Δεν απέχει πολύ η εποχή που η Σερβία του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς ήταν το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης. Η Δύση τής χρέωσε τον πολυαίμακτο εμφύλιο της Γιουγκοσλαβίας και τσακίζοντας τις υποδομές της με τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ την έθεσε σε πολύχρονη καραντίνα.
Κι ενώ σήμερα η Σερβία βαδίζει προς την ένταξή της στην Ε.Ε., Ευρωπαίοι και Αμερικανοί δεν έπαψαν να παρακολουθούν με καχυποψία τον εναγκαλισμό της με τη Ρωσία και τους εθνικιστικούς οραματισμούς του ηγέτη της Αλεξάνταρ Βούτσιτς, που εξακολουθούν να την καθιστούν «μαύρη τρύπα» των Βαλκανίων.
Ολα αυτά ίσως αλλάξουν. Τη 19η Ιουλίου ο Γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς ταξίδεψε στο Βελιγράδι και συναντήθηκε με τον Βούτσιτς. Εκεί, παρουσία των δύο ηγετών υπογράφηκε μνημόνιο συναντίληψης με την Ευρωπαϊκή Ενωση για μια «στρατηγική εταιρική σχέση για βιώσιμες πρώτες ύλες», που μπορεί να αποτελέσει το «συγχωροχάρτι» της Ευρώπης για τις «αμαρτίες» των Σέρβων και να επηρεάσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες στα Βαλκάνια.
Ο Σολτς έκανε αυτό το ταξίδι με σκοπό να εξασφαλίσει για λογαριασμό της Ε.Ε. και της χώρας του την προμήθεια λιθίου, που τόση ανάγκη έχει η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία, ώστε να μειώσει την εξάρτησή της από την Κίνα και να βγάζει στην αγορά φθηνότερα οχήματα.
Ο νέος χρυσός
Είναι το εν λόγω αργυρόλευκο μέταλλο τόσο σημαντικό ώστε να φτάσουν οι ισχυροί της Ευρώπης να πέσουν στα «πόδια» του Βούτσιτς; Προφανώς, αν αναλογιστεί κανείς ότι δίχως το λίθιο δεν υπάρχουν ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα και ποδήλατα, υπολογιστές, smartphones, ηλιακοί συλλέκτες, κ.λπ. και επομένως η στρατηγική της «πράσινης μετάβασης», στην οποία η ανθρωπότητα έχει επενδύσει για να μειώσει τις εκπομπές αερίων από τα ορυκτά καύσιμα, καθίσταται κενό γράμμα, τουλάχιστον για την Ευρώπη που θέλει να πρωτοστατήσει σ’ αυτή την προσπάθεια.
Η φύση προίκισε γενναιόδωρα τη Σερβία –και σήμερα τον Βούτσιτς– με τον αποκαλούμενο «λευκό χρυσό», καθιστώντας την Ελντοράντο για την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Μόνο στην κοιλάδα του ποταμού Τζαντάρ στην περιοχή της Λόζνιτσα στη βορειοδυτική Σερβία ανακαλύφθηκε κοίτασμα, το δωδέκατο μεγαλύτερο στον κόσμο, ικανό να καλύψει το 90% των αναγκών της Ευρώπης, ενώ υπολογίζεται ότι στη Σερβία υπάρχουν και άλλα περίπου 30 ορυχεία προς εξόρυξη!
Ο Βούτσιτς διαφημίζει το λίθιο, όχι αδίκως, ως πηγή που θα αποφέρει πλούτο και ισχύ στη χώρα του. Εξειδικεύοντας τις διακηρύξεις του προέδρου του, ο υπουργός Οικονομικών Σίνισα Μάλι ανέφερε πως το «έργο Τζαντάρ» θα αποφέρει στη Σερβία κέρδη 10-12 δισ. ευρώ αυξάνοντας το ΑΕΠ κατά 16%.
