Το ΑΕΠ του μετριέται σε ευτυχία και ονομάζεται Ακαθάριστη Εγχώρια Ευτυχία. Από τον 8ο αιώνα υιοθέτησε τον βουδισμό ως κρατική θρησκεία. Επί αιώνες διοικείτο από ηγεμόνες και θρησκευτικούς άρχοντες. Το 1907 έγινε βασίλειο, με πρώτο μονάρχη τον Ουγιέν Βανγκτσούκ ή Druk Gyalpo (Δράκο Βασιλιά) και το 2008 συνταγματική μοναρχία, με τον τέταρτο βασιλιά, Γίγκμε Κεσάρ Ναμγκιάλ Βανγκτσούκ, που βασιλεύει και σήμερα, καθ’ όσον η μοναρχία διαδραματίζει σημαντικό συμβολικό και σταθεροποιητικό ρόλο και ο βασιλιάς θεωρείται πνευματικός και ηθικός ηγέτης του έθνους.
Που είναι το Μπουτάν;
Είναι ένα απομονωμένο κράτος των ανατολικών Ιμαλαΐων, των μόλις 38.000 τ.χλμ., αλλά τα εμβόλια κατά της COVID-19 έφτασαν σε κάθε κορυφή του, καλύπτοντας το 93% του ενήλικου πληθυσμού των 750.000, σημειώνοντας μόλις 11 θανάτους. Είναι μια χώρα που προτιμά τις αξίες από τον τουρισμό, τη βιωσιμότητα της ζάπλουτης βιοποικιλότητας και του παραδοσιακού αρχιτεκτονικού αποθέματος έναντι της τουριστικής ανάπτυξης. Είναι, επίσης, μια χώρα μητριαρχική, ενώ η πολυγαμία –από άνδρες και γυναίκες– είναι αποδεκτή.
Ονομάζεται Μπουτάν και έχει πρωτεύουσα την Τιμπού.
Μετρώντας την ευτυχία στο Μπουτάν
«Το ΑΕΠ της ευτυχίας είναι πολύ πιο σημαντικό από το οικονομικό» είναι το δόγμα του βασιλιά για τη χώρα που μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο βγήκε από τον κατάλογο των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών· για τη χώρα που πριν από 30 χρόνια ζούσε «ακόμη στον Μεσαίωνα», όπως είπε ο πρωθυπουργός της χώρας, Σέρινγκ Τόμπγκε, στο συνέδριο της «Κ» Reimagine Tourism in Greece.
«Το ΑΕΠ της ευτυχίας είναι πολύ πιο σημαντικό από το οικονομικό» είναι το δόγμα του βασιλιά για τη χώρα που μόλις τον περασμένο Δεκέμβριο βγήκε από τον κατάλογο των λιγότερο ανεπτυγμένων κρατών.
Το Μπουτάν παλεύει να ορθοποδήσει –«δεν έχει ανακάμψει η οικονομία μας μετά την πανδημία», σύμφωνα με τον πρωθυπουργό–, αλλά επιμένει να προτεραιοποιεί τη βιωσιμότητα του φυσικού τοπίου και τη διατήρηση πάσης φύσεως κληρονομιάς, την ευτυχία των κατοίκων του και την αλληλεγγύη των διάσπαρτων κοινοτήτων.
«Δακρύσαμε μπροστά στον Ναό του Ποσειδώνα»
View this post on Instagram
Τα 10 πεδία του δείκτη Ακαθάριστης Εγχώριας Ευτυχίας
υγείαεκπαίδευσηβιοπορισμόςχρηστή διακυβέρνησηπεριβάλλονβιωσιμότηταχρήση του χρόνουψυχολογική ευεξίαζωτικότητα του πολιτισμούαλληλεγγύη και συνύπαρξη των κοινοτήτων
Κάθε πέντε χρόνια, οι Αρχές της χώρας υπολογίζουν τον δείκτη της Ακαθάριστης Εγχώριας Ευτυχίας των κατοίκων, ο οποίος καλύπτει εννέα πεδία.
«Ολοι πάντα κοιτούν την οικονομία για το πόσο καλά προχωρεί η χώρα. Ο βασιλιάς μας είπε ότι η Ακαθάριστη Εγχώρια Ευτυχία είναι σημαντικότερη για το Μπουτάν. Θεωρεί ότι η ευτυχία και η ευεξία των ανθρώπων θα πρέπει να είναι στο κέντρο της ατζέντας για την ανάπτυξη», ανέφερε ο Σέρινγκ Τόμπγκε.
«Εντάξει, και η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντική, αλλά θα πρέπει να είναι βιώσιμη και ισόρροπη με την κοινωνική πρόοδο, με την προστασία του περιβάλλοντος, με την καλή διακυβέρνηση. Ακόμα και κατά την πανδημία, αυτός ο δείκτης σημείωσε βελτίωση», ήταν τα λόγια του πρωθυπουργού της χώρας.
