Το θαλάσσιο ταξίδι από τα παράλια του Λιβάνου στις κυπριακές ακτές –το κοντινότερο κράτος-μέλος της Ε.Ε.– διαρκεί μόλις 10 ώρες με τα μηχανοκίνητα σκάφη που χρησιμοποιούν οι διακινητές. Η απόσταση από τη Λάρνακα είναι περίπου 112 ναυτικά μίλια. Ο Λίβανος είναι η χώρα με την υψηλότερη κατά κεφαλήν συγκέντρωση προσφύγων στον κόσμο, φιλοξενώντας περίπου 2 εκατ. Σύρους και 200.000 Παλαιστινίους.
Αυτή τη στιγμή, τα προσφυγικά καμπ της Κύπρου, στον Πουρνάρα και στην Κοφίνου, είναι σχεδόν άδεια. Ομως, μόλις πριν από πέντε μήνες ο πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης είχε κηρύξει κατάσταση κρίσης, δηλώνοντας ότι «οι ροές είναι μη διαχειρίσιμες».
Η Κύπρος ακολουθεί μια δέσμη αυστηρών και, σε πολλές περιπτώσεις, νομικά αμφισβητούμενων μέτρων, που έχουν μειώσει ριζικά τις ροές. Την έχουν, όμως, φέρει σε αντιπαράθεση με ανθρωπιστικές οργανώσεις, την Yπατη Αρμοστεία και την ειρηνευτική δύναμη των Ηνωμένων Εθνών στο νησί (UNFICYP).
Το προσφυγικό παραμένει ένα από τα πιο καυτά ζητήματα στην πολιτική ατζέντα της Κύπρου, με το ακροδεξιό ΕΛΑΜ να σκαρφαλώνει συνεχώς ψηλότερα στις δημοσκοπήσεις και πολλούς αναλυτές να σημειώνουν ότι αν δεν ήταν η απότομη άνοδος του TikToker Φειδία, θα είχε ανέβει ακόμη ψηλότερα στις ευρωεκλογές.
Μόλις την περασμένη εβδομάδα η Κύπρος καταδικάστηκε από το Eυρωπαϊκό Δικαστήριο για παράνομη επαναπροώθηση από το Λιμενικό. Παράλληλα, τα επεισόδια ρατσιστικής βίας αυξάνονται διαρκώς, με τελευταία θύματα διανομείς φαγητού που ξυλοκοπήθηκαν άγρια, ένα χρόνο μετά τα ρατσιστικά πογκρόμ σε Χλώρακα και Λεμεσό.
«Η Κύπρος πάντα είχε μετανάστες, έχουμε μάθει να ζούμε μαζί τους. Το πρόβλημα δημιουργήθηκε όταν οι αριθμοί άρχισαν να γίνονται τεράστιοι, προκαλώντας αρνητικές προσλαμβάνουσες στην κυπριακή κοινωνία», τονίζει ο υφυπουργός Μετανάστευσης και Διεθνούς Προστασίας Νικόλας Ιωαννίδης.
Το «μήνυμα»
Ο Λίβανος και η Κύπρος έχουν υπογράψει διμερή συμφωνία ήδη από το 2020, σύμφωνα με την οποία οι μετανάστες που προσπαθούν να φτάσουν στο νησί θα «αναχαιτίζονται» και θα στέλνονται πίσω. Ωστόσο, λόγω της στρατιωτικής κλιμάκωσης στα λιβανοϊσραηλινά σύνορα μετά την επίθεση της Χαμάς, οι Αρχές της Βηρυτού είχαν εστιάσει λιγότερο στην ανάσχεση της μετανάστευσης.
Το αποτέλεσμα ήταν την περασμένη άνοιξη, όταν βελτιώθηκε ο καιρός, να καταφθάνουν στα κυπριακά παράλια βάρκες με εκατοντάδες αιτούντες άσυλο, κυρίως Σύρους άνδρες.
Η Κύπρος ανακοίνωσε την αναστολή εξέτασης αιτήσεων ασύλου για άτομα συριακής καταγωγής και μάλιστα χωρίς να έχει δοθεί χρονικό πλαίσιο ισχύος του έκτακτου μέτρου.
