Αλιευτικές μηχανότρατες. Φάλαινες με κάμερες. Στρατιωτικές βάσεις. Κυβερνοεπιθέσεις. Υπόγεια καλώδια. Κατάσκοποι. Την τελευταία δεκαετία, τουλάχιστον, η Αρκτική έχει αξιοσημείωτα αυξημένη κίνηση και πολυκοσμία. Και σίγουρα δεν είναι απλώς για τους πάγους που λιώνουν, γεγονός που, φαινομενικά παραδόξως, ανοίγει νέα παράθυρα –γεωπολιτικής– ευκαιρίας για Δύση και Ανατολή.
Στα τέλη του 2022, ένα ακόμα περιστατικό επιβεβαίωσε ότι ο πόλεμος των κατασκόπων Δύσης και Ανατολής έχει βρει νέο επίκεντρο, και αυτό είναι στην Αρκτική. Μέσα στα απόλυτα σκοτάδια των ημερών, που οι Νορβηγοί ονομάζουν mørketid (σκοτεινή περίοδος), εμφανίστηκαν στα ανοιχτά της νορβηγικής πόλης Κίρκενες, που σημαίνει «εκκλησία στο ακρωτήρι», ρωσικές μηχανότρατες.
Παράλληλα, ένα σκάφος επεξεργασίας ψαριών, ονόματι Arka-33, είχε ελλιμενιστεί εβδομάδες νωρίτερα και δεν έλεγε να μπαρκάρει, σύμφωνα με τον New Yorker. Οι πληροφορίες έλεγαν ότι ανήκε σε Ρώσο επιχειρηματία που δραστηριοποιείται και σε υπηρεσίες ασφαλείας, είναι βουλευτής και έχει ενταχθεί σε πλείστες όσες λίστες κυρώσεων από τη Δύση.
Μάλιστα, σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ, οι ντόπιοι του Κίρκενες των 3.500 κατοίκων παρατήρησαν ότι οι Ρώσοι ψαράδες ήταν νεότεροι από αυτούς που κατέφθαναν πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και ότι συχνά πυκνά έκαναν ασκήσεις σωματικής εκπαίδευσης στα καταστρώματα των σκαφών του. Οι μηχανότρατες και το Arka-33 δεν ήταν πλέον απλώς ψαροκάικα.
Οι αναμεταδότες, οι χάκερ και η «πολεμική ετοιμότητα»
Και τα πράγματα περιεπλάκησαν έτι περαιτέρω. Ερευνα των νορβηγικών Αρχών σε μηχανότρατες έδειξε ότι ήταν εφοδιασμένες με αναμεταδότες που μπορούσαν να συντονιστούν σε στρατιωτικές συχνότητες που χρησιμοποιούνται από τον Βόρειο Στόλο. Μέσα σε όλα, ουδείς μπορούσε να πει με ακρίβεια ποιοι στ’ αλήθεια επέβαιναν στα σκάφη, καθώς όλα είχαν χειρόγραφες άδειες από τις ρωσικές Αρχές.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον New Yorker, στην ευρύτερη περιοχή της Αρκτικής που συνορεύει με τη Νορβηγία έχουν σημειωθεί επιθέσεις Ρώσων χάκερ σε πολίχνες και λιμάνια, ενώ «τουρίστες» έχουν συλληφθεί να φωτογραφίζουν στρατιωτικές υποδομές. Οι νορβηγικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν προειδοποιήσει για πλήγματα σε σιδηροδρομικές γραμμές και εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, ενώ πριν από λίγους μήνες βρέθηκε κομμένο καλώδιο επικοινωνίας σε βάση της Πολεμικής Αεροπορίας της σκανδιναβικής χώρας.
Αναμεταδότες σε αλιευτικά σκάφη, επιθέσεις χάκερ σε κατοίκους μικρών δήμων και η προσπάθεια της Ρωσικής Εκκλησίας να εκμεταλλευτεί τα ύδατα της αρκτικής Νορβηγίας.
«Είμαστε διαρκώς σε πολεμική ετοιμότητα» είναι τα λόγια των Νορβηγών αντικατασκόπων. Εξάλλου, το Κίρκενες είναι ιδιαίτερα πλησίον των ρωσικών στρατιωτικών, αεροπορικών και πυρηνικών βάσεων της Χερσονήσου Κόλα. Ταυτόχρονα, όπως αναφέρει το ίδιο ρεπορτάζ, η Ρωσία χρησιμοποιεί τη Θάλασσα Μπάρεντς για έρευνα και ανάπτυξη νέων συστημάτων παράδοσης πυρηνικών όπλων τεράστιου βεληνεκούς.
