«Τι απαίσιος πίνακας είναι αυτός;» Αυτή φαίνεται ότι ήταν η αντίδραση της συζύγου ενός παλαιοπώλη στο Κάπρι όταν αντίκρισε ένα πορτρέτο από τα χέρια, όπως όλα δείχνουν, του πιο –κατά τεκμήριο– επιδραστικού ζωγράφου του 20ού αιώνα. Εξάλλου, ο πίνακας του Πάμπλο Πικάσο κρεμόταν στο καθιστικό του σπιτιού επί μισόν αιώνα και πλέον, και μάλιστα σε μια φτηνή κορνίζα.
Η σύζυγος του παλαιοπώλη-εστιάτορα έπλυνε με απορρυπαντικό τον καμβά πάνω στο πάτωμα της αυλής, μαζί με έναν άλλον, ανυπόγραφο που είχε ανακαλύψει στο ίδιο σημείο ο σύζυγός της, λες και ήταν χαλιά, επειδή οι δύο πίνακες ήταν καλυμμένοι με χώμα και ασβέστη.
Τον πίνακα είχε αγοράσει, σύμφωνα με την Il Giorno, ο Λουίτζι Λο Ρόσο το 1962, που τον είχε εντοπίσει στο κελάρι μίας βίλας στο Κάπρι καθώς το είχε συνήθειο να αγοράζει χρησιμοποιημένα αντικείμενα για να τα μεταπωλεί. Τον είχε τυλίξει και τον είχε πάει στο σπίτι του στην Πομπηία δίχως να γνωρίζει ότι είναι αυθεντικός, για αυτό και τον τοποθέτησε σε μία κορνίζα του συρμού τοποθετώντας τον στο καθιστικό της οικίας του. Μάλιστα, η σύζυγός του συχνά πρότεινε να τον πετάξουν, ώστε να γλιτώσουν από αυτό το… αίσχος.
Προτού καταλήξει ότι πρόκειται περί ανοσιουργήματος, η μητέρα του, όπως έχει διηγηθεί ο ίδιος στην ιταλική εφημερίδα, έπλυνε με απορρυπαντικό τον καμβά πάνω στο πάτωμα της αυλής, μαζί με έναν άλλον, ανυπόγραφο που είχε ανακαλύψει στο ίδιο σημείο ο σύζυγός της, λες και ήταν χαλιά, επειδή οι δύο πίνακες ήταν καλυμμένοι με χώμα και ασβέστη, όπως προέκυψε από οικογενειακές αφηγήσεις.
Μα μήπως είναι Πικάσο αυτό το φρικτό έργο;
Λίγα χρόνια μετά, αφού έπεσε στα χέρια του μία εγκυκλοπαίδεια ιστορίας της τέχνης χαρισμένη από μία θεία του, ο γιος του, Αντρέα, που σήμερα διατηρεί παμπ στο Κάπρι, άρχισε να αναρωτιέται εάν ο πίνακας ήταν… όντως Πικάσο. Βέβαια, η πρώτη, λογική σκέψη είναι, όπως γράφει η Il Giorno, ότι θα πρόκειται για ένα… μπανάλ αντίγραφο – αλλά κι αν δεν είναι έτσι; Εμοιαζε, έτσι κι αλλιώς, πολύ σε αντίστοιχο πίνακα που είχε συναντήσει και σε σχολικό βιβλίο. Από την άλλη, ο Πικάσο επισκεπτόταν το Κάπρι συχνά στα τέλη της δεκαετίας του ’40 και τις αρχές της δεκαετίας του ’50.
«Ο πατέρας μου ήταν από το Κάπρι και μάζευε παλιατζούρες για να τις πουλήσει κοψοχρονιά», είπε στον Guardian ο Αντρέα Λο Ρόσο, εξήντα ετών σήμερα. «Βρήκε τον πίνακα πριν καν γεννηθώ και δεν είχε ιδέα ποιος ήταν ο Πικάσο. Δεν ήταν πολύ καλλιεργημένος άνθρωπος. Καθώς διάβαζα για τα έργα του Πικάσο στην εγκυκλοπαίδεια, κοίταζα τον πίνακα και τον συνέκρινα με την υπογραφή του. Ελεγα στον πατέρα μου ότι ήταν παρόμοια, αλλά δεν καταλάβαινε. Ωστόσο, μεγαλώνοντας, με έτρωγε η απορία».
