Ως μέση ηλικία ορίζεται συνήθως η περίοδος μεταξύ 40 και 60 ετών, και αποτελεί σημείο καμπής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου εμφανίζονται οι επιπτώσεις των προηγούμενων συνηθειών μας και παρατηρούμε σημάδια γήρανσης στο σώμα και στο μυαλό μας, τα οποία συχνά είναι απογοητευτικά ή ανησυχητικά. Ωστόσο, στη μέση ηλικία μάς δίνεται και μια ευκαιρία: το πώς θα είναι τα γεράματά μας δεν είναι προδιαγεγραμμένο, καθώς υπάρχει ακόμη χρόνος να κάνουμε αλλαγές για να βελτιώσουμε τη μελλοντική υγεία και ευεξία μας. «Οσα κάνουμε ή όσα μας συμβαίνουν στη μέση ηλικία μπορούν να έχουν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στη μετέπειτα ζωή μας», λέει η Μάρτζι Λάχμαν, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπραντάις, η οποία ειδικεύεται στη μέση ηλικία. «Επομένως, αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά σημαντική για να φροντίσουμε το σώμα μας».
Οι New York Times κάλεσαν τους αναγνώστες να υποβάλουν τις σημαντικότερες ερωτήσεις τους σχετικά με τη μέση ηλικία και έλαβαν πάνω από 800 για ευρύ φάσμα θεμάτων. Αν και ο καθένας βιώνει τη διαδικασία της γήρανσης με διαφορετικό τρόπο, επτά ζητήματα επανέρχονταν επανειλημμένως στις ερωτήσεις αυτές. Δείτε τι είπαν οι ειδικοί για αυτές τις κοινές ανησυχίες: πώς και γιατί προκύπτουν, ποιες μπορούμε να επιβραδύνουμε ή να καθυστερήσουμε και γιατί δεν είναι όλες οι αλλαγές αρνητικές.
Μυϊκοί πόνοι και άλλες ενοχλήσεις
Κάποιοι ίσως είναι απλοί μυϊκοί πόνοι. Οι άνθρωποι τείνουν να είναι λιγότερο δραστήριοι στη μέση ηλικία. Αν δεν έχετε συνηθίσει να κινείτε συγκεκριμένες μυϊκές ομάδες, θα υπάρξουν εργασίες όπως το τσουγκράνισμα της αυλής ή το φτυάρισμα του χιονιού που μπορεί να σας προκαλέσουν πόνους, λέει ο Σκοτ Τράπι, καθηγητής βιοενεργητικής στον άνθρωπο και διευθυντής του Εργαστηρίου Ανθρώπινης Απόδοσης στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο Μπολ.
Η μυϊκή μάζα μειώνεται φυσιολογικά στη μέση ηλικία και αυτό μπορεί να προκαλέσει πόνους στις αρθρώσεις. «Οι μύες βοηθούν φέροντας μέρος του φορτίου που κουβαλάμε, ανακουφίζοντας έτσι τις αρθρώσεις από τον πόνο», λέει ο δρ Αρούν Καρλαμάνγκλα, καθηγητής ιατρικής στο UCLA, ο οποίος ειδικεύεται στη γηριατρική.
Επιπλέον, οι αρθρώσεις μας γίνονται πιο δύσκαμπτες με την ηλικία λόγω της συσσωρευμένης φθοράς, που μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία ουλώδους ιστού. «Οι τένοντες και οι μύες χάνουν λίγη από την ελαστικότητά τους», λέει ο Τράπι. Ο κίνδυνος τραυματισμού είναι μεγαλύτερος στις γυναίκες, καθώς τα οστά τους γίνονται πιο αδύναμα λόγω της μείωσης των οιστρογόνων κατά την εμμηνόπαυση. «Η απώλεια οστικής πυκνότητας δεν γίνεται αντιληπτή. Δεν προκαλεί πόνο», λέει η δρ Στεφανί Φομπιόν, διευθύντρια του Κέντρου Γυναικείας Υγείας της Mayo Clinic και ιατρός διευθύντρια της Εταιρείας για την Εμμηνόπαυση. «Δεν αισθάνεστε τίποτα μέχρι να σπάσετε κάτι».
Η προπόνηση δύναμης είναι σημαντική για την αντιστάθμιση της μείωσης της μυϊκής μάζας και της οστικής πυκνότητας, ενώ η αερόβια άσκηση έχει σημαντικά καρδιαγγειακά και άλλα οφέλη για την υγεία.
