Πρόσφυγες συρρέουν σε συνοριακά περάσματα προσπαθώντας να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, συμβάλλοντας στη μεγαλύτερη προσφυγική κρίση του πλανήτη. Η χώρα που προσπαθούν να εγκαταλείψουν είναι εμπόλεμη, βίαιη και αντιμετωπίζει οξείες ελλείψεις φαρμάκων και τροφίμων. Δεν πρόκειται, όμως, για την Ουκρανία, αλλά για τη Βενεζουέλα.
Την ώρα που η Ουκρανία υφίσταται εισβολή και θερμό πόλεμο, η Βενεζουέλα συνεχίζει να αποσαθρώνεται. Ανθρωποι δραπετεύουν και από τις δύο χώρες για να επιβιώσουν. Στην Ευρώπη αποφεύγουν ένοπλους εισβολείς, επιθέσεις ρουκετών και την ξένη κατοχή, ενώ στη Λατινική Αμερική εγκαταλείπουν κοινωνίες σε κατάρρευση.
Οι δύο χώρες είναι διαφορετικές, αλλά οι συνθήκες που δημιούργησαν τις προσφυγικές τους κρίσεις μπορούν να αποδοθούν στη Ρωσία του Πούτιν και στον διευρυνόμενο άξονα εθνών εχθρικών προς τη δημοκρατία, που δημιούργησαν νέο άξονα αυταρχισμού.
Αποτελούμενος από τους φίλους και αρωγούς της Ρωσίας –Κίνα, Ιράν, Τουρκία, Κούβα, Νικαράγουα, Ουγγαρία, Βόρεια Κορέα– οι συντονισμένες και συλλογικές προσπάθειες του άξονα παρότι δεν συμβάλλουν πάντα σε μεγάλες μετακινήσεις προσφύγων, υπονομεύουν επίμονα τα δημοκρατικά πολιτεύματα.
Η Βενεζουέλα υπήρξε κύριος στόχος και μέλος του δικτύου αυτού. Πριν από δύο χρόνια, οι ΗΠΑ διόρισαν τον πρώτο τους υψηλόβαθμο απεσταλμένο στο Καράκας προκειμένου να αποσπάσουν τη Βενεζουέλα από το στρατηγικό αυτό άξονα και να αποκτήσουν πρόσβαση στα πετρελαϊκά αποθέματα του προέδρου Νικολάς Μαδούρο.
Μέρος του διπλωματικού συμβιβασμού και της χαλάρωσης των κυρώσεων που προσέφερε η κυβέρνηση Μπάιντεν περιελάμβανε τη διεξαγωγή ελεύθερων εκλογών την Κυριακή. Παρότι οι εκτιμήσεις για την αξιοπιστία της διαδικασίας ποικίλλουν, δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι πολίτες εμφανίζονται έτοιμοι να δώσουν τέλος στο καθεστώς Μαδούρο. Ο πρόεδρος, από τη μεριά του, έχει προειδοποιήσει για λουτρό αίματος αν οι εκλογές δεν εξελιχθούν όπως επιθυμεί. Μία διατήρηση του status quo είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα με προορισμό τις ΗΠΑ.
Η Ουάσιγκτον προσπαθεί να παρεμβληθεί μεταξύ Ρωσίας και Βενεζουέλας, όχι μόνο επειδή ο άξονας του αυταρχισμού διευκολύνει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αλλά και γιατί ο άξονας ευνοεί τη σταθερή αποσάθρωση της δημοκρατίας και του πολιτισμού στη Βενεζουέλα. Οι δύο αυτές εξελίξεις μπορεί να μοιάζουν ασύνδετες, αλλά στην παρούσα συγκυρία έχουν κοινή επίπτωση: εκατομμύρια άνθρωποι θα συνεχίσουν να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους.
Σχεδόν 7 εκατομμύρια πρόσφυγες εγκατέλειψαν τη χώρα στα διαδοχικά καθεστώτα Ούγκο Τσάβεζ και Μαδούρο. Η Βενεζουέλα έχει αναδεχθεί σε «κράτος τροφοδότη» απελπισμένων ανθρώπων στις ΗΠΑ. Οι πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες σε αυτή υποχρεώνουν τους λογικούς ανθρώπους να δραπετεύσουν, κυρίως στη γειτονική Κολομβία, με πολλούς να φθάνουν στις ΗΠΑ.
Η Βενεζουέλα υπήρξε πλούσιο κράτος της Αμερικής, μεγάλος παραγωγός πετρελαίου και ιδρυτικό μέλος και κάτοχος της προεδρίας του ΟΠΕΚ. Σήμερα, η χώρα αποτελεί αγκάθι στα πλευρά των ΗΠΑ. Προσφέρει διεθνή στήριξη στον Πούτιν, αποτελεί καταφύγιο για Ρώσους στρατιωτικούς συμβούλους και υλικό, είναι μαγνήτης κινεζικού επιθετικού κεφαλαίου και επιτρέπει το ξέπλυμα κεφαλαίων της Τουρκίας από το λαθρεμπόριο πετρελαίου. Μαζί με την Κούβα και τη Νικαράγουα, η χώρα είναι εκκολαπτήριο και πεδίο δοκιμών αντιδημοκρατικών δυνάμεων στη Λατινική Αμερική.
