Ο όρος «ατελείωτοι πόλεμοι» άρχισε να χρησιμοποιείται στις ΗΠΑ κυρίως στα μέσα προς τέλη της δεκαετίας του 2010 για να περιγράψει την κατάσταση στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν. Τελικά, ο πρόεδρος Μπάιντεν αποφάσισε τον τερματισμό της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στις δύο μουσουλμανικές χώρες το 2021. Ηταν μια σοφή και τολμηρή απόφαση, αν και η αποχώρηση από το Αφγανιστάν έγινε με βεβιασμένο τρόπο, που τραυμάτισε αρκετά το γόητρο της Ουάσιγκτον.
Μετά το Ιράκ και το Αφγανιστάν, η αμερικανική ηγεσία ήθελε να επικεντρωθεί σε ανταγωνιστικές μεγάλες δυνάμεις. Η εισβολή του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία το 2022 και η επιθετική πολιτική της Κίνας εναντίον της Ταϊβάν επιβεβαίωναν τις επιλογές της διοίκησης Μπάιντεν.
Η αιφνιδιαστική επίθεση της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ άλλαξε άρδην τα γεωπολιτικά δεδομένα. Η ισραηλινή ηγεσία αποφάσισε να αντιδράσει με μεγάλης κλίμακας επιχείρηση στη Λωρίδα της Γάζας, προκειμένου να αφανίσει την παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση. Επειτα από σχεδόν δέκα μήνες, χιλιάδες αθώοι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί και ένα μεγάλο κομμάτι της στρατιωτικής υποδομής της οργάνωσης έχει καταστραφεί. Το ερώτημα είναι αν η Χαμάς μπορεί να ηττηθεί ποτέ πολιτικά, αφού έχει βαθιές ρίζες στην παλαιστινιακή κοινωνία. Η πρόσφατη εκτέλεση του Ισμαήλ Χανίγια στην Τεχεράνη δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα καταστήσει την οργάνωση περισσότερο μετριοπαθή.
Στην Υεμένη, το σιιτικό κίνημα των Χούθι συνεχίζει ακάθεκτο τις επιθέσεις εναντίον εμπορικών πλοίων που ανήκουν σε ισραηλινές, αμερικανικές ή ευρωπαϊκές εταιρείες. Οι αμερικανοβρετανικοί βομβαρδισμοί δεν μπορούν να τιθασεύσουν την επιθετικότητα ενός ριζοσπαστικού κινήματος που θέλει και ξέρει να πολεμάει διαρκώς. Η Υεμένη βιώνει εδώ και χρόνια μια ανθρωπιστική καταστροφή, αλλά οι Χούθι έχουν καταφέρει να εξελιχθούν σε έναν ισχυρό δρώντα στην Ερυθρά Θάλασσα.
Μεγαλύτερη πρόκληση για το Ισραήλ είναι η συνεχής ισχυροποίηση της Χεζμπολάχ, εντός και εκτός του Λιβάνου. Χωρίς καμία δόση υπερβολής, η Χεζμπολάχ δεν είναι απλά μια ριζοσπαστική ισλαμιστική οργάνωση. Ο πολιτικός της βραχίονας συμμετέχει στις δημοκρατικές διαδικασίες, ενώ προσφέρει σοβαρές κοινωφελείς υπηρεσίες στα μέλη της σιιτικής κοινότητας του Λιβάνου (π.χ. σχολεία, νοσοκομεία). Η οργάνωση διαθέτει πλέον τη δομή ενός τακτικού στρατού με αυξημένες επιχειρησιακές δυνατότητες. Μέχρι τώρα, Ισραήλ και Χεζμπολάχ έχουν κρατήσει την αντιπαράθεσή τους σε σχετικά χαμηλό επίπεδο. Δυστυχώς, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις που συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι οι δύο πλευρές επιθυμούν την περαιτέρω κλιμάκωση. Η εκτέλεση του υψηλόβαθμου στελέχους της σιιτικής οργάνωσης Φουάντ Σουκρ, στη Βηρυτό, δεν πρόκειται να μείνει αναπάντητη. Ωστόσο, αν η ισραηλινή ηγεσία αποφασίσει να ξεκινήσει μια χερσαία επιχείρηση στον νότιο Λίβανο, τότε θα έχουμε μπροστά μας το χειρότερο σενάριο για την περιφερειακή ασφάλεια.
Ταυτόχρονα, υπάρχουν ανησυχητικά σημάδια σχετικά με την επιστροφή του Ισλαμικού Κράτους στην ανατολική Συρία και στο κεντρικό Ιράκ.
Καταληκτικά, σήμερα υπάρχουν περισσότερα πολεμικά μέτωπα από όσα μπορεί διπλωματικά και στρατιωτικά να διαχειριστεί η Δύση, αλλά και το ίδιο το Ισραήλ. Η διάλυση αρκετών κρατών στη Μέση Ανατολή έχει δημιουργήσει μια προβληματική κατάσταση, που δεν είναι εύκολα αντιμετωπίσιμη. Το κρατικό μονοπώλιο της νομιμοποιημένης βίας δεν υφίσταται παντού στην περιοχή. Διαφορετικές ένοπλες ομάδες, πολιτοφυλακές και κινήματα διαγκωνίζονται για νομή της εξουσίας και μεγαλύτερη επιρροή στις κοινωνίες.
Από την άλλη πλευρά, η χρήση στρατιωτικής ισχύος εναντίον όλων αυτών των φιλοϊρανικών δυνάμεων δεν φαίνεται να υπηρετεί ένα στρατηγικό σχέδιο. Πέρα από το αυτονόητο δικαίωμα άμυνας, δεν είναι ξεκάθαρο τι πραγματικά επιδιώκει να πετύχει η ισραηλινή ηγεσία στην παρούσα φάση. Χωρίς μακροχρόνια πολιτική στόχευση, η χρήση στρατιωτικής βίας δημιουργεί μόνο ένα φαύλο κύκλο αντιπαράθεσης, που «κληροδοτείται» στις επόμενες γενιές. Τώρα επείγει να δοθεί χώρος στη διπλωματία πριν να είναι πολύ αργά για όλους.
Ο κ. Μάνος Καραγιάννης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London. Το βιβλίο του «Το Νέο Πολιτικό Ισλάμ: Ανθρώπινα Δικαιώματα, Δημοκρατία και Δικαιοσύνη» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαζήση.
