Για να επιστρέψουν στην Ντάουνινγκ Στριτ, οι Εργατικοί έβαλαν νερό στο κρασί της φιλελεύθερης ρητορικής τους. Τώρα είναι αντιμέτωποι με πρωτοφανείς συγκεντρώσεις, οι οποίες επιχειρούν να τοποθετήσουν την αντιμεταναστευτική ατζέντα στο επίκεντρο της χάραξης πολιτικής, μόλις λίγες εβδομάδες μετά τις εκλογές. Σε ρήξη με την πραγματικότητα που μαρτυρούν οι στατιστικές, οι υποκινητές των επεισοδίων ενοχοποιούν τη μετανάστευση για τη μείωση του βιοτικού επιπέδου τους: οι Τόρις έκαναν σημαία την περιστολή των μεταναστευτικών ροών. Ομως στην πράξη τις αύξησαν, για να καλύψουν τις αντικειμενικές ανάγκες που απορρέουν από τις κενές θέσεις στην αγορά εργασίας και στα βρετανικά πανεπιστήμια. Το Brexit διέψευσε τις προσδοκίες όσων οραματίζονταν μια χώρα χωρίς μετανάστες, και οι ταραχές εν μέσω της κρίσης στο κόστος ζωής απειλούν την κοινωνική συνοχή στην πάλαι ποτέ πανίσχυρη Βρετανία.
Πώς ξεκίνησαν οι ταραχές;
Τις επεισοδιακές συγκεντρώσεις πυροδότησε επίθεση με μαχαίρι, η οποία σημειώθηκε στις 29 Ιουλίου στο Σάουθπορτ και είχε συνέπεια τη δολοφονία τριών νεαρών κοριτσιών. Το γεγονός ότι ο δράστης δεν ήταν τελικά «μουσουλμάνος αιτών άσυλο», όπως ανακριβώς αρχικά διαδόθηκε, αλλά Βρετανός πολίτης που γεννήθηκε από γονείς με καταγωγή από τη Ρουάντα, δεν στάθηκε ικανό να μετριάσει τις ταραχές, οι οποίες είχαν ήδη πυροδοτηθεί με αφορμή το αποτρόπαιο κατά τα άλλα περιστατικό.
Ποιοι τις υποκίνησαν;
Οι συγκεντρώσεις που μετουσιώθηκαν σε μπαράζ επεισοδίων διεξάγονται ταυτόχρονα σε πολλές περιοχές της βρετανικής επικράτειας. Υποκινητές τους θεωρούνται ακροδεξιές ομάδες και λαϊκιστές influencers, οι οποίοι υποδαυλίζουν την ένταση στο Διαδίκτυο. «Θα περιέγραφα τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από τα επεισόδια ως ακροδεξιούς. Δεν πρόκειται όμως για μια συγκεκριμένη οργάνωση. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που παρακινούν τον κόσμο με διάφορες διαδικτυακές αναρτήσεις και ομιλίες τους, όπως ο Τόμι Ρόμπινσον και οι οπαδοί του, οι οποίοι χρησιμοποιούν ως καύσιμο φήμες, κατηγορίες και θεωρίες συνωμοσίας. Ανθρωποι που εντάσσονται στον κύκλο της EDL, η οποία δεν λειτουργεί πλέον ως οργάνωση, συμμετέχουν και συμβάλλουν επίσης προς την ίδια κατεύθυνση. Aπό την άλλη, βέβαια, έχουμε και βουλευτές του βρετανικού κοινοβουλίου όπως και δημοσιογράφους, οι οποίοι αναφέρονται σε “καθημερινούς ανθρώπους που αποτελούν μια σιωπηλή πλειοψηφία” και με αυτόν τον τρόπο τούς νομιμοποιούν. Στην πραγματικότητα, αποτελούν μια μικρή μειοψηφία, η οποία όμως είναι απολύτως κινητοποιημένη και αυξάνεται. Ωστόσο, οι ιδέες που εκφράζουν και όσοι τις νομιμοποιούν είναι μεγαλύτερες και ισχυρότερες, κι εκεί πηγάζει ο πραγματικός κίνδυνος. Αντιθέτως, όσο αμφισβητείς αυτές τις ιδέες, το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας θα αντιστέκεται», εξηγεί στην «Κ» ο δρ Aαρον Γουίντερ, ανώτερος λέκτορας Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ.
