Ορόσημο χαρακτηρίζεται η ανταλλαγή κρατουμένων που συμφωνήθηκε και υλοποιήθηκε σήμερα από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και συμμάχους τους. Με τη συμφωνία επιστρέφουν στην πατρίδα τους ο δημοσιογράφος Εβαν Γκέρσοβιτς και ο πρώην πεζοναύτης Πολ Γουίλαν, που είχαν καταδικαστεί και φυλακιστεί στη Ρωσία. Απελευθερώθηκαν ακόμη 14 κρατούμενοι. Η επίπονη αυτή διαπραγμάτευση διήρκεσε περισσότερο από δύο χρόνια και χρειάστηκαν μυστικές συνομιλίες και περίπλοκες διπλωματικές κινήσεις ανάμεσα στη Γερμανία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ.
Το πρακτορείο Reuters παρουσίασε ένα χρονολόγιο αυτής της πορείας, βασιζόμενο σε συνεντεύξεις με ανώτερα στελέχη της κυβέρνησης Μπάιντεν, δημόσιες δηλώσεις, αλλά και πληροφορίες από άλλες κυβερνήσεις και την εφημερίδα Wall Street Journal. Τονίζει ότι η ρωσική πρεσβεία στην Ουάσιγκτον δεν απάντησε στα αιτήματα για σχολιασμό.
2022: Κατάσκοπος για έναν κατάσκοπο
Οι συνομιλίες που οδήγησαν στην ανταλλαγή της Πέμπτης ξεκίνησαν πριν συλληφθεί ο δημοσιογράφος της Eβαν Γκέρσκοβιτς. Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, μήνες μετά τη σύλληψη και κράτηση Αμερικανίδας μπασκετμπολίστριας Μπρίτνεϊ Γκρίνερ στη Ρωσία (Φεβρουάριος 2022), οι Ρώσοι ήταν έτοιμοι να σηζητήσουν.
Η Μόσχα πλησίασε επανειλημμένα την Ουάσιγκτον με μια προσφορά. Αμερικανός αξιωματούχος είπε ότι η Γκρίνερ θα μπορούσε να φύγει, όπως και επίσης ο συλληφθείς πρώην πεζοναύτης των ΗΠΑ Πολ Γουίλαν (καταδικάστηκε για κατασκοπεία), ως μέρος μιας συμφωνίας για ανταλλαγή με τον Ρώσο δολοφόνο Βαντίμ Κρασίκοφ. «Ενας κατάσκοπος για έναν κατάσκοπο», ήταν το πλαίσιο της πρότασης συμφωνίας, παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ και ο Γουίλαν έχουν αρνηθεί ότι ο πρώην πεζοναύτης ήταν κατάσκοπος.
Ωστόσο, το πρόβλημα ήταν ότι Κρασίκοφ δεν βρισκόταν στα χέρια των Αμερικανών, αλλά εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης στη Γερμανία μετά τη δολοφονία εξόριστου Τσετσενο-Γεωργιανού αντιφρονούντα σε πάρκο του Βερολίνου. Οι ΗΠΑ απέρριψαν την προσφορά ως μη σοβαρή.
Τελικά, η Μπρίτνεϊ Γκρίνερ αποφυλακίστηκε τον Δεκέμβριο του 2022, μετά από μήνες συνομιλιών, σε ανταλλαγή με τη Ρωσία για τον έμπορο όπλων Βίκτορ Μπουτ. Ο Γουίλαν, που έμεινε πίσω, δήλωσε τότε στο CNN: «Είμαι πολύ απογοητευμένος που δεν έχουν γίνει περισσότερα για να εξασφαλιστεί η απελευθέρωσή μου».
2023 – Ο Ναβάλνι στο παιχνίδι
Στις αρχές του έτους, ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του προέδρου Μπάιντεν, Τζέικ Σάλιβαν, συναντήθηκε με τον Γερμανό ομόλογό του, Γενς Πλόετνερ, με την ελπίδα να συναφθεί μια συμφωνία για την απελευθέρωση του Γουίλαν. Ο υπουργός Εξωτερικών, Αντονι Μπλίνκεν, μίλησε για το θέμα με την υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, Αναλένα Μπέρμποκ, στο περιθώριο διεθνούς συνάντησης στην Ιαπωνία στις 17 Απριλίου 2023.
Οι δυτικές χώρες θα πρότειναν μια νέα ανατροπή: Τι θα γινόταν αν οι Γερμανοί απελευθέρωναν τον Κρασίκοφ και σε αντάλλαγμα πάρουν τον ηγέτη της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι; Ο Ναβάλνι, που είχε μεταφερθεί στο Βερολίνο επειγόντως για να θεραπευθεί από τη δηλητηρίαση που υπέστη στη Σιβηρία, είχε επιστρέψει αυτοβούλως στη Ρωσία το 2021.