Ωστόσο η κοινωνία ξεσηκώνεται, διαβλέποντας καταστροφικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, παρά τις διαβεβαιώσεις του αυστραλοβρετανικού κολοσσού Rio Tinto, που έχει διαθέσει 2,23 δισ. ευρώ για την υλοποίηση του έργου. Κατά τον Σέρβο πρόεδρο οι ογκώδεις διαδηλώσεις εναντίον της εξόρυξης λιθίου, που «έπνιξαν» στα μέσα Αυγούστου το κέντρο του Βελιγραδίου, δεν ήταν παρά μέρος σχεδίου για την ανατροπή του, που –κατ’ εκείνον– συμπεριλαμβάνει εναντίον του πραξικόπημα, όπως δήλωσε επικαλούμενος πληροφορίες προερχόμενες από τη Ρωσία!
Ηγέτες της Ε.Ε. έχουν ήδη προσεγγίσει τον Βούτσιτς, παραβλέποντας τη στενή σχέση Βελιγραδίου – Μόσχας, αφού το λίθιο είναι πολύτιμο, κυρίως για την ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία.
Παρά τις εσωτερικές αναταράξεις και την αναμενόμενη κλιμάκωση των κινητοποιήσεων, ο Βούτσιτς εμφανίζεται αποφασισμένος να προχωρήσει το έργο και να εξαγάγει το λίθιο αποκλειστικά στην ευρωπαϊκή αγορά, αγνοώντας το ενδιαφέρον της Κίνας, που έχει μεγάλες επενδύσεις στη Σερβία, να το αγοράσει εκείνη. Το κινεζικό ενδιαφέρον επισφραγίστηκε μάλιστα στο ανώτατο επίπεδο με την πρόσφατη επίσκεψη του προέδρου Σι Τζινπίνγκ στο Βελιγράδι, αλλά ο Βούτσιτς δεν ενέδωσε στις πιέσεις του «δράκου». «Οι κινεζικές αυτοκινητοβιομηχανίες εξέφρασαν ενδιαφέρον για την αγορά του λιθίου, αλλά τους είπαμε ότι συζητάμε αυτό το θέμα με τους Ευρωπαίους. Είμαστε πιστοί στην Ευρώπη, η Ε.Ε. χρειάζεται το λίθιο και θέλουμε να ενισχύσουμε τη σχέση μας με την Ε.Ε.», δήλωσε.
Γεωπολιτική αναβάθμιση
Δεν είναι όμως μόνο τα χρήματα και οι ευκαιρίες για μελλοντική οικονομική ανάπτυξη που κάνουν τον Βούτσιτς να επιμένει στην υλοποίηση του μνημονίου με την Ευρώπη. Το λίθιο μπορεί να αποδειχθεί για τη Σερβία το όχημα για αναβάθμιση του γεωπολιτικού ρόλου της στη ΝΑ Ευρώπη, ο επιταχυντής της ενταξιακής πορείας της προς την Ε.Ε., το επιπλέον όπλο που θα ενισχύσει τη διαπραγματευτική της θέση σε κρίσιμα ανοικτά εθνικά ζητήματα, όπως το Κόσοβο, όπου διεξάγονται υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ενωσης συνομιλίες με τους Αλβανούς για εξομάλυνση των σχέσεων.
Ο Σέρβος εθνικολαϊκιστής ηγέτης έχει αποδειχθεί άριστος ισορροπιστής στη βαλκανική σκακιέρα, εκμεταλλευόμενος τον κομβικό ρόλο της χώρας του στον περιφερειακό συνοριακό χάρτη. Εναντι επιρροής, η Ρωσία του εξασφαλίζει εκτός από το αέριο, το πετρέλαιο και τα οπλικά συστήματα, τη διεθνή υποστήριξη στο θέμα του Κοσόβου, η Κίνα τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα, οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ζεστό χρήμα και επενδύσεις. Ολοι οι μεγάλοι ισχυροί παίκτες της Βαλκανικής θέλουν να έχουν ένα «πόδι» εκεί που σμίγουν τα νερά του Δούναβη και του Σάβο, στο κέντρο του Βελιγραδίου και ο Βούτσιτς το εκμεταλλεύεται με μαεστρία μέχρι στιγμής.
Πλέον, με ασπίδα προστασίας το λίθιο, θα μπορεί να αισθάνεται πιο ανθεκτικός στις πιέσεις Ευρωπαίων και Αμερικανών για αποστασιοποίησή του από τη Μόσχα, ένα από τα θέματα που αποτελούν προϋπόθεση για την ένταξη της Σερβίας στην Ε.Ε. – το άλλο είναι η διευθέτηση του ζητήματος του Κοσόβου.