Κι όλα αυτά, παρά τα οικονομικά προβλήματα της χώρας, η οποία έχει καταφέρει να αναδειχθεί 108η στον κόσμο σε δείκτη οικονομικής ελευθερίας. Βέβαια, παραμένει από τις πιο περιορισμένες οικονομίες στον κόσμο με κατά κεφαλήν εισόδημα κοντά στις 2.500 δολάρια ετησίως και με υψηλά ποσοστά ανεργίας στις νεότερες ηλικίες.
«Εντάξει, και η οικονομική ανάπτυξη είναι σημαντική, αλλά θα πρέπει να είναι βιώσιμη και ισόρροπη με την κοινωνική πρόοδο, με την προστασία του περιβάλλοντος, με την καλή διακυβέρνηση».
Το κατά κεφαλήν εισόδημα δεν είναι, όμως, αυτό που έχει σημασία για τους ηγέτες της μικρής αυτής χώρας, που ζει κατά κύριο λόγο από τη γεωργία, τη δασοκομία και την υδροηλεκτρική ενέργεια. Αν είχε, βέβαια, και θάλασσα, θα μπορούσε να εξάγει τα προϊόντα της ευκολότερα –εξαιρείται η ενέργεια που κατευθύνεται στην Ινδία και σώζει την οικονομική παρτίδα–, αλλά τώρα αναγκάζεται να κάνει μαζικές εισαγωγές, κυρίως από τη γειτονική χώρα. Εξάλλου, η βιομηχανική ανάπτυξη είναι σχεδόν μηδαμινή.
Οι αιρετικοί του τουρισμού
Από την άλλη, με τα ανείπωτης ομορφιάς φυσικά τοπία, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τις φορεσιές, τα διαδοχικά φεστιβάλ –ή Tshechus– με τους χορούς Cham, που συμβολίζουν τον θρίαμβο του καλού επί του κακού και τις περιορισμένες οικονομικές απαιτήσεις, το Μπουτάν θα μπορούσε να είναι –και μπορεί να γίνει– ένας απόλυτος τουριστικός προορισμός.
Παρότι στόχος είναι να αγγίξουν οι τουρίστες ετησίως τις 300.000, σήμερα δέχεται μόλις 170.000 επισκέπτες και για τις Αρχές, καίτοι περιορισμένος αριθμός, είναι προσώρας ικανός αριθμός για τη φέρουσα ικανότητα της χώρας.
Ομως, όχι. Παρότι στόχος είναι να αγγίξουν οι τουρίστες ετησίως τις 300.000, σήμερα δέχεται μόλις 170.000 επισκέπτες και για τις Αρχές, καίτοι περιορισμένος αριθμός, είναι προσώρας ικανός αριθμός για τη φέρουσα ικανότητα της χώρας. Αλλωστε, χαρακτηρίζοντας εαυτούς αιρετικούς όσον αφορά την τουριστική ανάπτυξη του Μπουτάν, οι ηγέτες του περίκλειστου κράτους χρεώνουν επιπλέον 100 δολάρια τη μέρα σε κάθε επισκέπτη –προτού καν εκείνος φτάσει στη χώρα–, ποσό που διοχετεύεται στη χρηματοδότηση της δωρεάν εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης και της προστασίας του περιβάλλοντος, με ενέργειες όπως η αποζημίωση των αγροτών και η προστασία των εθνικών πάρκων.
«Οταν μιλάμε για βιώσιμο τουρισμό, ακολουθούμε αιρετική προσέγγιση, διότι είναι αναγκαίο ένα τέλος βιώσιμου τουρισμού. Οι επισκέπτες πληρώνουν 100 δολάρια, σαν μία συμμετοχή στην αειφόρο, στη βιώσιμη ανάπτυξη. Και αυτά τα πληρώνεις πριν καν μπεις στη χώρα».
Δυο μικρά κορίτσια ποζάρουν γεμάτα χαρά στην περιοχή Λάγια, στο ψηλότερο σημείο του Μπουτάν στα 3.820 μέτρα. (©Shutterstock)Σύμφωνα, μάλιστα, με τον πρωθυπουργό του Μπουτάν, «όταν μιλάμε για βιώσιμο τουρισμό, ακολουθούμε αιρετική προσέγγιση, διότι είναι αναγκαίο ένα τέλος βιώσιμου τουρισμού. Οι επισκέπτες πληρώνουν 100 δολάρια, σαν μία συμμετοχή στην αειφόρο, στη βιώσιμη ανάπτυξη. Και αυτά τα πληρώνεις πριν καν μπεις στη χώρα. Ολο το πρόγραμμα πρέπει να έχει προ-κρατηθεί, και ο ξεναγός στη συνέχεια θα σου δείξει τη χώρα μας. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι περισσότεροι, όταν το σκέφτονται αυτό, δεν θέλουν να μας επισκεφτούν στο Μπουτάν. Ομως εκείνοι που όντως έρχονται είναι εκείνοι που θέλουν να κάνουν το ταξίδι, να συνδεθούν με τη χώρα, να αφήσουν κάτι πίσω τους, να πάρουν κάτι από τη χώρα και να μεγαλώσουν μαζί με τη χώρα μας, να αναπτυχθούν».
