Η παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων παρουσιάζει ολοένα και πιο επικίνδυνη υπερσυγκέντρωση, με τεράστιες συνέπειες για την υγεία, την οικονομία και κυρίως τη διάθεση τροφίμων παντού στη Γη, σύμφωνα με έρευνα επιστημόνων που δημοσιεύεται στην επιστημονική ιστοσελίδα The Conversation.
Το άρθρο-προειδοποίηση των ακαδημαϊκών, με επικεφαλής τον καθηγητή Οικονομικής Γεωγραφιίας του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ, Λίαμ Κίναν, αναδεικνύει το γεγονός ότι η υπερβολική συγκέντρωση στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, με λίγες εταιρείες να ελέγχουν τεράστια μερίδια, σημαίνει ότι αν και παράγονται αρκετά τρόφιμα για ολόκληρο τον πληθυσμό της Υφηλίου, πάνω από 800 εκατομμύρια άνθρωποι μένουν πεινασμένοι και πλέον των 2 δισεκατομμυρίων δεν έχουν επαρκή διατροφή.
Οπως αναφέρεται στο άρθρο, αυτή η ανισορροπία μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από τις επιπτώσεις προβλημάτων όπως οι φυσικές καταστροφές, ο πόλεμος, οι εύθραυστες αλυσίδες εφοδιασμού και η οικονομική ανισότητα. Ολοι αυτοί είναι σημαντικοί παράγοντες που υπογραμμίζουν τα προβλήματα ενός πραγματικά παγκόσμιου συστήματος τροφίμων, όπου οι κραδασμοί εξαπλώνονται γρήγορα από το ένα μέρος στο άλλο με μερικές φορές καταστροφικά αποτελέσματα.
Ωστόσο αυτά δεν αρκούν να εξηγήσουν πλήρως την άνοδο των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων, τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι αγρότες ή γιατί ο κόσμος δεν έχει αντιμετωπίσει τις επιβλαβείς περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής τροφίμων.
Κυριαρχία λίγων εταιρειών
Για να εξηγήσουμε αυτές τις τάσεις, λένε οι συγγραφείς του άρθρου «πρέπει να εξετάσουμε τη συγκέντρωση της αγοράς και πώς ένας μικρός αριθμός πολύ μεγάλων εταιρειών κυριαρχεί στην παραγωγή και την προσφορά των τροφίμων που τρώμε όλοι». Κι αυτό διότι το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων έχει γίνει πολύ πιο συγκεντρωμένο τα τελευταία χρόνια, εν μέρει μέσω της αύξησης των συγχωνεύσεων και των εξαγορών, όπου οι μεγάλες εταιρείες εξαγοράζουν ανταγωνιστικές εταιρείες μέχρι να κυριαρχήσουν πλήρως σε βασικούς τομείς.
Υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης της αγοράς σημαίνουν λιγότερη διαφάνεια, ασθενέστερο ανταγωνισμό και περισσότερη δύναμη στα χέρια λιγότερων επιχειρήσεων. «Η έρευνά μας αποκαλύπτει ότι αυξάνεται ο αριθμός των συγχωνεύσεων και εξαγορών σε όλα τα στάδια του παγκόσμιου συστήματος τροφίμων – από τους σπόρους και τα λιπάσματα μέχρι τα μηχανήματα και την κατασκευή. Ολα αυτά αποτελούν μέρος του φαγητού που αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο ως πηγή όχι μόνο ανθρώπινης διατροφής, αλλά και ως κερδοφόρα επένδυση – ή κάτι σαν “χρηματιστήριο τροφίμων”», γράφει το άρθρο.
Ανέκαθαν οι άνθρωποι αγόραζαν και πουλούσαν τρόφιμα, αλλά το παγκόσμιο σύστημα έχει υποστεί μεγάλη εισβολή οικονομικών γιγάντων τις τελευταίες δεκαετίες. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία, τα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια και οι εταιρείες διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων έχουν επενδύσει σε μεγάλο βαθμό στον τομέα.
Προτεραιότητες
Η λογική είναι απλή: Ολοι χρειάζονται τρόφιμα, επομένως ο τομέας υπόσχεται ασφαλείς και δυνητικά προσοδοφόρες αποδόσεις. Ωστόσο το να ταΐζεις τον κόσμο ενώ φροντίζεις τον πλανήτη κοστίζει σε χρήμα και, δυστυχώς, οι μεγάλοι χρηματοοικονομικοί παράγοντες ενδιαφέρονται για το τελικό αποτέλεσμα. Στοχεύουν στη μεγιστοποίηση των αποδόσεων, στην παροχή αξίας στους μετόχους και στην κάλυψη των προσδοκιών των αγορών.