Επ’ ευκαιρία της επίσκεψης του καγκελαρίου Σολτς και της υπογραφής του μνημονίου, έσπευσε να διαβεβαιώσει τους Γερμανούς δημοσιογράφους ότι η πλειονότητα των Σέρβων υποστηρίζει την ιδέα της ένταξης στην Ε.Ε., ο ίδιος εμφανίστηκε «μέγας θαυμαστής της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν», ενώ επιχείρησε να δείξει ότι δεν ταυτίζεται με τη Ρωσία, λέγοντας πως έχει να συναντήσει τον Πούτιν δυόμισι χρόνια.
Οι άλλες βαλκανικές πρωτεύουσες παρακολουθούν με ενδιαφέρον, αλλά και με κρυφή ανησυχία, τη γεωπολιτική αναβάθμιση λόγω λιθίου της Σερβίας, χώρας «κλειδί» για τις περιφερειακές ισορροπίες ισχύος, καθώς η υπό τον Βούτσιτς ηγεσία της έχει αναγάγει σε δόγμα της την προστασία του «σερβικού κόσμου» – των Σέρβων δηλαδή που στη μεταπολεμική χάραξη των συνόρων «εγκλωβίστηκαν» στα όμορα κράτη.
Οι φωνές
Οι αντιδράσεις της κοινωνίας, πάντως, δεν δείχνουν επί του παρόντος να πτοούν τον Βούτσιτς, ούτε όμως και φωνές όπως ότι «η Ε.Ε. είναι υποκριτική, γιατί υποστηρίζει έναν δικτάτορα στη Σερβία που χειραγωγεί τη δικαιοσύνη, τα ΜΜΕ και οτιδήποτε άλλο, αλλά αυτό είναι αποδεκτό από αυτούς γιατί θα τους παρέχει το λίθιο που χρειάζονται τόσο πολύ» (Politico) αναμένεται να εισακουστούν στην ηγεσία της Ευρώπης, που βλέπει τη σωτηρία της βιομηχανίας της να περνάει από τα κοιτάσματα της Σερβίας. Καθώς η Ευρώπη επί του παρόντος δεν έχει ενεργά ορυχεία λιθίου και αναγκάζεται να το εισάγει κυρίως από την Κίνα, αλλά και από την Αφρική και τη Νότια Αμερική, όλα δείχνουν πως θα υπερισχύσει και εδώ το «δόγμα» Πάλμερστον, σύμφωνα με το οποίο «δεν υπάρχουν αιώνιοι φίλοι ούτε αιώνιοι εχθροί, παρά μόνον αιώνια συμφέροντα».
Το μήνυμα του διοικητή της CIA στα Βαλκάνια
Ο επικεφαλής της CIA Ουίλιαμ Μπερνς είναι ο άνθρωπος του Τζο Μπάιντεν για τις ειδικές αποστολές. Ταξιδεύει παντού, εκεί που πάει ν’ ανάψει φωτιά για να την προλάβει και όπου αυτή εκδηλωθεί για να τη σβήσει. Και το κάνει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπως άλλωστε ταιριάζει και στην «κουλτούρα» της υπηρεσίας του.
Μερικούς μήνες προτού η Ρωσία εισβάλει την Ουκρανία βρέθηκε (Νοέμβριος 2021) στη Μόσχα όπου συναντήθηκε με τον σύμβουλο του Πούτιν για θέματα εξωτερικής πολιτικής, Ουσακόφ, στον οποίο εξέθεσε τις αμερικανικές ανησυχίες περί έκρηξης πολέμου – μάταια, όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια.
Με το που ξέσπασε η σύγκρουση στη Μέση Ανατολή κινείται δραστήρια στο παρασκήνιο πηγαινοερχόμενος μεταξύ Ουάσιγκτον, Τελ Αβίβ, Ντόχα και Καΐρου, σε μια προσπάθεια εξεύρεσης λύσης. Μεταξύ δύο εν εξελίξει πολέμων, έκανε αίφνης την εμφάνισή του στο «καυτό τρίγωνο» των Βαλκανίων, Κόσοβο – Σερβία – Βοσνία-Ερζεγοβίνη.
