Τον Ιούνιο του 1959 ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ επισκέφθηκε τον Αυλώνα της Αλβανίας για να επιθεωρήσει τη ναυτική βάση που θα φιλοξενούσε ρωσικά υποβρύχια. Είχε μαζί του τον υπουργό Αμυνας Ροντιόν Μαλινόφσκι, τους αντίστοιχους υπουργούς του Συμφώνου της Βαρσοβίας αλλά και της Κίνας και βεβαίως τον Ενβέρ Χότζα και την υπόλοιπη αλβανική κομματική και στρατιωτική ηγεσία.
Αντικρίζοντας τις στοές – κρύπτες των υποβρυχίων αλλά και το υπό οχύρωση με πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς νησάκι της Σασώνας (Σατζάν στα αλβανικά) στην είσοδο της ναυτικής βάσης, σύμφωνα και με τη μαρτυρία της συζύγου του Χότζα, Νεζμιγιέ, στην «Κ», υψώνοντας τη γροθιά αναφώνησε κατενθουσιασμένος: «τώρα έχω πιασμένους τους Αμερικανούς από τα “αρ@@@ια».
Ο παρορμητικός ηγέτης εκτόξευσε με τον καθόλου πολιτικό και διπλωματικό αυτόν τρόπο -ίδιον του χαρακτήρα του- το μήνυμα ότι από εκεί θα ήλεγχε τη Μεσόγειο, την είσοδο και έξοδο στην Αδριατική και θα επιτηρούσε τις κινήσεις του 6ου αμερικανικού στόλου.
Το σχέδιο για την πολυσυζητημένη τουριστική επένδυση του ομίλου που ηγούνται ο Τζάρεντ Κούσνερ και η Ιβάνκα Τραμπ, στο μικροσκοπικό νησάκι της Σασώνας, επί του παρόντος βρίσκεται στο επίπεδο των συζητήσεων με την αλβανική κυβέρνηση.
Πού να φανταστεί ο πληθωρικός αυτός ηγέτης, με την εμφάνιση και τους τρόπους Ουκρανού μουζίκου (χωρικού), ότι θα ερχόταν η στιγμή που θα κατέφθαναν οι Αμερικανοί, με εμπροσθοφυλακή τον γαμπρό του Τραμπ, να χτίσουν βίλες και πισίνες πάνω στα κουφάρια του ριψοκίνδυνου για τη Δύση και την ειρήνη, σοβιετικού στρατιωτικού προγεφυρώματος στη Μεσόγειο την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Το σχέδιο για την πολυσυζητημένη τουριστική επένδυση του ομίλου που ηγούνται ο Τζάρεντ Κούσνερ και η Ιβάνκα Τραμπ, στο μικροσκοπικό νησάκι της Σασώνας, επί του παρόντος βρίσκεται στο επίπεδο των συζητήσεων με την αλβανική κυβέρνηση.
Κατά τα φαινόμενα όμως τα πράγματα έχουν πάρει τον δρόμο τους, δεδομένης της επιλογής του Εντι Ράμα να δώσει «γη και ύδωρ» στους ξένους επενδυτές για την τουριστική ανάπτυξη, με επίκεντρο την αποκαλούμενη «αλβανική ριβιέρα», που εκτείνεται από τον κόλπο του Αυλώνα έως και το Βουθρωτό στα σύνορα με την Ελλάδα.
Με βάση τα όσα έχουν διαρρεύσει, ο όμιλος Κούσνερ σχεδιάζει να χτίσει στη Σασώνα 1.000 πολυτελέστατες κατοικίες για πολύ γερά πορτοφόλια και ένα τεράστιο ξενοδοχειακό συγκρότημα, κατασκευάζοντας φυσικά και τις απαιτούμενες για ένα τέτοιο πρότζεκτ υποδομές, δεδομένου ότι το νησάκι δεν έχει ηλεκτρικό ρεύμα, ούτε δίκτυο ύδρευσης, ενώ η απουσία βλάστησης το κάνει να μοιάζει περισσότερο με ξερονήσι.
Και αν το έκτασης μόλις 5,7 τετραγωνικών χιλιομέτρων κομμάτι γης, εκ πρώτης όψεως δεν εντυπωσιάζει με το φυσικό κάλλος του και τις ερειπωμένες ντάτσες σοβιετικών αξιωματικών και τεχνικών της δεκαετίας του ’50-’60, δεν συμβαίνει το ίδιο και με την ιστορία που κουβαλάει στην επιφάνεια και… στα σπλάχνα του. Αλλά αυτό, μάλλον δεν θα ενδιαφέρει τον Κούσνερ.
Ο όμιλος Κούσνερ σχεδιάζει να χτίσει στη Σασώνα 1.000 πολυτελέστατες κατοικίες για πολύ γερά πορτοφόλια και ένα τεράστιο ξενοδοχειακό συγκρότημα, κατασκευάζοντας φυσικά και τις απαιτούμενες για ένα τέτοιο πρότζεκτ υποδομές.
