Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, τον Νοέμβριο του 1989, ο Βίλι Μπραντ προέβλεπε πως η επανένωση επιτέλους θα επέτρεπε «ό,τι είναι κοινό, να αναπτυχθεί από κοινού».
Τριάντα πέντε χρόνια μετά από εκείνη τη στιγμή, τα αποτελέσματα των εκλογών σε Θουριγγία και Σαξονία που σκιαγραφούν την εικόνα μιας διχασμένης Γερμανίας κάνουν τη φράση του αρχιτέκτονα της Οστπολιτίκ να ακούγεται πιο επίκαιρη από ποτέ.
Η αντιμεταναστευτική και φιλορωσική Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) σημείωσε μεγάλη άνοδο κατά τη διάρκεια δύο εκλογικών αναμετρήσεων που διεξήχθησαν το Σαββατοκύριακο σε Σαξονία και Θουριγγία, δύο κρατίδια της πρώην ανατολικής Γερμανίας.
Όμως, μόνο στα ανατολικά κρατίδια μπορεί το AfD να διεκδικήσει την εντολή σχηματισμού της επόμενης κυβέρνησης, όπως έκανε ήδη ο ηγέτης του στη Θουριγγία, Μπγερν Χέκε. Ακραίος ακόμη και για τα δεδομένα του κόμματός του, καταδικασμένος ήδη δύο φορές για χρήση ναζιστικής ρητορικής, ο Χέκε ήρθε για πρώτη φορά πρώτος σε κρατιδιακό επίπεδο, με τουλάχιστον 30% των ψήφων.
Γιατί κέρδισε έδαφος το ΑfD
Για χρόνια, ευσεβής πόθος στη Γερμανία ήταν τα ανατολικά κρατίδια να ευθυγραμμίζονταν πολιτικά με τα δυτικά, όταν θα ορθοποδούσαν οικονομικά, επισημαίνεται σε ανάλυση του Φίλιπ Όλτερμαν στον Guardian. Όπως λέει ο ίδιος, σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, η άνοδος του AfD προβάλλει ως ψήφος διαμαρτυρίας κατά των συνεχιζόμενων ανισοτήτων σε εισοδηματικό, εργασιακό και βιοτικό επίπεδο.
Η Σαξονία και η Θουριγγία είναι εδώ και καιρό προπύργια του AfD, κόμμα που θεωρείται πιο δημοφιλές μεταξύ των Γερμανών της πρώην Λαϊκής Δημοκρατίας (Ανατολική Γερμανία). Έχει κερδίσει έδαφος σε περιοχές όπου τα ζητήματα οικονομικής και πολιτικής ενσωμάτωσης εξακολουθούν να υφίστανται μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
Η Εναλλακτική για τη Γερμανία ιδρύθηκε το 2013, ως απότοκο της οικονομικής κρίσης. Το κόμμα αντιτίθετο στις προσπάθειες της Γερμανίας να στηρίξει δημοσιονομικά τις οικονομικά ασθενέστερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ αυτών και την Ελλάδα.
Μετά την προσφυγική κρίση του 2015 -όταν η τότε καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ άνοιξε τα σύνορα της Γερμανίας για πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες από, μεταξύ άλλων, Συρία, Αφγανιστάν, Ιράκ- μετασχηματίστηκε σε ένα κίνημα που εξέφραζε το έντονο αντιμεταναστευτικό αίσθημα της Γερμανίας.
«Το Ισλάμ δεν ανήκει στη Γερμανία» διακήρυττε το μανιφέστο του κόμματος, το 2016. Ενώ ένα από τα βασικά συνθήματά του είναι το «Unser Land zuerst», η χώρα μας πρώτα – κατά το τραμπικό «Πρώτα η Αμερική» (America First).
Ο υψηλός πληθωρισμός και οι ανατιμήσεις στην ενέργεια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία παρόξυναν τα οικονομικά προβλήματα του μέσου Γερμανού. Σε μια χώρα όπου το 55% του φυσικού της αερίου προέρχεται από τη Ρωσία, η γερμανική οικονομία κατέγραψε ύφεση το 2023 – και εξακολουθεί να αγωνίζεται να ανακάμψει πλήρως.
Καθώς πέρυσι οι μισθοί υποχώρησαν κατά 10% κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα, τα αντανακλαστικά πολλών ήταν να ενοχοποιήσουν (ξανά) τη μετανάστευση. Υπό αυτό το πρίσμα, η χρονική συγκυρία της πολύνεκρης επίθεσης με μαχαίρι στο Ζόλινγκεν, λίγες μόλις ημέρες πριν από την κάλπη, θεωρείται βέβαιο ότι έπαιξε ρόλο στη διαμόρφωση του προεκλογικού κλίματος.
Στο βιβλίο της Tausend Aufbrüche, η γεννημένη στη πρώην Ανατολική Γερμανία ιστορικός Κριστίνα Μορίνα υποστηρίζει πως η AfD σαρώνει στα ανατολικά επειδή αξιοποιεί μια ιδιαίτερη αντίληψη για το τι σημαίνει δημοκρατία. Αντίληψη η οποία σφυρηλατήθηκε στα 40 χρόνια κομμουνιστικής κυριαρχίας και παραμένει διαφορετική από τη δυτική.
«Η Ανατολική Γερμανία διεκδίκησε να βρει κι εκείνη μια δημοκρατική απάντηση στον εθνικοσοσιαλισμό» σημείωνε η Μορίνα σε πρόσφατη συνέντευξή της στον Guardian. «Απλώς το αφήγημα των κομμουνιστών για το πώς λειτουργεί η δημοκρατία ήταν βαθιά λαϊκιστικό, καθώς υποστήριζε πως η δημοκρατία ήταν πιο αληθινή και πιο αντιπροσωπευτική σε σχέση με τη Δύση, η οποία Δύση, όπως έλεγαν, στήριζε τις ταξικές ιεραρχίες και εκπροσωπούσε τα συμφέροντα του καπιταλισμού».