Η διεθνής κοινότητα πρέπει να παραμείνει προσηλωμένη στον ενισχυόμενο πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία, καθώς προκαλεί μεγαλύτερη προσφυγική κρίση, με περισσότερους από 6,5 εκατ. Ουκρανούς να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους. Οι Ουκρανοί πρόσφυγες δραπετεύουν από έναν θερμό πόλεμο, αλλά και από την προοπτική ρωσικής κατοχής.
Ο αριθμός Ουκρανών προσφύγων θα συνεχίσει να αυξάνεται όσο η ρωσική στρατιωτική βία θα ενισχύεται, δημιουργώντας σειρά προβλημάτων και για τα γειτονικά κράτη. Σχεδόν 200.000 Ουκρανοί φιλοξενούνται σήμερα στις ΗΠΑ.
Τα θύματα πολέμου δεν εγκαταλείπουν οικειοθελώς τα σπίτια τους. Αντίθετα, βομβαρδίζονται συστηματικά και αναγκάζονται να γλιτώσουν από τις προελάσεις του ρωσικού στρατού, δημιουργώντας ακραία αποσταθεροποιητική κατηγορία πληθυσμού στις γειτονικές χώρες. Οι Ουκρανοί πρόσφυγες είναι μία εργαλειοποιημένη από το Κρεμλίνο ορδή, η οποία εισχωρεί σε απροετοίμαστα ευρωπαϊκά κράτη. Η Πολωνία ήταν ο πρώτος στόχος. Προς τιμήν τους, οι Πολωνοί πολίτες ήταν στην πλειοψηφία τους φιλόξενοι. Ο Πούτιν υπολογίζει, όμως, ότι οι πρόσφυγες αυτοί θα ασκήσουν πιέσεις στην Πολωνία και σε άλλες χώρες φιλοξενίας, υπονομεύοντας τις πολιτικές τους δομές και τη δημοκρατική τους βούληση.
Οι εργαλειοποιημένοι πρόσφυγες αποτελούν δοκιμασμένη τακτική. Καθώς οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις γενέτειρές τους, συνωστίζονται σε γειτονικά κράτη, επιβαρύνοντας τις κοινωνικές υπηρεσίες και ασκώντας αφόρητη πολιτική πίεση στο κράτος φιλοξενίας. Η Τουρκία αξιοποίησε την τακτική αυτή για να αποσταθεροποιήσει την Ελλάδα και να εκβιάσει την Ε.Ε.
Οι προσπάθειες των κρατών φιλοξενίας να διαχειρισθούν ή να ανακόψουν τις προσφυγικές ροές οδηγούν πάντα σε επικίνδυνες καταστάσεις και σε αποτρόπαιες εικόνες. Αυτό βέβαια μοιάζει να έχει αξία μόνο όταν ο φωτογραφικός φακός αποτυπώνει τη φρίκη και ο πολιτικός κόσμος ασχολείται με το δράμα των προσφύγων. Σε πολλά μέρη του κόσμου οι κάμερες έχουν αποστραφεί εδώ και χρόνια από την ατελείωτη και δυσεπίλυτη πομπή προσφύγων. Τα κράτη του άξονα του αυταρχισμού μοιάζουν να μη βρίσκονται ποτέ στο στόχαστρο των καμερών, χάρη στην ικανότητά τους να φιμώνουν βίαια τη μετάδοση της πληροφορίας.
Η Βενεζουέλα έχει συμβάλει δυσανάλογα τα τελευταία χρόνια στον παγκόσμιο πληθυσμό προσφύγων. Το Καράκας εκτελεί την πολιτική αυτή χωρίς να κρύβεται. Τα βλέμματα του κόσμου είναι αναγκαστικά στραμμένα τώρα στην Ουκρανία, αν και ολοένα και περισσότερα κράτη θα ακολουθήσουν, όπως και τα ΜΜΕ και η προσοχή του κοινού.
Στη δυναμικά εξελισσόμενη νέα τάξη πραγμάτων, πρέπει να συνειδητοποιούμε πως γίνεται η εργαλειοποίηση των ανθρώπων. Για τον Πούτιν και τον διευρυνόμενο άξονά του, οι εργαλειοποιημένοι πρόσφυγες αποτελούν πια καθημερινή στρατηγική και όχι επονείδιστη εξαίρεση.
* Ο κ. Μάρκος Κουναλάκης είναι καθηγητής στο Ινστιτούτο Χούβερ και ο κ. Λεπόλντο Λόπεζ είναι εξόριστος ηγέτης της αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα.