Προτού βρεθεί στο σαλόνι του σπιτιού, ο παλαιοπώλης, που διατηρούσε επίσης εστιατόριο, είχε αποφασίσει να διακοσμήσει τον κήπο της επιχείρησής του με τον πίνακα.
Τα ίδια θυμάται και για τη μητέρα του, όπως αφηγείται στην Il Giorno. «Η μητέρα μου το κρέμασε στον τοίχο για να διακοσμήσει το σπίτι, μετονομάζοντάς το σε “μουντζούρα” λόγω της παραξενιάς του προσώπου της γυναίκας που απεικονίζεται».
Προτού βρεθεί στο σαλόνι του σπιτιού, ο παλαιοπώλης, που διατηρούσε επίσης εστιατόριο, είχε αποφασίσει να διακοσμήσει τον κήπο της επιχείρησής του με τον πίνακα. Τον είχε εντοπίσει ένας έμπορος τέχνης και τον είχε προειδοποιήσει ότι υπάρχει πιθανότητα κάποιος να τον «βουτήξει», οπότε καλό θα ήταν να τον μεταφέρει στο σπίτι του, όπως έχει αφηγηθεί ο Αντρέα Λο Ρόσο.
Ο γιος δεν το έβαλε κάτω
Η απορία του, πάντως, έμεινε άσβεστη και, τελικά, τον οδήγησε στους ειδικούς. Ο πρώτος που συμβουλεύθηκε ήταν ο Βιτόριο Ουμπέρτο Αντόνιο Σγκάρμπι, Ιταλός κριτικός και ιστορικός τέχνης, συγγραφέας, πολιτικός, πρόεδρος του Μουσείου Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Τρέντο και του Ροβερέτο.
«Πέρασα μια ολόκληρη μέρα μαζί του, στο τέλος της οποίας με έπεισε να συνεχίσω την έρευνά μου, διότι κανείς δεν μπορούσε να υπογράψει μετά παρρησίας ότι δεν ήταν αυθεντικός», έχει αφηγηθεί στην Il Giorno. Η έρευνά του κράτησε χρόνια – εξάλλου, και μόνο το γεγονός ότι υπάρχουν 14.000 αυθεντικά έργα διάσπαρτα στον πλανήτη και ρεπροντιξιόν ων ουκ έστιν αριθμός καθιστά τη διαλεύκανση της αυθεντικότητας ιδιαίτερα δύσκολο πρότζεκτ.
Η ομάδα έρευνας του πίνακα
Η ομάδα έρευνας, σύμφωνα με την Il Giorno, με επικεφαλής τον πρόεδρο του Ιδρύματος Arcadia, Λούκα Τζεντίλε Κανάλ Μαρκάντε, αποτελείτο από τον Φλωρεντινό μηχανικό Μαουρίτσιο Σερακίνι, κορυφαίο ειδικό στη χημική-επιστημονική ανάλυση έργων τέχνης, και τους Πάολο Κορνάλε (από το χημικό εργαστήριο CSG Palladio), τον Νταβίντε Μπουσολάρι (από το εργαστήριο X Diagnostica per l’Arte Fabbri) και τη Φράνκα Βιτέλι (από το νομικό γραφείο Studio Legale Vitelli).
Τα χρόνια πέρασαν, ώσπου η Σίντσια Αλτιέρι, γραφολόγος στο Ιδρυμα Arcadia, ειδικευμένη στην αναγνώριση αυθεντικών ή πλαστών έργων τέχνης, επιβεβαίωσε ότι η υπογραφή στο πάνω αριστερό τμήμα του πορτρέτου –που φέρεται να απεικονίζει την Ντόρα Μάαρ, ποιήτρια, φωτογράφο, μούσα και ερωμένη του Πικάσο– είναι πράγματι του σπουδαίου Ισπανού, καθιστώντας το έργο ένα πανάκριβο δημιούργημα αξίας περίπου 6 εκατ. ευρώ. Πλέον, φυλάσσεται σε θησαυροφυλάκιο στο Μιλάνο, διότι, εάν είναι αυθεντικός, θα πρόκειται για σπουδαία ανακάλυψη.