Γιατί πήραν τέτοια έκταση;
«Πολλοί σχολιαστές έχουν κατηγορήσει τα social media για τις ταραχές, αλλά είναι απλουστευτικό να κατηγορούμε την τεχνολογία για τη βία. Οσοι μελετούν θεωρίες συνωμοσίας και ακροδεξιές ομάδες έχουν παρατηρήσει τα τελευταία χρόνια μια αναζωπύρωση του εθνικισμού και του λαϊκισμού, με τους μετανάστες και την κυβέρνηση να κατηγορούνται συνήθως για την εγκληματικότητα και την κρίση κόστους ζωής. Υπάρχει ένα αντιδραστικό συναίσθημα που επιδιώκει να αποκαταστήσει την εικόνα μιας πάλαι ποτέ Βρετανίας», τονίζει στην «Κ» η δρ Στέφανι Aλις Μπέικερ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Σίτι του Λονδίνου. Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι, αν και μικρότερης κλίμακας, ανάλογες αντιμεταναστευτικές δράσεις καταγράφονται στη Βρετανία σε διάφορες φάσεις ήδη από το 2018, με βασικούς πρωταγωνιστές τις λεγόμενες συμμορίες του Βορρά. Εξ ου και υπήρχαν προειδοποιήσεις ότι η συχνότητα ανάλογων συγκεντρώσεων λειτουργούσε ως δυναμίτιδα στα θεμέλια της βρετανικής κοινωνίας. «Οφείλει επίσης να γίνει αντιληπτό ότι οι συγκεντρώσεις αυτές κάνουν τους ανθρώπους που συμμετέχουν να αισθάνονται ισχυροί και με επιρροή. Και πρόκειται για άτομα τα οποία κατασκευάζουν το προφίλ του θύματος μόνο και μόνο επειδή είναι λευκοί και φέρεται να ανήκουν στην εργατική τάξη», παρατηρεί ο Γούιντερ.
«To Eργατικό Κόμμα βρίσκεται τώρα σε δύσκολη θέση, καθώς έχει υιοθετήσει μια ατζέντα κατά της μετανάστευσης, η οποία ωστόσο ποτέ δεν θα ανταποκριθεί στα ιδανικά και στις προσδοκίες της Ακροδεξιάς».
Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια;
«Τα τελευταία χρόνια, πολλοί άνθρωποι έχουν υποφέρει από την κρίση κόστους ζωής: ο πληθωρισμός, η αύξηση των επιτοκίων και οι στάσιμοι μισθοί δυσκολεύουν πολλούς να τα βγάλουν πέρα. Οι μετανάστες υπήρξαν συνηθισμένος αποδιοπομπαίος τράγος για μεγάλο μέρος αυτής της κρίσης, με ορισμένους να ισχυρίζονται ότι παίρνουν τις δουλειές των Βρετανών και απειλούν τις αξίες της χώρας. Συνδυάστε αυτό με την πανδημία, η οποία τροφοδότησε τη δυσπιστία προς την κυβέρνηση, και θα έχετε ένα γόνιμο περιβάλλον για την άνθηση του λαϊκισμού και του αντιμεταναστευτικού αισθήματος», σχολιάζει η Μπέικερ. «Το θέμα είναι ότι τα mainstream πολιτικά κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των Εργατικών, στην πραγματικότητα έχουν ενσωματώσει την ατζέντα της Ακροδεξιάς. Θεωρούσαν ότι αν απέρριπταν τις ιδέες της γύρω από τη μετανάστευση τότε θα υπήρχε ο κίνδυνος να έρθει στην εξουσία. Τώρα βλέπουμε, όμως, την Ακροδεξιά στους δρόμους, με τα μετριοπαθή κόμματα να έχουν νομιμοποιήσει τις θέσεις της», πιστεύει ο Γουίντερ.