Η φύση τοποθέτησε τη Σασώνα στο στόμιο του λιμένα του Αυλώνα (Πασαλιμάνι) που ιστορικά λειτούργησε, λόγω της πλεονεκτικής γεωγραφικής του θέσης, ως πολεμική κρυψώνα και προαιώνιο «μάτι» στα στενά της Κέρκυρας, του Οτράντο, και γενικότερα για την επιτήρηση τού ποιος μπαινοβγαίνει στην Αδριατική και τη ναυσιπλοΐα απ’ άκρη σ’ άκρη στη Μεσόγειο.
Ο Ιούλιος Καίσαρας τη χρησιμοποίησε στις εκστρατείες του εναντίον των Ιλλυριών και των Μακεδόνων, αλλά και κατά την εκστρατεία του εναντίον του Πομπήιου, ενώ και ο Μέγας Αλέξανδρος το κατέκτησε το 214 π.Χ.
Οι Βυζαντινοί το διαμόρφωσαν σε κανονικό για την εποχή λιμάνι και το ονόμασαν «Γέρικο», ενώ οι Οθωμανοί, αργότερα, το μετονόμασαν σε Πασαλιμάνι, όνομα με το οποίο αναγνωρίζεται έως σήμερα.
Η Σασώνα όμως έχει και ελληνική πτυχή, καθώς τον 19ο αιώνα, παραχωρήθηκε στην Ελλάδα ως τμήμα των Ιονίων νήσων για να αποτελέσει τμήμα των Διαποντίων Νήσων, όμως η Αθήνα δεν άσκησε κυριαρχικά δικαιώματα. Η προσάρτηση του νησιού έγινε το 1912 κατά τον Α’ Βαλκανικό πόλεμο από ένα άγημα του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, αλλά εκκενώθηκε από την Ελλάδα το 1914, κατόπιν πιέσεων της Ιταλίας και της Αυστροουγγαρίας και παραχωρήθηκε στην Αλβανία.
Ωστόσο, η ύψιστη γεωπολιτική του σπουδαιότητα αναδείχθηκε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, με την υπογραφή, τον Σεπτέμβριο του 1957, από τους Νικίτα Χρουστσόφ και Ενβέρ Χότζα δεκαετούς στρατιωτικής συμφωνίας, που προέβλεπε την εγκατάσταση στον κόλπο του Αυλώνα τεσσάρων σοβιετικών υποβρυχίων αλλά και πολεμικών πλοίων.
Η Μόσχα είχε πετύχει με αυτήν τη συμφωνία να σπάσει τον περιορισμό της Συνθήκης του Μοντρέ, που έβαζε περιορισμούς στον πολεμικό της στόλο στη Μαύρη Θάλασσα και, το σημαντικότερο, θα μπορούσε με ορμητήριο το λιμάνι του Αυλώνα να γίνει «στενός κορσές» στον αμερικανικό 6ο Στόλο, που τότε αλώνιζε στη Μεσόγειο.
Η ύψιστη γεωπολιτική σπουδαιότητα της Σασώνας αναδείχθηκε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, με την υπογραφή, τον Σεπτέμβριο του 1957, από τους Νικίτα Χρουστσόφ και Ενβέρ Χότζα δεκαετούς στρατιωτικής συμφωνίας.
Το πιο εφιαλτικό για τους δυτικούς, ήταν ο σχεδιασμός της Μόσχας, τον οποίο αποδέχθηκε ο Χότζα, να αναπτύξει, το 1962 σύμφωνα με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, πέριξ της ναυτικής βάσης πυραύλους με ακτίνα δράσης 400 χιλιομέτρων και να εγκατασταθούν στο λιμάνι του Αυλώνα και άλλα υποβρύχια με πυρηνικές κεφαλές.
Σε αυτό το πλαίσιο, το νησάκι της Σασώνας, που απέχει μόλις ενάμισι ναυτικό μίλι, μετατράπηκε σε φρούριο προς ενίσχυση της ασφαλείας των υποβρυχίων στο Πασαλιμάνι.
Κάτω από την επιφάνειά του διανοίχτηκε δίκτυο σηράγγων -υπάρχει και σήμερα- για την αποθήκευση πυρομαχικών, πυραύλων αλλά και πυρηνικών όπλων, ενώ κατασκευάστηκαν υποδομές για επίγειες εξέδρες εκτόξευσης πυραύλων, εγκαταστάθηκαν αεροπορικά συστήματα και κατοικίες για συνολικά 3.000 Σοβιετικούς και Αλβανούς που σχετίζονταν με τη στρατιωτική βάση.
Ο ρωσοαλβανικός «γάμος» ανάμεσα στο Πασαλιμάνι και τη Σασώνα όμως δεν ευτύχησε. Εναν χρόνο μετά (Ιούνιος 1960) ο Χότζα, στη διάσκεψη των κομμουνιστικών κομμάτων στη Μόσχα, ανακοίνωσε το διαζύγιο με τους «χρουστσοφικούς ρεβιζιονιστές» που καίγονταν για τη ναυτική βάση.