Το απρόθυμο Ιδρυμα Πικάσο
Βέβαια, ο μοναδικός φορέας που έχει το βουλοκέρι της αυθεντικότητας των έργων του Πικάσο είναι το ομώνυμο ίδρυμα στη Μάλαγα και στο Παρίσι, επικεφαλής του οποίου είναι η κόρη του, Παλόμα. Η ίδια, μάλιστα, έχει πει, σε συνέντευξή στη La Vanguardia, ότι «υπάρχει σωρεία προβλημάτων. Τα πλαστά είναι μόνο ένα μέρος· υπάρχουν, όμως, πολλοί που κάνουν κατάχρηση του ονόματος χωρίς άδεια. Και το θέμα περιπλέκεται γιατί κάθε χώρα έχει τη δική της νομοθεσία, οπότε περνάω τη ζωή μου μιλώντας με δικηγόρους. Κάθε τρεις μέρες προκύπτει ένα νέο πρόβλημα, είναι πάντα διαφορετικό και επομένως απαιτεί και διαφορετική λύση. Τα πάντα με τον Πικάσο είναι μοναδικά».
Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που το Ιδρυμα Πικάσο δεν έδωσε σημασία στις συνεχείς οχλήσεις του Αντρέα Λο Ρόσο ώστε να αποσταλεί κλιμάκιο «αναγνώρισης» του πίνακα. Οπως έχει πει ο ίδιος στην Il Giorno, «ο Βιτόριο Σγκάρμπι με είχε προειδοποιήσει ότι δεν θα έλειπαν τα προβλήματα. Είχε δίκιο: ο πίνακας κατασχέθηκε ακόμα και από την αστυνομία με μια γελοία κατηγορία περί κλεπταποδοχής. Αλλά πάνω απ’ όλα στο Παρίσι (σ.σ. το Ιδρυμα Πικάσο) δεν με έλαβαν ποτέ υπ’ όψιν. Πήγα ακόμα και στο μουσείο του Πικάσο προσωπικά με τον καμβά που μετέφερα με το αυτοκίνητο: μου είπαν να το αφήσω εκεί και να περιμένω. Φυσικά, είχα επιστρέψει άπραγος. Ελπίζω ότι τώρα, χάρη στο Ιδρυμα Arcadia, τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν».
Βέβαια, το Ιδρυμα Πικάσο λαμβάνει καθημερινά εκατοντάδες μηνύματα απ’ όλο τον κόσμο –περί τα 700–, όπου άνθρωποι ισχυρίζονται ότι έχουν έναν Πικάσο και ζητούν να διαλευκανθεί αν είναι αληθινός. Αλλωστε, ο ζωγράφος δημιούργησε χιλιάδες έργα.
Ο πίνακας κατασχέθηκε ακόμα και από την αστυνομία με μια γελοία κατηγορία περί κλεπταποδοχής. Αλλά πάνω απ’ όλα στο Παρίσι (σ.σ. το Ιδρυμα Πικάσο) δεν με έλαβαν ποτέ υπ’ όψιν. Πήγα ακόμα και στο μουσείο του Πικάσο προσωπικά με τον καμβά που μετέφερα με το αυτοκίνητο: μου είπαν να το αφήσω εκεί και να περιμένω. Φυσικά, είχε επιστρέψει άπραγος.
Και δεν ήταν μόνον αυτός ο λόγος. Στους επίσημους καταλόγους του Ιδρύματος Πικάσο υπάρχει ήδη ένα πορτρέτο που δείχνει σχεδόν ολόιδιο με το περί ου ο λόγος του Κάπρι. Για την ιστορία, υπάρχει και δεύτερο πορτρέτο της Ντόρα Μάαρ διά χειρός Πάμπλο Πικάσο, υπό τον τίτλο «Buste de femme (Dora Maar)», που είχε φιλοτεχνηθεί το 1938 και είχε κλαπεί, όπως γράφει η βρετανική εφημερίδα, από το γιοτ ενός Σαουδάραβα σεΐχη το 1999· είχε βρεθεί 20 χρόνια αργότερα.
Ο Λούκα Μερκάντε του Ιδρύματος Arcadia πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχουν δύο εκδοχές του έργου. «Θα μπορούσαν να είναι και τα δύο πρωτότυπα», είπε στην εφημερίδα Il Giorno. «Είναι πιθανώς δύο πορτρέτα, όχι ακριβώς τα ίδια, του ίδιου θέματος που ζωγράφισε ο Πικάσο σε δύο διαφορετικές χρονικές στιγμές. Ενα είναι σίγουρο: αυτό που βρέθηκε στο Κάπρι και τώρα φυλάσσεται σε θησαυροφυλάκιο στο Μιλάνο είναι αυθεντικό».