Το Κίρκενες και οι συλληφθέντες κατάσκοποι
Η μικρή πόλη Κίρκενες, όπως γράφει η βρετανική Telegraph, παραδοσιακά περηφανευόταν για τη διατήρηση θερμών σχέσεων με τη Ρωσία, ακόμα και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν αυτό ήταν το μοναδικό σημείο επαφής του ΝΑΤΟ με τη Σοβιετική Ενωση.
Μετά τη σοβιετική κατάρρευση, τα ρωσικά πλοία άρχισαν να ξεφορτώνουν ψάρια, καβούρια και προϊόντα πετρελαίου στη νορβηγική πόλη, και πολλοί ντόπιοι παντρεύονταν Ρωσίδες. Από τότε που οι δύο χώρες πρόσφεραν ταξίδια χωρίς βίζα σε κατοίκους παραμεθόριων περιοχών το 2012, δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι κατέφθαναν για ψώνια κάθε χρόνο.
Μάλιστα, Νορβηγοί και Ρώσοι συνοριοφύλακες τις δεκαετίες 1990 και 2000 προέβαιναν σε κοινές περιπολίες, πήγαιναν για ψάρεμα, έπιναν βότκα και διοργάνωναν αγώνες σκι. Το ίδιο έκανε και ο συνοριοφύλακας Φρόντε Μπεργκ, ο οποίος είχε καταλήξει να συλλαμβάνεται στη Μόσχα ως κατάσκοπος των Νορβηγών, φέροντας χρήματα σε φάκελο που μάλλον προοριζόταν για Ρώσο πληροφοριοδότη, και να καταδικάζεται σε κάθειρξη 14 ετών. Σύμφωνα, δε, με τη Washington Post, ο ίδιος είχε εμπλακεί σε σενάρια διπλού κατασκόπου.
Σήμερα, όπως λέει η αμερικανική εφημερίδα, ο Φρόντε Μπεργκ, έχοντας περάσει 23 μήνες σε μοσχοβίτικη φυλακή, ανέφερε ότι η Νορβηγία δεν είναι προσώρας προετοιμασμένη για πιθανές ρωσικές επιχειρήσεις. Ο ίδιος παραδέχθηκε ότι συνεργάστηκε με τις νορβηγικές μυστικές υπηρεσίες και ταξίδεψε στη Ρωσία ως αγγελιαφόρος, ενώ αφέθηκε ελεύθερος σε ανταλλαγή κρατουμένων. Τώρα έχει επιστρέψει στο Κίρκενες. «Εξαιτίας αυτού που μου συνέβη, μπορώ να δω κατασκόπους», είπε. «Αλλοι άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους».
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2015, ο Ατλε Μπέργκε, ιδρυτής εταιρείας διασυνοριακών υπηρεσιών πετρελαίου με την επωνυμία Ølen Betong, αρνήθηκε να συνεργαστεί όταν τον πλησίασαν, όπως γράφει η Telegraph, οι νορβηγικές μυστικές υπηρεσίες αναζητώντας πληροφορίες για τη Ρωσία.
Ωστόσο, οι πράκτορες της ρωσικής FSB δεν τον άφησαν έτσι. Τον συνέλαβαν ενώ περπατούσε αμέριμνος στο Μούρμανσκ και τον ανέκριναν για ώρες, ρωτώντας τον ποιοι ήταν οι δεσμοί του με την υπηρεσία και απειλώντας να του εγχύσουν άγνωστο ναρκωτικό. Η ποινή του ήταν να απελαθεί από τη χώρα και να διακοπούν τα συμβόλαιά του με ρωσικές εταιρείες.
Πιο πρόσφατα, πάντως, στα μέσα της περσινής χρονιάς, νορβηγικά μέσα είχαν εντοπίσει φερόμενο ως Ρώσο κατάσκοπο, που δραστηριοποιείτο σε δύο αρκτικές πόλεις της Νορβηγίας. Επρόκειτο για τον πρόξενο της Μόσχας στο Σβάλμπαρντ. Και το όνομα αυτού Αντρέι Τσεμερίλο. Το ρεπορτάζ του NRK τον «έδειξε» ως μέλος της στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών της Ρωσίας (GRU). Οι πληροφορίες έλεγαν ότι στο παρελθόν διaτέλεσε διπλωμάτης στο Οσλο και στη Στοκχόλμη.