Αυτό καθιστά τις συγχωνεύσεις και τις εξαγορές μια ελκυστική επιχειρηματική πρόταση. «Γιατί να κάνετε επικίνδυνες, μακροπρόθεσμες επενδύσεις σε βιώσιμες λύσεις τροφίμων, όταν μπορείτε να αγοράσετε τον ανταγωνιστή σας, να αυξήσετε το μερίδιο αγοράς σας και ενδεχομένως να κερδίσετε πολλά χρήματα στη διαδικασία; Ενισχύοντας τις τιμές των μετοχών και εξαλείφοντας τον ανταγωνισμό, οι εξαγορές έχουν χρησιμοποιηθεί ευρέως σε όλο το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων ως ευκολότερος τρόπος για την επίτευξη περαιτέρω ανάπτυξης,» εξηγούν οι συγγραφείς της έρευνας.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη συγκέντρωση και λιγότερες, πιο ισχυρές επιχειρήσεις. Μια έκθεση αποκάλυψε ότι μόνο τέσσερις εταιρείες ελέγχουν το 44% της παγκόσμιας αγοράς γεωργικών μηχανημάτων, δύο εταιρείες ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας αγοράς σπόρων και τέσσερις επιχειρήσεις ελέγχουν το 62% της παγκόσμιας αγοράς αγροχημικών. Αντίστοιχη είναι η τάση και στο λιανικό εμπόριο τροφίμων.
Αυτό το επίπεδο συγκέντρωσης και δύναμης μάς επηρεάζει όλους. Σημαίνει λιγότερη διαπραγματευτική δύναμη για τους αγρότες, οι οποίοι αναγκάζονται να διαπραγματευτούν με ισχυρούς ομίλους ετερογενών δραστηριοτήτων. Οι εργαζόμενοι σε βασικά στάδια του παγκόσμιου τομέα τροφίμων αντιμετωπίζουν πιέσεις στους μισθούς, τα δικαιώματα και τις συνθήκες. Οι τοπικές κοινότητες χάνουν την αυτονομία τους σχετικά με τον τρόπο καλλιέργειας της γης τους και τον τρόπο διανομής των αμοιβών.
Υπερσυγκέντρωση και τιμές
Λιγότερες εταιρείες και λιγότερη διαφάνεια οδηγούν σε υψηλότερες τιμές. Και η έρευνα στην Ευρώπη έδειξε ότι μέρη με υψηλότερη συγκέντρωση στην αγορά τροφίμων, συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γερμανίας, πωλούν περισσότερα εξαιρετικά επεξεργασμένα τρόφιμα.
Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων παίζει επίσης μεγάλο ρόλο στην κλιματική αλλαγή. Η υπερβολική εταιρική ισχύς περιορίζει τις ευκαιρίες για τις κοινότητες να αντιμετωπίσουν περιβαλλοντικά ζητήματα και να προχωρήσουν προς τη βιώσιμη παροχή υγιεινών τροφίμων για όλους, παράγοντας οι ίδιες περισσότερα τρόφιμα.
Με τόσα πολλά που διακυβεύονται, απαιτείται σίγουρα περισσότερη ρυθμιστική παρέμβαση, τονίζουν οι επιστήμονες που συνέγραψαν το άρθρο. «Η έρευνά μας αποκάλυψε ότι η πλειονότητα των συγχωνεύσεων και εξαγορών συστημάτων τροφίμων πραγματοποιούνται μεταξύ εταιρειών της ίδιας εθνικότητας. Αυτό θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στις κυβερνήσεις να αποτρέψουν περαιτέρω συγκέντρωση της αγοράς εντός των συνόρων τους – ακόμη και να επιδιώξουν να μειώσουν αυτό που ήδη υπάρχει».
Τονίζεται ακόμη ότι οι διεθνείς ρυθμίσεις είναι πιο περίπλοκες και θα απαιτούσαν συντονισμένη, διεθνή προσέγγιση. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αποδειχθεί δύσκολο δεδομένου ότι η πρώτη «σύσκεψη κορυφής για τα συστήματα τροφίμων» του ΟΗΕ το 2021 παρέμεινε «στρατηγικά σιωπηλή» για το θέμα.
Το άρθρο καταλήγει ότι «η συγκέντρωση της αγοράς πρέπει να γίνει καθοριστικό χαρακτηριστικό της μεταρρύθμισης του συστήματος τροφίμων. Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, να παρέχουμε μια δίκαιη συμφωνία για τους εργαζόμενους και να εξαλείψουμε την πείνα, χρειαζόμαστε δύναμη για να είμαστε λιγότερο υπέρ των εταιρειών – προς όφελος ολόκληρης της παγκόσμιας κοινότητας».
Πηγή: The Conversation
