Μπορείς να αξιολογήσεις τι είναι είδηση, σε ένα κατακερματισμένο περιβάλλον πληροφόρησης, όπου οποιοσδήποτε μπορεί να αυτοανακηρυχθεί σε πηγή ενημέρωσης; Μπορείς να απελευθερωθείς από τις προκαταλήψεις σε ένα πολιτικά πολωμένο σκηνικό, όπου ο καθένας διαβάζει αυτό που θέλει να ακούσει; Η «Κ» μίλησε με την Κατερίνα Μάτσα, διευθύντρια Ερευνας Ειδήσεων και Πληροφοριών στο Pew Research Center στις ΗΠΑ. Μαζί της διερεύνησε τον βαθμό εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά ΜΜΕ, τις νέες τάσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τη δυναμική του συνδρομητικού ψηφιακού μοντέλου.
– Αποφεύγει ο κόσμος τις ειδήσεις ή τα media;
– Καταγράφουμε πράγματι ως γενική τάση μια αποφυγή των ειδήσεων, για συνδυαστικούς λόγους: μεγάλες αλλαγές στον τρόπο που καταναλώνουμε ειδήσεις, συνεχής μείωση της εμπιστοσύνης στα media, υψηλά επίπεδα κόπωσης από τις ειδήσεις. Το 2016, το 51% των ενηλίκων στις ΗΠΑ δήλωνε ότι κατανάλωνε ειδήσεις όλη ή την περισσότερη ώρα. Το 2024, το ποσοστό έχει μειωθεί στο 38%.
– Γιατί η κοινή γνώμη προτιμά τα social media;
– Είναι εύκολα και ψυχαγωγικά! Η ψυχαγωγία είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο ο κόσμος χρησιμοποιεί τα social media και σε πολύ λιγότερα ποσοστά βλέπουμε την ενημέρωση ή την πολιτική ως βασικούς λόγους για τη χρήση τους. Και όσοι καταναλώνουν ειδήσεις στις πλατφόρμες αυτές αναφέρουν την ευκολία, την ταχύτητα και την κοινωνική αλληλεπίδραση ως τα στοιχεία που τους κερδίζουν. Ασφαλώς, δεν είναι όλες οι πλατφόρμες ίδιες. Το Χ (πρώην Twitter) είναι μία εξαίρεση, με την ενημέρωση –ιδίως για τις έκτακτες ειδήσεις– να αποτελεί τον πρώτο ή τον δεύτερο λόγο χρήσης της πλατφόρμας.
– Με εξαίρεση πιθανώς το TikTok, το οποίο σαφώς απευθύνεται στις πιο νεαρές ηλικίες, έχουν σήμερα δημογραφικά σύνορα τα social media;
– Υπάρχουν δημογραφικές διαφορές ανάλογα με το μέσο. Αν επικεντρωθούμε συγκεκριμένα στους καταναλωτές ειδήσεων σε αυτές τις πλατφόρμες, οι γυναίκες αποτελούν το βασικό κοινό σε Nextdoor (64%), TikTok (62%), Facebook (60%), Snapchat (60%) και Instagram (59%). Αντιθέτως, οι άνδρες έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά σε Reddit (68%), X (64%), Rumble (60%), Truth Social (58%) και YouTube (57%). Επιπλέον, οι καταναλωτές ειδήσεων σε Snapchat, TikTok, Instagram, X και Reddit τείνουν να είναι νεότεροι από εκείνους σε άλλους ιστότοπους. Υπάρχουν κι άλλα σημεία διαφοροποίησης. Για παράδειγμα, το 48% των καταναλωτών ειδήσεων στο WhatsApp είναι ισπανόφωνοι και το LinkedIn έχει το μεγαλύτερο μερίδιο πτυχιούχων πανεπιστημίου (55%). Καταγράφονται επίσης ιδεολογικές διαφορές. Σε Truth Social (88%) και Rumble (83%) το βασικό κοινό είναι Ρεπουμπλικανοί, όπως και οι μισοί σε Facebook και YouTube. Σε Instagram, WhatsApp, TikTok, Reddit και Nextdoor είναι πιο πιθανό οι καταναλωτές ειδήσεων να είναι Δημοκρατικοί. Στο X κατανέμονται περίπου ισομερώς ανά κόμμα.