Τι ρόλο έπαιξε το Brexit;
«Η εκστρατεία υπέρ του Brexit οδηγήθηκε εν μέρει από τους φόβους για φαινόμενα μαζικής μετανάστευσης. Ωστόσο, οι ανησυχίες αυτές συνεχίστηκαν και τα χρόνια που ακολούθησαν. Παρά την υπόσχεση περί “ανάκτησης του ελέγχου” στα σύνορα της χώρας, η καθαρή μετανάστευση έχει αυξηθεί τα τελευταία δύο χρόνια», εξηγεί η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου Σίτι. Η αλήθεια είναι ότι οι Τόρις είχαν επενδύσει επικοινωνιακά στις μικρές βάρκες που προσέγγιζαν τη χώρα, με αποκορύφωμα την έμπνευση του τέως πρωθυπουργού Ρίσι Σούνακ για προώθηση στη Ρουάντα των αιτούντων άσυλο που επιβαίνουν σε αυτές, επιχειρώντας να μεταναστεύσουν στη Βρετανία. Την ίδια ώρα, βέβαια, η προσέλκυση μεταναστών ήταν στην πραγματικότητα η κεντρική πολιτική της βρετανικής κυβέρνησης. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από τις κενές θέσεις εργασίας και τις ανάγκες των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χώρας, γι’ αυτό και μετά το Brexit –το οποίο υποτίθεται θα μείωνε τη μετανάστευση στη χώρα– η βρετανική κυβέρνηση δημιούργησε νέο πλαίσιο για τη χορήγηση βίζα σε ανθρώπους που δεν είχαν βρετανικό διαβατήριο. Ως αποτέλεσμα, το 2022, η καθαρή μετανάστευση –η διαφορά μεταξύ των αλλοδαπών που έφυγαν κι εκείνων που έφτασαν στη Βρετανία– ανήλθε σε 745.000. Το 2023, ο αριθμός των αλλοδαπών που είχαν αποκτήσει βίζα από τη βρετανική κυβέρνηση ανήλθε σε 1,4 εκατ. ανθρώπους – αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι όσοι έφτασαν την ίδια χρονιά παράτυπα με βάρκες ήταν 30.000. Το 2024, η βρετανική κυβέρνηση χορήγησε βίζα σε 616.000 αλλοδαπούς για εργασία και σε 606.000 για σπουδές.
Γιατί τώρα;
«Οι ακροδεξιοί ακτιβιστές και influencers είδαν στο περιστατικό μια ευκαιρία να αναδείξουν την ατζέντα τους μετά τις πρόσφατες εκλογές, ώστε να πάρουν τον έλεγχο στον δημόσιο διάλογο, αβαντάροντας συγχρόνως το λαϊκιστικό Reform UK, το οποίο πέτυχε καλύτερη επίδοση από τις προβλέψεις. Oι κινητοποιήσεις αυτές είναι σχεδιασμένες με στόχο να ωφελήσουν το Reform UK και να το καθιερώσουν ως τη φωνή αυτών των ανθρώπων», θεωρεί ο κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ, ο οποίος επανέρχεται στην παράμετρο των Εργατικών: «Προεκλογικά, τους είδαμε να προβάλλουν μια πιο σκληρή γραμμή για τη μετανάστευση, προσπαθώντας κατά κάποιον τρόπο να ξεπεράσουν τους Τόρις. Οι Τόρις όμως είχαν ήδη σκληρή γραμμή στο μεταναστευτικό και τους είδαμε να καταστρέφονται πολιτικά, ωφελώντας αντιθέτως το Reform UK. To Eργατικό Κόμμα βρίσκεται τώρα σε δύσκολη θέση, καθώς έχει υιοθετήσει μια ατζέντα κατά της μετανάστευσης, η οποία ωστόσο ποτέ δεν θα ανταποκριθεί στα ιδανικά και στις προσδοκίες της Ακροδεξιάς».
Αυτές τις ώρες, η βρετανική κυβέρνηση λαμβάνει μέτρα εκτάκτου ανάγκης για να ελέγξει την κατάσταση, κυρίως μέσω της επιβολής άμεσων αυστηρών ποινών σε όσους βιαιοπραγούν – ξεκίνησε με την άμεση φυλάκιση τριών ατόμων την Τετάρτη. Είναι ερώτημα πώς θα αντιδράσουν οι μαινόμενοι διαδηλωτές, οι οποίοι συνεχίζουν τις κινητοποιήσεις εν μέσω παράλληλων αντιρατσιστικών αντισυγκεντρώσεων. Ο κίνδυνος; «Να σταματήσουν οι ταραχές και να μείνουν ως status quo η ξενοφοβία, η ισλαμοφοβία και η ρητορική μίσους κατά της μετανάστευσης» στη Μεγάλη Βρετανία, μία από τις παραδοσιακά πιο φιλελεύθερες χώρες στον πλανήτη.