Περιεμμηνόπαυση. Τι συμβαίνει;
Η περιεμμηνόπαυση μπορεί να αιφνιδιάσει τις γυναίκες. Η εμμηνόπαυση ορίζεται ως η απουσία περιόδου για ένα χρόνο και εμφανίζεται κατά μέσον όρο γύρω στην ηλικία των 51. Ομως οι γυναίκες μπορεί να αντιμετωπίσουν σημαντικές διακυμάνσεις στη λειτουργία των ωοθηκών και στα επίπεδα των οιστρογόνων τους έως και 10 χρόνια πριν διακοπεί η έμμηνος ρύση.
Οι εξάψεις και οι νυχτερινές εφιδρώσεις είναι τα συμπτώματα που αναφέρονται συχνότερα, αλλά η ευερεθιστότητα και το αίσθημα άγχους και κατάθλιψης είναι επίσης συχνά.
Η ορμονοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει και οι κίνδυνοι παρενεργειών είναι μικρότεροι όταν την ξεκινάμε νωρίς. Θεωρητικά, η θεραπεία είναι εγκεκριμένη για τις εξάψεις, την κολπική ξηρότητα και την πρόληψη της απώλειας οστικής μάζας, αλλά η Φομπιόν αναφέρει ότι μπορεί επίσης να βοηθήσει με τη διάθεση και τον ύπνο.
Γιατί ξαφνικά παίρνω βάρος;
Για δεκαετίες υπήρχε η γενική παραδοχή ότι οι άνθρωποι δυσκολεύονται περισσότερο με το βάρος τους στη μέση ηλικία επειδή ο μεταβολισμός τους ξαφνικά επιβραδύνεται. Ομως, μια μελέτη του 2021 που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science έδειξε ότι η ποσότητα των θερμίδων που καίμε, τόσο μέσω του βασικού μεταβολισμού όσο και μέσω των καθημερινών δραστηριοτήτων, παραμένει στην πραγματικότητα αρκετά σταθερή από την ηλικία των 20 έως τα 60.
«Ολοι θεωρούσαν ότι θα έπεφτε κατά τη μέση ηλικία, αλλά αυτό δεν συμβαίνει», λέει ο Χέρμαν Πόντζερ, καθηγητής εξελικτικής ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Ντιουκ, ο οποίος ηγήθηκε της έρευνας. Αντιθέτως, εξηγεί ο Πόντζερ, αυτό που μοιάζει με ξαφνική αύξηση βάρους στη μέση ηλικία είναι πιθανότατα η συσσώρευση μισού ή ενός κιλού τον χρόνο κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.
Δεν συμφωνούν όλοι με τον Πόντζερ. Η Σούζαν Ρόμπερτς, ανώτερη αναπληρώτρια κοσμήτορας θεμελιώδους έρευνας στην Ιατρική Σχολή Γκάιζελ του Ντάρτμουθ, λέει ότι στη μέση ηλικία αρχίζουν να συμβαίνουν κάποιες βιολογικές αλλαγές που μπορεί να επηρεάσουν τη σύνθεση και τον μεταβολισμό του σώματος.
Πρώτον, η φυσική μείωση της μυϊκής μάζας μπορεί να επηρεάσει την εικόνα κάποιου στον καθρέφτη, ειδικά αν έχει αποκτήσει επιπλέον σωματικό λίπος με τα χρόνια. Αυτή η αλλαγή δεν επηρεάζει σημαντικά τον μεταβολισμό, καθώς μισό κιλό μυών καίει μόνο 4 θερμίδες παραπάνω την ημέρα από ό,τι μισό κιλό λίπους.
Ενας σημαντικότερος παράγοντας που συμβάλλει στην επιβράδυνση του μεταβολισμού είναι ο εγκέφαλος, ο οποίος καταναλώνει περίπου το 20% της ενέργειας του σώματος. Ο εγκέφαλός μας αρχίζει να συρρικνώνεται σταδιακά κατά την ενηλικίωση και η μείωση του όγκου του μπορεί να σημαίνει ότι καίγονται λιγότερες θερμίδες, αναφέρει η Ρόμπερτς.
Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες παραπονιούνται για την αύξηση του λίπους στην κοιλιά, ιδίως στη μέση ηλικία. Υπάρχουν ενδείξεις ότι, για τις γυναίκες τουλάχιστον, το παράπονο αυτό είναι δικαιολογημένο: για λόγους που οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη κατανοήσει πλήρως, καθώς τα επίπεδα των ορμονών αλλάζουν με την έναρξη της εμμηνόπαυσης, το λίπος αρχίζει να συσσωρεύεται περισσότερο στην κοιλιά και λιγότερο στους γοφούς ή στους μηρούς. Μετατρεπόμαστε από αχλάδια σε μήλα, λέει η Φομπιόν. «Αυτό δεν συνεπάγεται απαραιτήτως αλλαγή βάρους», προσθέτει.
