Γιάννης Μπαλαμπανίδης
Ακούστε το άρθρο
Οταν εξελέγη πρόεδρος της Γαλλίας, ο Εμανουέλ Μακρόν έμοιαζε να προσωποποιεί τον άνεμο της αλλαγής που έπνεε πάνω από τη γηρασμένη Ευρώπη. Ή τουλάχιστον έτσι συστηνόταν. Ο καλός μαθητής του φιλοσόφου Πολ Ρικέρ, ο νεαρός υπουργός του Ολάντ, που είχε όμως αποβάλλει τις σοσιαλιστικές καχυποψίες απέναντι στην ελεύθερη αγορά, ο θεμελιωτής μιας νέας κουλτούρας που πήγαινε πέρα από την αρχαία σκουριά της Αριστεράς και της Δεξιάς και υποσχόταν να ανανεώσει ριζικά το γαλλικό πολιτικό σύστημα – και όχι μόνον αυτό.
Επτά χρόνια αργότερα, ελάχιστα δημοφιλής πια, έφτασε να γιουχάρεται στο στάδιο όπου παρακολουθούσε την τελετή λήξης των Παραολυμπιακών Αγώνων, πράγμα όχι πολύ συνηθισμένο. Η ιστορία είναι γνωστή: μετά την προέλαση της άκρας Δεξιάς στις ευρωεκλογές του Ιουνίου, ο Μακρόν προκήρυξε βουλευτικές εκλογές, σε μια κίνηση που ερμηνεύθηκε ως ένα οριακό ρίσκο με στόχο τη δική του διάσωση σε ρόλο ρυθμιστή. Δεν είχε υπολογίσει όμως την πιθανότητα να λειτουργήσει το ενωτικό αντανακλαστικό της ευρύτερης Αριστεράς. Το Νέο Λαϊκό Μέτωπο αντιμετώπισε με επιτυχία το κόμμα της Λεπέν, κερδίζοντας περισσότερες έδρες στον δεύτερο γύρο και υπηρετώντας τη στρατηγική της ρεπουμπλικανικής συσπείρωσης ενάντια στον λεπενισμό. Σε αυτό οφείλει και η μακρονική παράταξη τη διάσωσή της, αφού οι 159 έδρες που κέρδισε τελικά (86 λιγότερες από τις προηγούμενες εκλογές) προέκυψαν και επειδή οι υποψήφιοι του Μετώπου, μεταξύ αυτών και οι κατά τα άλλα ανεπιθύμητοι μελανσονικοί, αποσύρθηκαν όπου χρειάστηκε προκειμένου ο μακρονικός υποψήφιος να κερδίσει την έδρα από τον υποψήφιο της Λεπέν.
Και αφού αποδέχθηκε αδιαμαρτύρητα τις ψήφους τους, ο Μακρόν τούς αρνήθηκε το δικαίωμα να σχηματίσουν κυβέρνηση, με πρόσχημα τη σταθερότητα της χώρας. Επειτα από ατελείωτα παζάρια διόρισε εν τέλει πρωθυπουργό τον προερχόμενο από το τέταρτο κόμμα, Μισέλ Μπαρνιέ, επικεφαλής μιας κυβέρνησης μειοψηφίας με αμφίβολη ευστάθεια. Ακόμη κι αν δεν επιβεβαιωθεί η φημολογία ότι η Μαρίν Λεπέν είχε λόγο στις διαπραγματεύσεις, θα φανεί σύντομα εάν η νέα κυβέρνηση θα κυβερνήσει τη Γαλλία και με την ψήφο ή την ανοχή της άκρας Δεξιάς. Ο Μακρόν διασώθηκε, η Γαλλία απέκτησε κυβέρνηση και η Λεπέν αναγορεύθηκε εκ των πραγμάτων σε king maker. Tout va bien.
Στην πραγματικότητα, τίποτα δεν επιλύθηκε. Η γαλλική κοινωνία παραμένει διχασμένη, ενώ η κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα βαθαίνει. Δεν είναι θεωρητικό σχήμα ή αφηρημένη έννοια· η κρίση εμπιστοσύνης είναι η ολοένα μεγαλύτερη απόσταση των ανθρώπων από το πολιτικό σύστημα, αυτό που σε άλλη ορολογία ονομάζεται αντισυστημισμός. Τι είναι όμως αυτό που τρέφει τη μηχανή του αντισυστημισμού στις κοινωνίες μας;
Η γαλλική κοινωνία παραμένει διχασμένη, ενώ η κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα βαθαίνει.