Την ίδια στιγμή, οι υπηρεσίες πληροφοριών του Οσλο εκτιμούν ότι περίπου 300 πράκτορες των ομόλογων ρωσικών υπηρεσιών (FSB) εργάζονται στο Μούρμανσκ, στην άλλη πλευρά των ρωσονορβηγικών συνόρων.
Από την άλλη, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Washington Post, Ρώσος επίσκοπος ήθελε να χτίσει παρεκκλήσι δίπλα στα αμερικανικά ραντάρ της νορβηγικής πόλης Βάρντο, ενώ μέλη της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία έχει ιστορικούς δεσμούς με τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών, είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον να μελετήσουν την παροχή νερού στο Κίρκενες.
Πάντως, τα νορβηγικά μέσα ενημέρωσης είχαν κάνει λόγο, το 2022, για εμφάνιση drones που πετούσαν πάνω από αεροδρόμια και ενεργειακές εγκαταστάσεις, την απέλαση Ρώσων διπλωματών ως κατασκόπων και την περίπτωση ενός άνδρα που κατηγορείται για παράνομη συλλογή πληροφοριών ενώ υποδυόταν τον Βραζιλιάνο ερευνητή σε νορβηγικό πανεπιστήμιο.
Η φάλαινα… κατάσκοπος
Πριν από λίγες ημέρες, βρέθηκε νεκρή στον νότιο θαλάσσιο χώρο της Νορβηγίας μία φάλαινα, η οποία φέρεται να είχε «εκπαιδευτεί» από τη Μόσχα για να κατασκοπεύει το ΝΑΤΟ και η οποία, σύμφωνα με εκτιμήσεις που μεταδίδει το Reuters, είχε εφοδιαστεί με κάμερα ήδη από το 2019. Μάλιστα, ο θαλάσσιος βιολόγος Οντουν Ρίκαρντσεν είχε αναφέρει στο BBC ότι η φάλαινα έφερε ζώνη με θήκη κάμερας GoPro, με τα στοιχεία να δείχνουν ότι είχε αγοραστεί στην Αγία Πετρούπολη. Είχε συμπληρώσει ότι ο εξοπλισμός, όπως τον είχαν βεβαιώσει Ρώσοι συνάδελφοί του, αποκλείεται να ήταν για επιστημονικούς σκοπούς.
Οι νορβηγικές Αρχές τής είχαν δώσει το όνομα «Hvaldimir», συνδυασμό της νορβηγικής λέξης για τη φάλαινα (hval) και του ονόματος του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Η φάλαινα, μάλιστα, εξ όσων συνάγεται, είχε πλησιάσει πολλές φορές τα νορβηγικά σκάφη στην περιοχή της Αρκτικής, όπου είναι ο φυσικός της χώρος. Σήμερα, οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των ζώων υποστηρίζουν ότι η φάλαινα πυροβολήθηκε, ενώ η νορβηγική Αστυνομία ισχυρίζεται ότι έχασε τη ζωή της από ραβδί μήκους 35 εκ. και πλάτους 3 εκ., που είχε κολλήσει στο στόμα της.
Δανία, Καναδάς και στο βάθος… Κίνα
Οι υπηρεσίες πληροφοριών της Δανίας είχαν προειδοποιήσει, ήδη από το 2022, ότι η Κίνα και η Ρωσία προσπαθούν να αποσταθεροποιήσουν τμήματα της Δανίας, συμπεριλαμβανομένης της Γροιλανδίας. Σύμφωνα με τη δανική υπηρεσία ασφαλείας πληροφοριών που επικαλείται το Bloomberg, οι επιχειρήσεις κατασκοπείας και επιρροής από κινεζικές και ρωσικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων μέσω κυβερνοεπιθέσεων, αποτελούν απειλή κατά Αρχών, εταιρειών και ερευνητικών φορέων στη Δανία και στις ημιαυτόνομες Νήσους Φερόες και τη Γροιλανδία.