Πού πήγε η λίμπιντό μου;
Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες μπορεί να βιώσουν μείωση της σεξουαλικής διάθεσης κατά τη μέση ηλικία, για διάφορους λόγους.
Στους άνδρες κάποιες φορές ευθύνονται οι ορμόνες. Η μείωση της τεστοστερόνης έχει μπει στο μικροσκόπιο των ειδικών, καθώς τα επίπεδα πέφτουν με την ηλικία. Ωστόσο, «οι περισσότεροι άνδρες θα συνεχίσουν να διατηρούν φυσιολογικά επίπεδα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους», αναφέρει ο δρ Σάλεντερ Μπασίν, ενδοκρινολόγος στο Νοσοκομείο Brigham and Women’s στη Βοστώνη, ο οποίος ερευνά τη θεραπεία με τεστοστερόνη.
Η λίμπιντο, ωστόσο, εξαρτάται από περισσότερους παράγοντες πέρα από την τεστοστερόνη. Σύμφωνα με μια πρόσφατη εκτίμηση, περίπου το ένα τέταρτο των ανδρών ηλικίας 45 έως 54 ετών αντιμετωπίζει δυσκολία στη στύση και το ποσοστό αυτό αυξάνεται με την ηλικία. Η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να προκαλέσει στους άνδρες αμηχανία και να μειώσει την επιθυμία τους για σεξ, εξηγεί ο δρ Αλαν Σίντελ, καθηγητής ουρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σαν Φρανσίσκο.
Η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να οφείλεται σε διάφορους παράγοντες –οι συνήθεις περιλαμβάνουν προβλήματα υγείας, όπως υπέρταση, υψηλή χοληστερόλη και διαβήτης– και μπορεί να αντιμετωπιστεί με φαρμακευτική αγωγή ή αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως άσκηση και υγιεινή διατροφή.
Στις γυναίκες, η αλλαγή των επιπέδων των ορμονών στη μέση ηλικία μπορεί επίσης να επηρεάσει τη σεξουαλική διάθεσή τους, αν και πιο έμμεσα. Οι λίγες διαθέσιμες μελέτες δεν έχουν δείξει σαφή και συνεπή συσχέτιση ανάμεσα στη μείωση των οιστρογόνων και στη χαμηλή λίμπιντο, ενώ η θεραπεία με οιστρογόνα δεν φαίνεται να αυξάνει τη σεξουαλική διάθεση, λέει η δρ Χόλι Τόμας, επίκουρη καθηγήτρια ιατρικής, κλινικών επιστημών και μεταγραφικής ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ.
Οι γυναίκες που παρουσιάζουν συχνά εξάψεις και διαταραχές ύπνου είναι πιο πιθανό να αναφέρουν μειωμένη λίμπιντο. Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες παίζουν πιθανότατα μεγαλύτερο ρόλο, λέει η Τόμας. Ερευνες έχουν δείξει ότι η ποιότητα της σχέσης, το άγχος, η κόπωση και άλλα θέματα υγείας, όπως η κατάθλιψη, επηρεάζουν σημαντικά τη σεξουαλική διάθεση των μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών.
Ψυχοκοινωνικά θέματα μπορεί να ταλαιπωρούν και τους άνδρες, αναφέρει ο Σίντελ, παρόλο που μάλλον «δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι υπάρχει οποιαδήποτε ψυχοκοινωνική διάσταση στα σεξουαλικά ζητήματα».
Αν προβληματίζεστε με τη σεξουαλική σας διάθεση, μιλήστε με τον/τη σύντροφό σας και σκεφτείτε την πιθανότητα να απευθυνθείτε σε ένα σεξολόγο. Και παρόλο που η λίμπιντο τείνει να μειώνεται καθώς μεγαλώνουμε, ο Σίντελ λέει: «Δεν χάνεται ποτέ. Ποτέ δεν είσαι πολύ μεγάλος για σεξ».