Οι Αμερικανοί εκτιμούσαν ότι η προσθήκη του Ναβάλνι στην ανταλλαγή θα μπορούσε να «χρυσώσει» τη διαδικασία για τη Γερμανία.
Σύλληψη Γκέρσκοβιτς
Τον Μάρτιο του 2023, αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν έλαβαν μια ανησυχητική κλήση από τη Wall Street Journal: ακόμη ένας Αμερικανός πολίτης συνελήφθη στη Ρωσία, ο ρεπόρτερ της εφημερίδας Εβαν Γκέρσκοβιτς, ο οποίος είχε διαπιστευθεί στη Μόσχα ως ανταποκριτής και βρισκόταν εκεί χρόνια.
Η αμερικανική κυβέρνηση αρχικά επέλεξε να κινηθεί διπλωματικά, ώστε να δείξουν ότι είναι αναξιόπιστοι οι ρωσικοί ισχυρισμοί ότι ο Γούιλαν και ο Γκέρσοβιτς ήταν κατάσκοποι.
Ο Μπλίνκεν τηλεφώνησε στον Σεργκέι Λαβρόφ στις 2 Απριλίου, λέγοντας στον Ρώσο ομόλογό του ότι κρατούσαν δημοσιογράφο που ζούσε εκεί νόμιμα. «Είναι ένας δημοσιογράφος που εργάζεται για ένα διεθνές και σεβαστό ειδησεογραφικό μέσο», είπε. «Οι ισχυρισμοί ότι κατασκόπευε είναι εξωφρενικοί και ψευδείς. Η κυβέρνησή σας έχει ξεπεράσει τα όρια». Αλλά ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών υποστήριξε ότι υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία και πως η ιδιότητα του δημοσιογράφου «δεν παρέχει ασυλία».
Ο Γκέρσοβιτς, που μιλούσε άπταιστα ρωσικά, ήταν γιος μεταναστών που έφυγαν από τη Σοβιετική Ενωση για τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, είχε τεθεί υπό κράτηση ενώ βρισκόταν σε δημοσιογραφικό ταξίδι. Ποτέ δεν κατέστη σαφές ποιο ήταν το αντικείμενο της έρευνάς του.
Τον Οκτώβριο του 2023, η Αλσού Κουρμάσεβα, Ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφος του χρηματοδοτούμενου από τις ΗΠΑ Radio Free Europe/Radio Liberty, συνελήφθη ενώ επισκεπτόταν την οικογένειά της στην πατρίδα της, στο ρωσικό Ταταρστάν. Ο εργοδότης της είπε ότι η φυλάκισή της ήταν άδικη και είχε πολιτικά κίνητρα. Τότε η Ουάσιγκτον έκανε άλλη μια προσφορά στη Μόσχα που δεν περιελάμβανε τον Κρασίκοφ, αλλά απορρίφθηκε.
Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2024 – Συμφωνία Μπάιντεν-Σολτς
Ο Αμερικανός πρόεδρος τηλεφώνησε στον Γερμανό καγκελάριο στις 16 Ιανουαρίου, προσκαλώντας τον σε μια συνάντηση στον Λευκό Οίκο, όπου το θέμα των κρατουμένων θα ήταν στην κορυφή της ατζέντας. Ο Ολαφ Σολτς, σύμφωνα με τον Τζέικ Σάλιβαν, είπε στον Τζο Μπάιντεν: «Εγώ αυτό θα το κάνω για σένα».
Οι ΗΠΑ και η Γερμανία άρχισαν να συζητούν για τη συμφωνία πριν από τη συνάντηση Μπάιντεν-Σολτς στις 9 Φεβρουαρίου. Κατέληξαν σε μια αρχική συμφωνία για πρώτη φορά, η οποία για πρώτη φορά συμπεριελάμβανε τον Κρασίκοφ και οριστηκοποιήθηκε στη συναντηση των δύο ηγετών.
Σύμφωνα με τη γερμανική κυβέρνηση, αυτό που έπρεπε να σταθμιστεί με την ποινή φυλάκισης του Κρασίκοφ ήταν «η ελευθερία, η σωματική ευεξία και – σε ορισμένες περιπτώσεις – τελικά οι ζωές αθώων ανθρώπων που φυλακίζονται στη Ρωσία και εκείνων που φυλακίζονται άδικα πολιτικά».
Φεβρουάριος 2024 – Πεθαίνει ο Ναβάλνι
Η προσφορά δεν στάλθηκε ποτέ στη Μόσχα, γιατί, στις 16 Φεβρουαρίου, ο Ναβάλνι πέθανε σε φυλακή στον αρκτικό κύκλο και οι ΗΠΑ έχασαν το μέρος της συμφωνίας που ενδιέφερε τους Γερμανούς.