Εξαλλος τότε ο Χρουστσόφ, απείλησε, όπως μου είπε η Νεζμιγιέ Χότζα, ότι θα τους τιμωρήσει κόβοντας την τροφοδοσία σιτηρών ώστε να πεινάσουν, για να εισπράξει τη γενναία απάντηση του Ενβέρη, προς αυτόν τον «τσαρλατάνο» (σ.σ. έτσι αποκάλεσε τον Χρουστσόφ) ότι «χορτάρι θα φάμε αλλά δεν θα γονατίσουμε».
Η αλβανική ηγεσία δεν «γονάτισε» μεν μετά το διαζύγιο με τον Χρουστσόφ, αλλά έσπευσε να προσδεθεί στο άρμα της Μαοϊκής Κίνας, που ναι μεν έστελνε όπλα και οικονομική βοήθεια στη λιλιπούτεια «σύντροφο», όμως ακόμα τότε δεν είχε αρχίσει η κίτρινη «ιμπεριαλιστική» επέλαση στον πλανήτη και έτσι καμία σημασία δεν είχε για το Πεκίνο -τουλάχιστον τότε- μια στρατιωτική βάση στη Μεσόγειο.
Οταν ο Χότζα τα έσπασε και με τους Κινέζους, το 1976, και βυθίστηκε στην απομόνωση, η βάση στο Πασαλιμάνι και μαζί η προκάλυψή της, η Σασώνα δηλαδή, περιέπεσαν σε αχρηστία, με «αμανάτι» γύρω στα οκτώ παλιά σοβιετικά υποβρύχια, από τα οποία οι Αλβανοί κράτησαν τέσσερα, τα οποία σκούριαζαν στις προβλήτες, έως ότου να λεηλατηθούν το 1997 από τους εξεγερμένους Αλβανούς, που πούλησαν κάποια εξ αυτών για σκραπ.
Σήμερα, μόνο ένα έχει απομείνει προς επίδειξη στους τουρίστες που πηγαινοέρχονται στη Σασώνα με καραβάκια κυρίως το καλοκαίρι.
Η Νεζμιγιέ Χότζα είχε αναφέρει στη συζήτησή της με τον γράφοντα ότι οι Σοβιετικοί είχαν ζητήσει από τον σύζυγό της την κατασκευή και δεύτερης ναυτικής βάσης υποβρυχίων στο Βουθρωτό, λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορα με την Ελλάδα αλλά εκείνος, όπως υποστήριξε, αρνήθηκε «για να μην τα χαλάσει με τους φίλους Ελληνες».
Πέρα από πολλά μπούνκερς τα οποία έχουν μετατραπεί σε… μπανγκαλόους ανοίγει και μια άλλη ναυτική βάση υποστήριξης υποβρύχιων, όπου όσοι λίγοι έχουν περάσει στο εσωτερικό της, αναφέρουν ότι έχει στις στοές της ακόμα και νοσοκομείο.
Η πώληση της Σασώνας στον Κούσνερ, ωστόσο, αποτελεί μέρος του μεγάλου πρότζεκτ του Εντι Ράμα να μετατρέψει σε τουριστικό προϊόν τις απίστευτες στρατιωτικές υποδομές της χώρας του κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου αλλά και μετά, όταν το κομμουνιστικό καθεστώς κατατρύχετο από το σύνδρομο της εχθρικής περικύκλωσης.
Ετσι, πέρα από πολλά μπούνκερς τα οποία έχουν μετατραπεί σε… μπανγκαλόους ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ανοίγει για τον τουρισμό μια άλλη ναυτική βάση υποστήριξης υποβρύχιων, αυτή του Πόρτο Παλέρμο μεταξύ Χειμάρρας και Αγίων Σαράντα, όπου όσοι λίγοι έχουν περάσει στο εσωτερικό της, αναφέρουν ότι έχει στις στοές της ακόμα και νοσοκομείο. Στα σχέδια της κυβέρνησης φέρεται να είναι και το άνοιγμα άλλων υπόγειων στρατιωτικών σηράγγων που είχαν διανοιχτεί την εποχή του Χότζα κατά μήκος του συνόλου της ακτογραμμής απέναντι από την Κέρκυρα.
Ηδη έχει δοθεί προς τουριστική χρήση το πυρηνικό καταφύγιο του Ενβέρ Χότζα, στις παρυφές του όρους Ντάιτι έξω από τα Τίρανα που είχε κατασκευαστεί πέντε ορόφους κάτω από τη γη και συνδεόταν μέσω σήραγγας μήκους… επτά χιλιομέτρων, με το σπίτι του καθώς και άλλων υψηλόβαθμων κομματικών αξιωματούχων στην πρωτεύουσα.