Το καύσιμό της είναι κοινωνικό και θεσμικό. Ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού αισθάνονται απροστάτευτα σε μια εποχή πολλαπλών κρίσεων. Η απάντηση σ’ αυτή την υλική και ψυχική επισφάλεια μπορεί να είναι συντηρητική (εθνική αναδίπλωση, προστατευτισμός, απόδοση όλων των δεινών στη μετανάστευση) ή προοδευτική (κοινωνική δικαιοσύνη, αναδιανομή, πολιτικές χειραφέτησης για όλους), σε κάθε περίπτωση όμως είναι απάντηση σε ένα κοινό πρόβλημα. Πρόβλημα στο οποίο ο Εμανουέλ Μακρόν, ο «πρόεδρος των πλουσίων», δεν έδωσε καμία απάντηση, καθώς στο προγραμματικό του οπλοστάσιο είχε εξαρχής πολιτικές «απελευθέρωσης» της αγοράς εργασίας, για να πάρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που παροξύνουν την επισφάλεια του βίου.
Υπάρχει όμως και το θεσμικό σκέλος. Διαδικαστικά ο Μακρόν δικαιούται, κατά τη γαλλική συνταγματική τάξη, να διορίσει πρωθυπουργό «τον κηπουρό του», όπως και έπραξε. Επί της ουσίας, όμως, δεν σεβάστηκε τη θεμελιώδη λειτουργία της δημοκρατίας και των εκλογών, που είναι η πολιτική αντιπροσώπευση. Το Νέο Λαϊκό Μέτωπο, με όσα μπορεί να του καταλογίσει κανείς, ήταν ο πολιτικός φορέας που έφερε εις πέρας το ρεπουμπλικανικό καθήκον να φραγεί η επέλαση του λεπενισμού. Το να μην έχει λόγο στη διακυβέρνηση της χώρας δυο μήνες μετά, ακυρώνει πρακτικά τη δημοκρατική βούληση της σχετικής πλειοψηφίας των πολιτών.
Ακόμη χειρότερα, ο αντιδημοκρατικός χειρισμός δεν επιλύει στο ελάχιστο τις βαθιές πολώσεις της γαλλικής κοινωνίας. Ο Μακρόν έστησε την πολιτική του κυριαρχία στη βάση ενός απλοϊκού σχήματος: διεκήρυσσε ότι εκπροσωπεί έναν πεφωτισμένο κεντρισμό απέναντι σε δύο συμμετρικά αντισυστημικά «άκρα». Η ενδόρρηξη του μακρονικού σχεδίου οδήγησε στη συρρίκνωση αυτού του «κεντρώου» πόλου, προς όφελος αφενός μιας Ακροδεξιάς που βιάζεται να κυβερνήσει και να επιβάλει πολιτικές εθνικής προτίμησης, αφετέρου μιας συσπειρωμένης Αριστεράς. Ο Μακρόν επέλεξε να καταστήσει δημοκρατικά αόρατο τον έναν πυλώνα της πολωμένης γαλλικής πολιτικής και να προσεταιριστεί τον άλλον, που μέχρι χθες κατήγγειλε. Πώς να εμπιστευθεί κανείς μια τέτοια δημοκρατία;
Σε ένα αρκετά γνωστό απόσπασμα, ο Πολ Ρικέρ γράφει ότι «δημοκρατική είναι μια κοινωνία που αναγνωρίζει ότι είναι διχασμένη, ότι δηλαδή διαπερνάται από αντικρουόμενα συμφέροντα και η οποία θέτει στόχο να συνδέσει ακριβοδίκαια τον κάθε πολίτη με την έκφραση αυτών των αντιφάσεων και των συγκρούσεων» (L’idéologie et l’utopie, 1997, πρόχειρη μετάφραση). Η λέξη-κλειδί εδώ είναι η «ακριβοδίκαιη» έκφραση κάθε πολίτη σε μια κοινωνία που αναγνωρίζει τις συγκρούσεις της. Αυτό δηλαδή που δεν συνέβη στη Γαλλία. Ο μαθητής αγνόησε τον δάσκαλο.
O κ. Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός επιστήμονας, συγγραφέας.
Κεντρική φωτογραφία: Ο Εμανουέλ Μακρόν στις εκδηλώσεις για τα 80 χρόνια από την απελευθέρωση της Χάβρης κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τους χειρισμούς του μετά τις ευρωεκλογές ο ίδιος διασώθηκε, η Γαλλία απέκτησε κυβέρνηση και η Λεπέν αναγορεύθηκε εκ των πραγμάτων σε king maker. Και η δημοκρατία; Φωτ. REUTERS/Benoit Tessier/Pool