Είναι ιδέα μου ή έχω αρχίσει να ξεχνάω;
Η μνήμη σας πιθανότατα δεν είναι τόσο καλή όσο ήταν στα 20 και στα 30 σας. Ο όγκος του εγκεφάλου φτάνει στο μέγιστο στη δεκαετία των 20 και στη συνέχεια συρρικνώνεται σταδιακά καθώς γερνάμε. Η μείωση αυτή αρχίζει να επιταχύνεται στη δεκαετία των 50 και 60. Οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την προσοχή, τη μνήμη και την εκτελεστική λειτουργία επηρεάζονται ιδιαίτερα, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να αλλάξει ορισμένες πτυχές της γνωστικής λειτουργίας, όπως η ταχύτητα σκέψης. «Οι αλλαγές που παρατηρούμε στη μνήμη κατά τη μέση ηλικία συνήθως δεν υποδηλώνουν κάποιο είδος άνοιας», λέει η Λάχμαν.
Η υγεία και οι συνήθειές μας, ειδικότερα η άσκηση, η διατροφή, ο ύπνος, οι κοινωνικές σχέσεις και οι πνευματικές προκλήσεις που θέτουμε στον εαυτό μας, συμβάλλουν στην υγιή γήρανση του εγκεφάλου. Αν και σπάνια, η πρώιμη εκδήλωση άνοιας είναι υπαρκτή και μπορεί να συνδέεται με γενετικούς παράγοντες. Το κύριο σημάδι ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά είναι αν η μνήμη σας είναι πολύ χειρότερη σε σύγκριση με τους συνομηλίκους σας ή αν παρουσιάζει γρήγορη επιδείνωση, λέει ο Γκάγκαν Ουίγκ, αναπληρωτής καθηγητής νευροεπιστήμης και επιστήμης της συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ντάλας.
Στα θετικά υπάρχουν κάποιες γνωστικές διεργασίες που όντως βελτιώνονται με την ηλικία, και αυτή η βελτίωση είναι «υποτιμημένη», λέει ο Ουίγκ. «Παρόλο που η ταχύτητά σας μπορεί να μειώνεται, οι λεκτικές σας γνώσεις, οι γνώσεις σας για τον κόσμο και η πρόσβασή σας σε σημασιολογικές πληροφορίες, στην πραγματικότητα, αυξάνονται».
Ποια θέματα υγείας πρέπει να προσέχω;
Οι προληπτικές εξετάσεις για αρκετές χρόνιες παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία ξεκινούν στη μέση ηλικία: είναι η περίοδος κατά την οποία οι συνήθειες, οι τοξικές εκθέσεις και η γενική φθορά του σώματος αρχίζουν να επηρεάζουν την υγεία μας. (Για παράδειγμα, η συχνή έκθεση για δεκαετίες σε κάποιο καρκινογόνο, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου, μπορεί να προκαλέσει γονιδιακές μεταλλάξεις που οδηγούν σε καρκίνο.)
Στις γυναίκες, η εμμηνόπαυση αυξάνει επίσης τον κίνδυνο για διάφορες παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία, κυρίως καρδιαγγειακά νοσήματα.
Ορισμένες κοινές ιατρικές εξετάσεις, όπως η μαστογραφία και η κολονοσκόπηση, πραγματοποιούνται για να ανιχνεύσουν κάποιο πρόβλημα σε πρώιμο στάδιο. Αλλες εξετάσεις, όπως ο έλεγχος της χοληστερόλης και του σακχάρου στο αίμα, έχουν σκοπό να παρακολουθήσουν πώς μεταβάλλεται μια πτυχή της υγείας με την πάροδο του χρόνου, ώστε οι γιατροί να γνωρίζουν αν και πότε πρέπει να παρέμβουν.
Γιατί η ζωή μοιάζει τόσο δύσκολη;
Η «γενιά σάντουιτς» υπάρχει όντως: μπορεί να βρεθείτε να ισορροπείτε ανάμεσα στη φροντίδα των παιδιών που μεγαλώνουν και των γονιών που γερνούν, ενώ παράλληλα αγωνίζεστε για την καριέρα που χτίζετε εδώ και δεκαετίες. «Οι άνθρωποι στη μέση ηλικία συχνά νιώθουν εξουθένωση λόγω του συντριπτικού όγκου ευθυνών», λέει η Λάχμαν. Αυτά είναι τα κακά νέα. Τα καλά νέα είναι ότι είστε καλύτερα εξοπλισμένοι από ό,τι στη νεότητα για να χειριστείτε όλες αυτές τις ευθύνες, λέει ο Ντέιβιντ Αλμέιντα, καθηγητής ανθρώπινης ανάπτυξης και μελέτης της οικογένειας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια. «Είναι μια περίοδος της ζωής μας όπου είναι πιο πιθανό να έχουμε μεγαλύτερο έλεγχο», λέει.