Η Κοπεγχάγη δηλώνει ότι δέχεται απόπειρες από Μόσχα και Πεκίνο για αποσταθεροποίηση, ιδίως σε σχέση με τη Γροιλανδία, ενώ η Οτάβα εντόπισε κινεζικές κατασκοπικές σημαδούρες, όπως λέει.
Και ο Καναδάς έχει αναφέρει ότι στις αρκτικές του περιοχές έχουν εντοπιστεί κινεζικές κατασκοπευτικές σημαδούρες, όπως είχε μεταδώσει το Voice of America. Είναι, εξάλλου, μία περιοχή όπου το Πεκίνο έχει βάλει στο μάτι από καιρό, με την Κίνα να αυτοπροσδιορίζεται ως χώρα πλησίον της Αρκτικής με δικαιώματα ίσα με τις αρκτικές χώρες. Ο ασιατικός γίγαντας έχει εντάξει τμήματα της Αρκτικής στον λεγόμενο «Πολικό Δρόμο του Μεταξιού» και οι κατασκοπικές συσκευές είχαν εντοπιστεί λίγους μήνες προ της εμφάνισης του κινεζικού μπαλονιού στους αμερικανικούς αιθέρες.
Ρεπορτάζ έλεγαν, πάντως, ότι οι κινεζικές σημαδούρες παρακολουθούσαν τα αμερικανικά υποβρύχια και το λιώσιμο των στρωμάτων πάγου. Μάλιστα, η Κίνα «έχει στείλει υψηλόβαθμα στελέχη στην περιοχή 33 φορές τις τελευταίες δύο δεκαετίες και συμμετέχει στα περισσότερα μεγάλα ιδρύματα της Αρκτικής», σύμφωνα με δημοσίευμα του BBC. «Η Κίνα έχει επίσης επεκτείνει τον παγοθραυστικό στόλο της και έστειλε ναυτικά σκάφη στον Βορρά, συχνά υπό το πρόσχημα των αποστολών επιστημονικής έρευνας».
Προς τι οι έριδες για την Αρκτική;
Οι σπάνιες γαίες, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι σημαντικοί λόγοι για να ερίζουν και να αλληλοκατασκοπεύονται η Ρωσία και το ΝΑΤΟ, ιδίως οι σκανδιναβικές χώρες και ο Καναδάς, οι οποίες θέλουν να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους.
Οι σύγχρονες κατασκοπικές μέθοδοι
Αυτό που φαίνεται, όμως, ότι αποτελεί πόλεμο κατασκόπων είναι η στρατιωτική και στρατηγική σημασία της Αρκτικής για τον ψυχρό –εν προκειμένω κατά κυριολεξία– πόλεμο της εποχής μας. Εξάλλου, κατά τον ιστορικό Ψυχρό Πόλεμο, το σημείο αυτό ήταν στη δίνη του κυκλώνα μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ενωσης, που επιθυμούσαν στρατιωτικές βάσεις και υποβρύχιες περιπολίες και ανέπτυξαν κατασκοπεία.
Αφενός, η περιοχή, με τους πάγους να λιώνουν, δίνει την ευκαιρία στις ενδιαφερόμενες χώρες να εκμεταλλευτούν τους νέους θαλάσσιους διαδρόμους που ανοίγονται, διευκολύνοντας την πρόσβαση της Ασίας στην Ευρώπη, αλλά και τους φυσικούς πόρους που αποκαλύπτονται. Αφετέρου, η Αρκτική αποτελεί σημείο όπου η Δύση και η Ανατολή έχουν τη δυνατότητα να απειλούν στρατιωτικά –πυραυλικά και πυρηνικά– η μία την άλλη.
Μάλιστα, η Ρωσία έχει επανενεργοποιήσει, όπως προκύπτει και από τα ανωτέρω, όλες τις σοβιετικές υποδομές του Ψυχρού Πολέμου, καθώς η Αρκτική αποτελεί για την ίδια κρίσιμη περιοχή για το στρατιωτικό και οικονομικό της μέλλον. Μάλιστα, έχει διεκδικήσει μετ’ επιτάσεως διευρυμένα δικαιώματα στον αρκτικό βυθό, επικαλούμενη τη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Ολα αυτά είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο συρρέουν νατοϊκοί και άλλοι δυτικοί κατάσκοποι στην περιοχή.
Εικονογράφηση: Loukia Kattis/Καθημερινή