Την ίδια μέρα, ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου, Τζέικ Σάλιβαν, είχε προγραμματισμένη συνάντηση με τους γονείς του Γκέρσκοβιτς, στους οποίους είπε ότι εξακολουθούσε να πιστεύει ότι υπήρχε ελπίδα.
Ο θάνατος του Ναβάλνι συνέβη ενώ ήταν σε εξέλιξη η Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, όπου η αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Καμάλα Χάρις, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Σλοβενίας Ρόμπερτ Γκόλομπ για να βεβαιωθεί ότι θα τιμήσουν το μέρος τους από μια συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων.
«Πολλοί άνθρωποι εκείνη την εποχή αναρωτιόντουσαν γιατί συναντιόταν με τον Γκόλομπ», είπε ένας αξιωματούχος του Λευκού Οίκου. «Είχαμε εντοπίσει ότι υπήρχαν δύο Ρώσοι που κρατούσε η Σλοβενία που ήθελαν οι Ρώσοι. Η δουλειά της ήταν να τον πείσει να τους αφήσει ελεύθερους». Η Χάρις συναντήθηκε και με τον Σολτς.
Αρχές 2024 – Μια νέα προσέγγιση
Η ομάδα εθνικής ασφάλειας του Λευκού Οίκου είχε αρχίσει να συνεδριάζει καθημερινά για το θέμα. Ο εργοδότης και η οικογένεια του Γκέρσκοβιτς κρατούσαν ψηλά στη δημοσιότητα το θέμα και οι βουλευτές το παρακολουθούσαν. Οι γονείς του ήταν καλεσμένοι του Ρεπουμπλικανικού Προέδρου της Βουλής Μάικ Τζόνσον στην ομιλία του Μαρτίου στην ομιλία για την Κατάσταση της Ένωσης.
Η κυβέρνηση συνέταξε νέους καταλόγους Ρώσων πολιτικών κρατουμένων που θα συζητούνταν με τη Γερμανία, αλλά δεν υπήρξε πρόοδος. Ο Μπάιντεν έστειλε επιστολή στον Σολτς στα τέλη Απριλίου περιγράφοντας μια περίπλοκη πιθανή συμφωνία.
Τον Ιούνιο, ο Γερμανός καγκελάριος φάνηκε έτοιμος να εγκρίνει τη συμφωνία: ο Κρασίκοφ θα αποφυλακιζόταν και άνοιγε ο δρόμος για ανταλλαγή κρατουμένων σε πολλά στάδια.
Η Ουάσιγκτον έστειλε τη νέα προσφορά στη Μόσχα και μετά περίμενε. Ελπιδοφόρα σημάδια άρχισαν να εμφανίζονται: οι δίκες του Γκέρσκοβιτς και της Κουρμάσεβα στη Ρωσία ξεκίνησαν και στη συνέχεια επισπεύστηκαν.
Ιούλιος 2024 – Η προσφορά έχει αποτέλεσμα
Πριν από δύο εβδομάδες, η κυβέρνηση Μπάιντεν ενημερώθηκε επίσημα ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να αποδεχθεί τη συμφωνία, δήλωσαν Αμερικανοί αξιωματούχοι.
«Στις αρχές Ιουλίου, οι Ρώσοι είχαν συμφωνήσει επί της αρχής (στην ανταλλαγή) και στη συνέχεια στα τέλη Ιουλίου το αποδέχτηκαν», είπε. Στη συνέχεια μια διυπηρεσιακή ομάδα εργασίας ανέλαβε να οριστικοποιήσει τις περίπλοκες ρυθμίσεις για την ανταλλαγή.
Αυτό συνεχιζόταν ακόμη και όταν ο Μπάιντεν δεχόταν πιέσεις να παραιτηθεί. Κάλεσε τον Σλοβένο πρωθυπουργό από το σπίτι του στο Ντέλαγουερ, για να συμφωνήσουν τις τελευταίες λεπτομέρειες, ώρες πριν δημοσιοποιήσει την απόφασή του να μη διεκδικήσει την επανεκλογή του, στις 22 Ιουλίου.
Η ομάδα του Μπάιντεν άρχισε να δουλεύει, κρυφά, σε μια σειρά διεθνών ομάδων επιμελητείας, ώστε να λειτουργήσουν όλα σαν ρολόι για να εκτελεστεί η συμφωνία.
Αυτή την εβδομάδα, ο Τζέικ Σάλιβαν έστειλε στις οικογένειες των κρατουμένων Αμερικανών ένα μήνυμα: «Ηρθε η ώρα να έρθετε στον Λευκό Οίκο και να συναντηθείτε με τον πρόεδρο. Είχε κάποια νέα για την υπόθεσή σας».