– Πώς επέδρασε η έλευση του Ελον Μασκ στο Twitter, σήμερα X;
– Το μέσο έχει δει μεγάλες αλλαγές από τότε, τον Οκτώβριο του 2022. Χαρακτηριστική ήταν η μετονομασία από Twitter σε X. Η πλατφόρμα πέρασε περιόδους μετάβασης με απολύσεις και μαζικές αποχωρήσεις εργαζομένων, καθώς και αλλαγές στον αλγόριθμο και την πολιτική του. Δεν έχουμε δει μεγάλες διακυμάνσεις στο ποσοστό των Αμερικανών που το χρησιμοποιούν για την ενημέρωσή τους. Βλέπουμε όμως δημογραφικές και συμπεριφορικές αλλαγές. Το 2020 ήταν πιο πιθανό οι χρήστες του Twitter να είναι Δημοκρατικοί αντί για Ρεπουμπλικανοί – 65% έναντι 33%. To 2024 τα ποσοστά είναι πλέον ισοδύναμα – 48% έναντι 47%. Λιγότεροι Ρεπουμπλικανοί υποστηρίζουν σήμερα ότι το Χ είναι κυρίως κακό για τη δημοκρατία (21% το 2023 έναντι 60% το 2021).
– Ποιο είναι σήμερα το πιο δημοφιλές format για τη μετάδοση μιας είδησης;
– Η στροφή στην ψηφιακή ενημέρωση είναι αδιαμφισβήτητη, έναντι του Τύπου και της τηλεόρασης. Βασικά οχήματα είναι οι μηχανές αναζήτησης και τα social media, όπου καταναλώνει ειδήσεις περισσότερο από το 50% των Αμερικανών. Ραγδαία αύξηση έχει καταγράψει το TikTok, ιδίως ανάμεσα στους νέους: από 9% το 2020 σε 39% το 2024 στις ηλικίες 18-29. Στα social media ευρύτερα, το κοινό «συναντά» τις ειδήσεις κυρίως μέσω αναρτήσεων με γνώμες και χιούμορ. Στην πλειονότητά τους οι χρήστες σε Χ, TikTok, Facebook και YouTube δηλώνουν ότι βλέπουν γνώμες και αστείες δημοσιεύσεις για τρέχοντα γεγονότα, οι οποίες είναι κυρίως από φίλους και γνωστούς, influencers και άλλους λογαριασμούς – δεν αντιστοιχούν σε ειδησεογραφικούς οργανισμούς. Τέτοιου είδους αναρτήσεις είναι πιο διαδεδομένες από τα άρθρα ή τις έκτακτες ειδήσεις. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η εμπειρία ενημέρωσης στα social media είναι περισσότερο τυχαία και παθητική. Οι χρήστες δηλαδή «πέφτουν πάνω» σε ειδήσεις χωρίς να τις αναζητούν απαραίτητα.
Οι αλγόριθμοι των social media λειτουργούν με τρόπο ώστε κανένας χρήστης τελικά να μην έχει την ίδια εμπειρία ενημέρωσης. Το μέλλον δεν προβλέπεται να είναι λιγότερο σύνθετο και, από την άλλη, η ενημέρωση είναι ουσιαστική για μια λειτουργική δημοκρατία.