Για τον υφυπουργό Μετανάστευσης, η μείωση των ροών που παρατηρείται είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού μέτρων: «Περιπολίες, συνεργασία με τον Λίβανο και γενικά το μήνυμα που στέλνει η Κυπριακή Δημοκρατία στους διακινητές ότι πλέον δεν είναι ανοιχτός ο δρόμος προς την Κύπρο. Ολα έχουν δημιουργήσει μια αποτροπή».
Ο Κύπριος πρόεδρος είχε επισκεφθεί τον Μάιο τη Βηρυτό, μαζί με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, οπότε και ανακοινώθηκε οικονομικό πακέτο ενός δισ. ευρώ για τον Λίβανο, διαθέσιμο από φέτος έως το 2027, ενώ ζητήθηκε συνεργασία με τις Αρχές του Λιβάνου για την πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης. Οι διεθνείς οργανώσεις ωστόσο κατηγορούν ανοιχτά τις κυπριακές αρχές για παράνομες επαναπροωθήσεις, κατηγορία που αρνείται η κυβέρνηση.
«Στην πράξη, είναι δύσκολο να πούμε τι ακριβώς συνέβαλε στη μείωση των ροών», αναφέρει ο πολιτικός αναλυτής Χριστόφορος Χριστοφόρου. Σίγουρα όπως σημειώνει, έπαιξε ρόλο η αναστολή εξέτασης των αιτήσεων ασύλου σε Σύρους, που ήταν πάνω από 26.000, αλλά και η έναρξη πρακτικών μέτρων με περιπολίες Λιμενικού που, σύμφωνα με διεθνείς οργανώσεις, ήταν και έξω από τα χωρικά ύδατα της Κύπρου.
To Παρατηρητήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (Human Rights Watch, HRW), σε έκθεσή του που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο, κατηγορεί τον Λίβανο και την Κύπρο ότι «εργάζονται σε συνεννόηση» για να εμποδίσουν Σύρους πρόσφυγες να φτάσουν στην Ευρώπη και τους ξαναστέλνουν διά της βίας στη Συρία. «Απορρίπτω τις κατηγορίες», λέει ο υφυπουργός Μετανάστευσης, «η συνεργασία με τον Λίβανο δεν προβλέπει το να εκδιώκονται οι άνθρωποι προς τη Συρία, είναι για τον έλεγχο των ακτών του».
«Και εν πάση περιπτώσει, έχουμε δει δεκάδες χιλιάδες Σύρους να φεύγουν από τον Λίβανο και να πηγαίνουν οικειοθελώς στη Συρία. Υπάρχουν αρκετές περιοχές στη Συρία όπου δεν διεξάγονται εχθροπραξίες. Ωστόσο, εμείς δεν πρόκειται να στείλουμε οποιονδήποτε στη Συρία προτού να γίνει συνεννόηση με το UNHCR, την Ε.Ε. και συμφωνήσουμε όλοι ότι μπορούν να επιστρέψουν».
Την Τρίτη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε την Κύπρο για παραβίαση του διεθνούς δικαίου και απεφάνθη ότι το κυπριακό Λιμενικό επαναπροώθησε στον Λίβανο δύο Σύρους πολίτες (pushback), ενώ είχαν ταξιδέψει ζητώντας άσυλο και είχαν εισέλθει στα κυπριακά χωρικά ύδατα.
«Η αναμενόμενη καταδίκη της χώρας μας για “pushbacks” αναμφίβολα επηρεάζει αρνητικά την εικόνα της», επισημαίνει η δρ Αφροδίτη Παπαχριστοδούλου, ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο του Galway και δικηγόρος, σημειώνοντας πως το δικαστήριο υπογράμμισε ότι τα κράτη δεν μπορούν να αποφύγουν την ευθύνη τους βασιζόμενα σε υποχρεώσεις που προκύπτουν από διμερείς συμφωνίες με άλλες χώρες.
Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι μεταξύ των χωρών που ζητούν μετ’ επιτάσεως την επαναξιόλογηση του καθεστώτος της Συρίας και του καθορισμού ασφαλών περιοχών από την Ε.Ε., έτσι ώστε να επιτρέπεται η απόρριψη αιτήσεων ασύλου, και δυνητικά ο επαναπατρισμός αιτητών.