Αναμένεται συνάντηση για το… βουλοκέρι
Αυτή τη στιγμή, πάντως, το Ιδρυμα Arcadia κατάφερε να τραβήξει την προσοχή του πολυάσχολου Ιδρύματος Πικάσο και αναμένεται να παρουσιάσει τον πίνακα στους ιθύνοντες. «Είμαι περίεργος να μάθω τι έχουν να πει», είπε στον Guardian ο Αντρέα Λο Ροσο. «Ημασταν απλώς μια κανονική οικογένεια και ο στόχος ήταν πάντα να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Δεν μας ενδιαφέρει να βγάλουμε χρήματα από αυτό».
«Θα παρουσιάσουμε αυτή τη μελέτη μαζί με όλες τις άλλες στο Ιδρυμα», σχολιάζει στην Il Giorno ο Λούκα Μερκάντε, «ώστε ο πίνακας να συμπεριληφθεί στα έργα του Πικάσο και στον κατάλογο του συγγραφέα». Αν συμβεί αυτό, τότε υπάρχει η πιθανότητα η εμπορική του αξία να εκτοξευτεί στα 10-12 εκατ. ευρώ.
Εως τότε, ο γιος του παλαιοπώλη θα εξακολουθήσει να δέχεται τηλεφωνήματα από φίλους και συγγενείς, ρωτώντας τον αν αληθεύουν όσα γράφει ο διεθνής Τύπος για την περίπτωση του πίνακα του Πικάσο. Εμφανίζεται, όμως, ψύχραιμος, όπως φαίνεται από συνομιλία που είχε με την ιταλική εφημερίδα: «Είμαι χαρούμενος, αλλά ας κρατήσουμε τους πανηγυρισμούς· υπάρχει ακόμα ένα βήμα που πρέπει να κάνουμε πριν φτάσουμε στην ολοκλήρωση αυτής της απίστευτης ιστορίας. Συνεχίζω να εργάζομαι όπως κάνω κάθε μέρα με την ελπίδα ότι ακόμη και στο Παρίσι (σ.σ. στο Ιδρυμα Πικάσο) θα πειστούν για την αυθεντικότητα του πίνακα. Εξάλλου, δεν μπορεί να γίνει πιο εις βάθος ανάλυση από αυτή που έχουμε ήδη κάνει».
Αν, πάντως, ο Αντρέα Λο Ρόσο λάβει το περιλάλητο βουλοκέρι από το Ιδρυμα Πικάσο, σκέφτεται, όπως λέει στην Il Giorno, να τον βγάλει στο σφυρί, κάτι που αποτελούσε πάγια επιθυμία του πατέρα του.
Αν, πάντως, ο Αντρέα Λο Ρόσο λάβει το περιλάλητο βουλοκέρι από το Ιδρυμα Πικάσο, σκέφτεται, όπως λέει στην Il Giorno, να τον βγάλει στο σφυρί, κάτι που αποτελούσε πάγια επιθυμία του πατέρα του. Από την άλλη, όπως λέει ο ίδιος, θα καλύψει τον κόσμο και τις δεκάδες χιλιάδες ευρώ που έχει ξοδέψει όλα αυτά τα χρόνια κυνηγώντας την… αυθεντικότητα.
Στο μεταξύ, βέβαια, ο Αντρέα Λο Ρόσο έχει ήδη δεχθεί πρόταση, προ ετών, για να πουλήσει τον πίνακα προς ένα εκατ. ευρώ, την οποία αρνήθηκε. Αυτό που δεν αρνήθηκε εξαρχής, ωστόσο, ήταν η πρόταση για το γύρισμα ενός ντοκιμαντέρ με το θέμα, το οποίο βρίσκεται προσώρας στα σπάργανα.
Η μητέρα του, ωστόσο, ελπίζει πλέον να δει την «απαίσια μουντζούρα» να πωλείται και να προλάβει να απολαύσει τουλάχιστον μία ημέρα αυτής της ευτυχίας.
Εργα του Πικάσο σε… απροσδόκητα σημεία
Κεντρική φωτογραφία: Η μητέρα του Αντρέα Λο Ρόσο, σύζυγος του παλαιοπώλη και εστιάτορα Λουίτζι Λο Ρόσο, ο οποίος είχε βρει τον πίνακα σε ένα κελάρι στο Κάπρι, φωτογραφημένη κάτω από τον πίνακα του Πικάσο στο σαλόνι του σπιτιού τους. Η ίδια θεωρούσε το έργο, που δεν είχε ιδέα τίνος ήταν, «φρικτό».