– Ποιο είναι το νέο τοπίο στη λειτουργία των αλγορίθμων; Είδαμε την τάση στα social media να υποβαθμίζουν τις ειδήσεις στη ροή τους λόγω της πόλωσης στην πολιτική σκηνή, ιδίως στις ΗΠΑ. Ποια είναι τελικά η ευθύνη που έχουν οι ίδιες οι πλατφόρμες, αν ζητούμενο είναι η αξιόπιστη ενημέρωση;
– Υπάρχει πράγματι μια απο-προτεραιοποίηση των ειδήσεων και των πολιτικών αναρτήσεων στα social media. Να σημειωθεί επίσης ότι οι χρήστες δηλώνουν πως βλέπουν και νέα τα οποία είναι ανακριβή – θεωρούν ότι οι πλατφόρμες εν μέρει επηρεάζουν τις ειδήσεις στις οποίες εκτίθενται. Το ποσοστό των ενηλίκων στις ΗΠΑ που πιστεύουν ότι οι εταιρείες τεχνολογίας θα πρέπει να λάβουν μέτρα για τον περιορισμό των fake news στο Διαδίκτυο έχει αυξηθεί από 56% το 2018 σε 65% το 2023.
– Ιδίως ενόψει των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ, προκύπτει το ερώτημα της ρωσικής επιρροής στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στις δυτικές δημοκρατίες – θέμα το οποίο συνδέεται προφανώς με τα fake news και την προπαγάνδα. Εχουμε κάτι εδώ;
– Ερευνητικά, δεν έχει τεκμηριωθεί η μαζική διάδοση ψευδών ειδήσεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν συμβαίνει. Στις προηγούμενες προεδρικές εκλογές, το 2020, η κοινή γνώμη ανησυχούσε κατά 75% για την επιρροή της Ρωσίας ή άλλων ξένων κυβερνήσεων μέσω της παραπληροφόρησης. Μία ακόμη παράμετρος είναι η τεχνητή νοημοσύνη. Η πλειονότητα των Αμερικανών δηλώνει ότι ανησυχεί για τον αντίκτυπο της AI στην προεκλογική εκστρατεία του 2024. Εκφράζει μάλιστα χαμηλή εμπιστοσύνη στις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας να αποτρέψουν την κακή χρήση των μέσων τους για τη διαμόρφωση του εκλογικού αποτελέσματος. Παρεμπιπτόντως, ευρύτερα για την ΑΙ ως πηγή ενημέρωσης, το 75% δηλώνει ότι εφαρμογές όπως το ChatGPT θα έπρεπε να έχουν την υποχρέωση να αναφέρουν τις πηγές στις οποίες στηρίζονται, αν παρέχουν πληροφορίες που συμπίπτουν σχεδόν λέξη προς λέξη με αυτά που έγραψε ένας δημοσιογράφος.
– Λαμβάνοντας υπόψη τις μετρήσεις, πώς μπορεί να αντιστραφεί η τάση; Πώς μπορείς να ανακτήσεις την εμπιστοσύνη στα παραδοσιακά media; Κτίζοντας κοινό στα social media;
– Δεν υπάρχει κάποια ένδειξη ότι τα πράγματα θα επιστρέψουν στους παραδοσιακούς τρόπους ενημέρωσης, διότι ο τρόπος κατανάλωσης ειδήσεων έχει αλλάξει. Είναι πλέον μία εμπειρία κοινωνικής αλληλεπίδρασης, πιο συμμετοχική. Μέσα από την έρευνα παρατηρούμε ότι το κοινό είναι πιστό σε συγκεκριμένους ειδησεογραφικούς οργανισμούς τους οποίους εμπιστεύεται. Αλλά διατηρεί παράλληλα πρόσβαση σε ειδήσεις και πληροφορίες από πολλές διαφορετικές μορφές. Eχουμε εντοπίσει μερικές θετικές συσχετίσεις που μπορούν να αυξήσουν την εμπιστοσύνη του κοινού στα παραδοσιακά media. Η προσωπική επαφή με έναν δημοσιογράφο και η πεποίθηση ότι ο ίδιος είναι μέλος της τοπικής κοινωνίας αυξάνει σημαντικά το αίσθημα εμπιστοσύνης. Τα social media ήρθαν για να μείνουν. Και αυτό δεν σημαίνει ότι σε 5-10 χρόνια από τώρα θα είναι τα ίδια. Οι αλλαγές συμβαίνουν πιο γρήγορα απ’ ό,τι φανταζόμασταν. Αρκεί να δει κανείς εξελίξεις όπως η πτώση του Facebook, η εξάπλωση του TikTok στους νέους, οι αλλαγές στο Twitter μετά τον Ελον Μασκ, η ανάπτυξη των εναλλακτικών social media όπως το Truth Social και το Rumble, καθώς και οι αλλαγές στις πολιτικές διαχείρισης περιεχομένου τις οποίες έχουν υιοθετήσει τα συμβατικά social media.