Πήγε πρώτα στο Σεράγεβο, όπου είδε τον φιλορώσο πρόεδρο της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης Μίλοραντ Ντόντικ, μετά στο Βελιγράδι συνάντησε τον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς και κατόπιν κατέβηκε στην Πρίστινα, όπου είχε επαφές με τον πρωθυπουργό Αλπιν Κούρτι και την πρόεδρο Βιόσα Οσμάνι.
Ο Μπερνς κινήθηκε και σ’ αυτό του το ταξίδι «κάτω από το ραντάρ» των ΜΜΕ και όταν εθεάθη να μπαινοβγαίνει στα κυβερνητικά και προεδρικά μέγαρα, απέφυγε διακριτικά να προβεί σε δηλώσεις σχετικά με τις συζητήσεις που είχε με τους συνομιλητές του.
Τι ήρθε λοιπόν να προλάβει ο έμπειρος διπλωμάτης και διευθυντής της πλέον ισχυρής (;) υπηρεσίας πληροφοριών του κόσμου; Φοβάται μεταφορά από τον Πούτιν της σύγκρουσης, ως αντιπερισπασμό στον πόλεμό του με την Ουκρανία, στα Βαλκάνια; Οι αναλυτές θεωρούν βέβαιο ότι ο σκοπός της περιοδείας του Μπερνς ήταν να επιστήσει την προσοχή στους ηγέτες των χωρών που διαχειρίζονται τις εξελίξεις στο «τρίγωνο» ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν κινήσεις και πρωτοβουλίες που μπορεί να αποσταθεροποιήσουν τα Βαλκάνια.
Εκτιμάται ότι ο Ουίλιαμ Μπερνς επισκέφθηκε Κόσοβο, Σερβία και Βοσνία-Ερζεγοβίνη μεταφέροντας στους ηγέτες τους ότι οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν κινήσεις που μπορεί να αποσταθεροποιήσουν την περιοχή.
Καθόλου τυχαία, ξεκίνησε τις επισκέψεις από τον φιλορώσο πρόεδρο της Σερβικής Δημοκρατίας, Μίλοραντ Ντόντικ, έναν ηγέτη που κατά καιρούς επισείει, ανάλογα και με τα ιδιοτελή συμφέροντά του, το «χαρτί» της απόσχισης από τη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, επιλογή που θα προκαλούσε βαλκανικό ντόμινο.
Στο Σεράγεβο ο Μπερνς έτριξε τα δόντια στον Ντόντικ, και αμέσως μετά πήγε και συνάντησε στο Βελιγράδι τον Βούτσιτς, τον μόνο Σέρβο που μπορεί να «τραβήξει το αυτί» στον Ντόντικ και ο δυτικός παράγοντας επενδύει σ’ αυτό.
Ο Βούτσιτς μπορεί να πατάει ακόμη και στη ρωσική και την κινεζική βάρκα, είναι όμως πολύ έξυπνος για να καταλάβει πως θα ήταν καταστροφικό για το σερβικό έθνος να χρεωθεί την έναρξη ενός νέου πολέμου και να καταστεί έτσι για μια ακόμη φορά απόβλητη η χώρα του από τη διεθνή κοινότητα.
Ο αρχηγός της CIA ολοκλήρωσε το ταξίδι με επίσκεψη στην τρίτη κορυφή του επικίνδυνου «τριγώνου», το Κόσοβο, όπου θέλησε να «συνετίσει» τον ριζοσπάστη εθνικολαϊκιστή Αλβανό πρωθυπουργό Κούρτι, που εμφανίζεται αδιάλλακτος στις διαπραγματεύσεις για εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σερβία.
Πέρα από τους τοπικούς αναλυτές, η επίσκεψη Μπερνς προκάλεσε το ενδιαφέρον και των άλλων γεωπολιτικών παικτών της περιοχής. Με το που βγήκε από το προεδρικό μέγαρο του Βελιγραδίου ο Μπερνς, την πόρτα πέρασε ο Ρώσος πρέσβης Αλεξάντερ Χερτσένκο, προφανώς ανήσυχος, για να θυμίσει στον Βούτσιτς, που την Πέμπτη υποδέχθηκε τον Εμανουέλ Μακρόν και τα Rafale του, την «πατροπαράδοτη φιλία των δύο λαών», την οποία στη Μόσχα διαισθάνονται ότι μπορεί να «προδώσει» για χάρη της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