Την περασμένη εβδομάδα, πάντως, το δικαστήριο της Ε.Ε. απέρριψε –με απόφαση δεσμευτική για όλα τα κράτη-μέλη– κάθε σκέψη για κατακερματισμό μιας τρίτης χώρας σε «ασφαλείς» και «μη ασφαλείς» περιοχές, βάζοντας νομικό εμπόδιο, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, στην προσπάθεια για επιστροφή αιτούντων άσυλο στη Συρία.
Πρόσφυγες στον Λίβανο
2 εκατ. Σύροι
200.000 Παλαιστίνιοι
1 δισ. ευρώ δίνει η Ε.Ε. στον Λίβανο έως το 2027 στο πλαίσιο της συμφωνίας για το προσφυγικό
Οι ροές από την Πράσινη Γραμμή
Μια άλλη είσοδος μεταναστευτικών ροών στην Κύπρο είναι από τα Κατεχόμενα, μέσα από την Πράσινη Γραμμή. Οι κυπριακές αρχές έχουν και στο παρελθόν καταγγείλει «πανεπιστήμια» στη βόρεια πλευρά του νησιού, αναφερόμενοι σε περιπτώσεις υπηκόων τρίτων χωρών, οι οποίοι έφτασαν στις κατεχόμενες περιοχές με «φοιτητικές βίζες» και σχεδόν ταυτόχρονα μετέβησαν στις ελεύθερες περιοχές, όπου αιτήθηκαν άσυλο από την Κυπριακή Δημοκρατία.
Τους τελευταίους μήνες, η κόντρα μεταξύ της ειρηνευτικής δύναμης του ΟΗΕ και της Κύπρου έχει ενταθεί, καθώς οι κυπριακές αρχές κρατούν εγκλωβισμένους στη νεκρή ζώνη μετανάστες που θέλουν να αιτηθούν άσυλο στην Κύπρο. Η UNFYCIP και το UNHCR έχουν καλέσει επανειλημμένως τις κυπριακές αρχές να παράσχουν απρόσκοπτη πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου και να αντιμετωπίσουν τον συνωστισμό εντός της νεκρής ζώνης. Μεταξύ των εγκλωβισμένων βρίσκονται γυναίκες και παιδιά, τα οποία είχαν να αντιμετωπίσουν συνθήκες ακραίου καύσωνα και πολύ πρόσφατα πλημμύρες.
«Γίνεται κατάχρηση του όρου pushback», αναφέρει ο υφυπουργός Μετανάστευσης Νικόλας Ιωαννίδης. «Αυτό γίνεται όταν έχουμε σύνορο και ένα κράτος εκδιώκει τους ανθρώπους αυτούς σε ένα άλλο κράτος ή στη θάλασσα, όπου θα κινδυνεύσει η ζωή τους. Κάτι τέτοιο εδώ δεν έγινε. Αυτό που κάνουμε είναι να επιτηρούμε την Πράσινη Γραμμή για να μη διέρχονται στις ελεύθερες περιοχές».
«Γνωρίζουμε πολύ καλά τις ανησυχίες της UNHCR και της UNFICYP, είμαστε σε διάλογο μαζί τους και αυτό που λέμε είναι ότι προφανώς η Κυπριακή Δημοκρατία έχει υποχρεώσεις, αλλά δεν μπορούμε να παραβλέπουμε τις υποχρεώσεις ενός τρίτου κράτους που τουλάχιστον ανέχεται αυτή την κατάσταση», αναφέρει και προσθέτει:
«Ολοι αυτοί δεν έφτασαν εκεί ως διά μαγείας, πέρασαν από την Τουρκία στα Κατεχόμενα και μετά στην Πράσινη Γραμμή. Ομως είναι θέση αρχής για εμάς, δεν θέλουμε η Πράσινη Γραμμή να καταστεί δίοδος μεταναστών. Είμαστε τις τελευταίες εβδομάδες σε δομημένο διάλογο με UNHCR και UNFICYP, έχουμε επιδείξει καλή θέληση για την επίλυση του προβλήματος και πιστεύω ότι τις επόμενες εβδομάδες θα λύσουμε το πρόβλημα».
