται σε «κοινόβια», όπου απομονώνονται από τον υπόλοιπο κόσμο, αποσκοπώντας στο βίωμα του κοινωνικού αναχωρητισμού. Με αυτόν τον τρόπο, σύμφωνα με ρεπορτάζ του BBC, ευελπιστούν να βρουν λύσεις και κίνητρα για τους χικικομόρι της οικίας τους.
Οπως γράφει το βρετανικό δίκτυο, από τον περασμένο Απρίλιο ένα πρόγραμμα 13 εβδομάδων, διά χειρός μη κυβερνητικών οργανώσεων, βοηθά τους γονείς να βρουν διαύλους επικοινωνίας με τα παιδιά τους, όντας υποχρεωμένοι να περάσουν τρεις ημέρες σε ένα δωμάτιο που μοιάζει με κελί απομόνωσης, μεγέθους όσο ένας μικρός αποθηκευτικός χώρος.
Οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα φορούν μπλε στολές, σαν να είναι τρόφιμοι φυλακής, προκειμένου, όπως φαίνεται, να εισέλθουν όσο βαθύτερα γίνεται στον πυρήνα της εμπειρίας του εγκλεισμού.
Σε αυτά τα δωμάτια με τους άδειους τοίχους, η μόνη επαφή με τον έξω κόσμο είναι μία τρύπα στην πόρτα του δωματίου-κελιού, απ’ όπου παραλαμβάνουν την τροφή της ημέρας. Εννοείται ότι δεν επιτρέπονται κινητά ή υπολογιστές. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα φορούν μπλε στολές, σαν να είναι τρόφιμοι φυλακής, προκειμένου, όπως φαίνεται, να εισέλθουν όσο βαθύτερα γίνεται στον πυρήνα της εμπειρίας του εγκλεισμού.
Σύμφωνα με μαρτυρίες γονέων που ακολούθησαν αυτό το πρόγραμμα, αυτό που συνάγεται είναι ότι αντιλήφθηκαν –ιδίως διαβάζοντας γράμματα από άλλους νεαρούς χικικομόρι– πως τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν κατά κόρον ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη θεώρησή τους ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν τους καταλαβαίνει. Ετσι, κατέφυγαν στην απομόνωση και στην παραίτηση, που τους οδήγησαν, μεταξύ άλλων, στην ελλιπή προσωπική υγιεινή, σε διατροφικές διαταραχές, σε νευρώσεις και σε φοβίες. Σε μία, όπως χαρακτηρίζεται, συναισθηματική φυλακή.
Σε αυτό το πρόγραμμα, πάντως, οι γονείς δεν προσπαθούν απλώς να βρουν τρόπους επαναπροσέγγισης των παιδιών τους, αλλά και να καταπολεμήσουν τις ενοχές τους, που πηγάζουν από την ευρεία αντίληψη ότι η απομόνωση των παιδιών τους οφείλεται αποκλειστικά σε δική τους αποτυχία, στοιχείο που εδράζεται στην κομφουκιανή έννοια της ευθύνης, όπως έχει σημειωθεί σχετικά.