– Αν λάβουμε υπόψη τις έρευνες, θα επιβιώσει το «χαρτί»;
– Με βάση τα στοιχεία που έχουμε διαθέσιμα είναι δύσκολο. Μόλις το 4% των Αμερικανών δηλώνει ότι θα προτιμούσε το έντυπο format για την ενημέρωσή του. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι ο κόσμος δεν θα διαβάζει. Αντιθέτως, σε έρευνα ανάμεσα σε όσους καταναλώνουν ειδήσεις ψηφιακά –με το ερώτημα αν προτιμούν να τις διαβάζουν, να τις ακούν ή να τις βλέπουν– η πλειοψηφία έχει επιλέξει το διάβασμα ως τρόπο ενημέρωσης.
– Η τηλεόραση;
– Το να βλέπεις τις ειδήσεις ως συμπεριφορά φαίνεται να παραμένει. Η τηλεόραση όπως την ξέρουμε έχει ήδη αλλάξει με την έλευση των smart TV, όπου οι χρήστες επιλέγουν πώς και πότε θα καταναλώσουν τις ειδήσεις.
– Από τη μία, η κοινή γνώμη γίνεται όλο και πιο δύσκολη στην κατανάλωση των ειδήσεων. Από την άλλη, η προσφορά της πληροφορίας είναι πιο εύκολη και πιο γρήγορη από ποτέ. Στο τέλος της ημέρας, καταναλώνει σήμερα ο κόσμος λιγότερα ή περισσότερα νέα;
– Είναι μια αγχωτική, σχεδόν αποθαρρυντική, διαδικασία να κατανοήσει κανείς το περιβάλλον που διαμορφώνεται. Οι άνθρωποι λαμβάνουν τόσο πολλές πληροφορίες που δεν μπορούν πάντα να ανακαλέσουν αξιόπιστα από πού άκουσαν κάτι. Οι ψηφιακές πλατφόρμες είναι αδιαφανείς και –ενώ έχουμε μια μικρή ιδέα του επιπέδου της επισκεψιμότητας διαφόρων ιστοσελίδων– πολλές ευρέως διαδεδομένες εφαρμογές δεν κοινοποιούν δημοσίως τι βλέπουν οι χρήστες μέσα σε αυτές. Οι αλγόριθμοι των social media λειτουργούν με τρόπο ώστε κανένας χρήστης τελικά να μην έχει την ίδια εμπειρία ενημέρωσης. Το μέλλον δεν προβλέπεται να είναι λιγότερο σύνθετο και, από την άλλη, η ενημέρωση είναι ουσιαστική για μια λειτουργική δημοκρατία. Καθώς το περιβάλλον πληροφόρησης γίνεται πιο κατακερματισμένο και ο καθένας μπορεί να αναχθεί σε πηγή ενημέρωσης, πρέπει να αξιολογούνται οι πληροφορίες που λαμβάνει η κοινή γνώμη. Πόσο εύκολο είναι για κάποιον να αξιολογήσει τι είναι είδηση; Και αν ακόμη καταναλώνει περισσότερα νέα, είμαστε σίγουροι ότι το συνειδητοποιεί ακόμη και ο ίδιος;