Σύμφωνα με την ίδια, η ιστορική αυτή εμπειρία της «ψευδο-δημοκρατίας», όπως την αποκαλεί, ερμηνεύει το γιατί το AfD κατόρθωσε να κινητοποιήσει τόσους πολιτικά «παραιτημένους» σε σχέση με τα άλλα κόμματα.
«Στις προεκλογικές του εκστρατείες, το AfD αξιοποίησε πολύ αποτελεσματικά μια εμπειρία που μοιράζονται ευρέως οι Ανατολικογερμανοί. Οτι δεν θα ακουστείς μέσω της ψήφου, με τη συμμετοχή σου σε πολιτικά κόμματα, οργανώσεις πολιτών ή συνδικάτα, αλλά με την κινητοποίηση των μαζών στους δρόμους». Και αυτό ήταν που εφάρμοσε προεκλογικά. Αφού, σε αντίθεση με τα καθιερωμένα κεντρώα κόμματα, το AfD δεν πραγματοποίησε μόνο συγκεντρώσεις στην προεκλογική εκστρατεία, αλλά οργάνωσε spaziergänge, «βόλτες» στα κέντρα των πόλεων. Πρόκειται για το μόνο κόμμα στη Γερμανία που ζητά να εκλέγεται ο πρόεδρος απευθείας από τους πολίτες και όχι μέσω ομοσπονδιακού συνεδρίου, και έχει ταχθεί υπέρ μιας άμεσης δημοκρατίας ελβετικού τύπου με τακτικά δημοψηφίσματα.
Πέντε μηνύματα από τις χθεσινές κάλπες
Τέλος τα προσχήματα. Το AfD κατάφερε να νικήσει παρά τις καταδίκες, τις προειδοποιήσεις από την υπηρεσία πληροφοριών περί εξτρεμιστών στους κόλπους της, τα αποτρεπτικά μηνύματα από τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης και τις ογκώδεις διαδηλώσεις κατά της Ακροδεξιάς. Στις 22 Σεπτεμβρίου αναμένονται οι κρατιδιακές εκλογές και σε ένα τρίτο κρατίδιο στα ανατολικά της Γερμανίας, το Βρανδεμβούργο, όπου το AfD εκτιμάται πως θα σημειώσει ξανά εξαιρετικά αποτελέσματα.
Στο πολιτικό προσκήνιο η Ζάρα Βάγκενκενχτ. «Η παλαιάς κοπής, σκληροπυρηνική αριστερή που αρέσκεται στο να λοιδωρεί τους καλοπροαίρετους Πράσινους και τους “lifestyle αριστερούς” όπως τους αποκαλεί, βρίσκεται σε τροχιά για να τερματίσει τρίτη τόσο στη Θουριγγία όσο και στη Σαξονία, γεγονός που την καθιστά πιθανό ρυθμιστή την κρίσιμη ώρα ώρα σχηματισμού συνασπισμών», σημειώνει το Politico, χαρακτηρίζοντάς τη μία από τις πιο δημοφιλείς πολιτικούς της Γερμανίας.
H επικεφαλής του BSW (Buendnis Sahra Wagenknecht) χειροκροτά μετά τα πρώτα έξιτ πολ στο κρατίδιο της Θουριγγίας – Φωτ.: REUTERS/Christian Mang
Το αποτέλεσμα είναι ακόμη ένα καρφί στο πολιτικό φέρετρο του Ολαφ Σολτς, σημειώνει το Politico. Οι επιδόσεις του SPD και στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του Σαββατοκύριακου ήταν πολύ κακές και ακόμη χειρότερες για τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού του (Πράσινους και Φιλελεύθερους). Ωστόσο, η συντηρητική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση φαίνεται προσώρας πως αποτρέπει τη νίκη του AfD στη Σαξονία, κατακτώντας την πρώτη θέση. Αυτό συνάδει με τις δημοσκοπήσεις σε εθνικό επίπεδο που δείχνουν ότι το CDU έχει τη δυναμική να εκθρονίσει το SPD του Σολτς.
Παραμένει η πολιτική, οικονομική, κοινωνική ανισότητα μεταξύ γερμανικής ανατολής και δύσης. Η εδραίωση του AfD ως κυρίαρχης περιφερειακής δύναμης εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την πολιτική ταυτότητα της Γερμανίας, σύμφωνα με τον Guardian, υποδεικνύοντας πως η ανατολική και η δυτική Γερμανία όχι μόνο δεν έχουν εξομοιωθεί μετά την επανένωση, αλλά απομακρύνονται έτι περισσότερο.
Όχι στις μετεκλογικές υπερβολές, πάντως, συστήνει το Politico. «Το σοκαριστικό αποτέλεσμα της νίκης του AfD στις εκλογές σε ένα κρατίδιο αμβλύνεται από δύο βασικά στοιχεία: Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το AfD δεν θα κυβερνήσει το κρατίδιο, δεδομένου ότι τα άλλα κόμματα μπλοκάρουν τη συνεργασία μαζί του. Και η Θουριγγία, η οποία αντιπροσωπεύει περίπου το 2% του πληθυσμού της Γερμανίας, δεν εκπροσωπεί τη χώρα. Εκφράζει, ωστόσο, έναν συγκεκριμένο πληθυσμό πρώην ανατολικογερμανών ψηφοφόρων που είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε ριζοσπαστικά, αντιευρωπαϊκά και αντιδυτικά μηνύματα» σημειώνει.
Πηγή: Politico, Guardian, The Times