Κοντολογίς, να έρθετε, αλλά μην το παρακάνετε, θα φάτε πόρτα.
Τα κάστρα-μοναστήρια και η ξύλινη αρχιτεκτονική
Dzong. Ετσι ονομάζονται τα κάστρα-μοναστήρια του Μπουτάν, που είναι από αιώνων αφιερωμένα στον θιβετιανό βουδισμό. Διαχωρίζονται σε Dobji Dzong, Tashichö Dzong και Punakha Dzong και λειτουργούν ως θρησκευτικά και διοικητικά κέντρα. Γύρω από αυτά, οι ντόπιοι βρίσκουν την καθημερινή τους πυξίδα στον μάταιο τούτο κόσμο, για τον οποίον κάνουν παν δυνατόν να τον μετασχηματίσουν σε επίγειο παράδεισο. Μεταξύ τους, την ονομάζουν Γη της Ευτυχίας.
Η βουδιστική αρχή της επαγγελλομένης ευτυχίας σε αυτή και σε άλλες πιθανές ζωές φαίνεται ότι επηρεάζει μέχρι σήμερα την αρχιτεκτονική της χώρας. Το ξύλο και η πέτρα κυριαρχούν, οι μεταλλικές κατασκευές και τα υποστηρίγματα απουσιάζουν, τα λευκά τείχη εντυπωσιάζουν και τα περίτεχνα ξυλόγλυπτα δημιουργούν εμπνεύσεις και ρεμβασμούς. Το ίδιο και οι καμπυλωτές στέγες. Η Απω Ανατολή στα καλύτερά της.
Οι οικίες των κοινοτήτων του Μπουτάν ακολουθούν grosso modo το ίδιο μοτίβο: ξύλινο πλαίσιο, χωμάτινοι τοίχοι, ιδιαίτερης αισθητικής παράθυρα, που συνήθως χαρίζουν θέα στο άγριο φυσικό τοπίο της χώρας. Το ίδιο συμβαίνει και με τους καθαυτό ναούς, που ονομάζονται Lhakhangs. Σε κάθε περίπτωση, είναι τόση η αφοσίωση στη διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας της χώρας εις τους αιώνας των αιώνων, που, προκειμένου να λάβει κανείς άδεια δόμησης, θα πρέπει να έχει διασφαλίσει ότι το τελικό αποτέλεσμα δεν θα διαταράσσει επ’ ουδενί την αρχιτεκτονική συνέχεια του Μπουτάν – ιδίως σε κάθε αστικό σχεδιασμό που θεμελιώνεται στην πρωτεύουσα Τιμπού.
Τα gho, τα kira και τα μαντίλια-παράσημα
Ο πρωθυπουργός του Μπουτάν εμφανίστηκε στο συνέδριο της «Καθημερινής» με την εθνική φορεσιά, που ονομάζεται gho και δένεται στη μέση με ζώνη που ονομάζεται kera. Δεν το έκανε για να μεταφέρει στον κόσμο το φολκλόρ στοιχείο της χώρας, για να τους πείσει ότι όλα είναι επί τούτω διατηρημένα έτσι, ως διαφημιστικό τρικ, για να προσελκύσει τουρίστες· αυτή είναι η καθημερινή ενδυμασία των κατοίκων ως έκφραση της εθνικής τους ταυτότητας, την οποία δεν αποχωρίζονται.
Υπάρχει ιδιαίτερος νόμος του Μπουτάν που υποχρεώνει τους δημοσίους υπαλλήλους να φορούν την εθνική ενδυμασία κατά την προσέλευσή τους στην εργασία, αλλά και στους πολίτες να κάνουν το ίδιο κατά τις επισκέψεις στους στις αντίστοιχες υπηρεσίες.
Οι γυναίκες φορούν ένα μακρύ φόρεμα ως τον αστράγαλο, ονόματι kira, που κουμπώνει στους ώμους με δύο ολόιδιες πόρπες, που ονομάζονται koma. Το πανωφόρι, ας πούμε κάτι που μοιάζει με σακάκι, ονομάζεται toego.
Το κοινωνικό στάτους επηρεάζει τα υφάσματα, τα χρώματα και τα διακοσμητικά στοιχεία, παραπέμποντας σε έναν άτυπο ταξικό διαχωρισμό, που εδράζεται στο… πατροπαράδοτο φεουδαρχικό σύστημα της χώρας. Παράλληλα, κασκόλ ή φουλάρια, rachu για τις γυναίκες και kabney για τους άνδρες, είναι δείκτες της κοινωνικής τάξης των πολιτών. Αν συναντήσετε, δε, ανθρώπους να φέρουν κόκκινο μαντίλι ονόματι bura maap ή να τους ακολουθεί ο τίτλος dasho, τότε έχετε απαξάπαντος να κάνετε με τιμηθέντες από το βασίλειο πολίτες, οι οποίοι έχουν συμβάλει καθ’ οιονδήποτε τρόπο στην ανάπτυξη του έθνους.
Υπάρχει, δε, ιδιαίτερος νόμος του Μπουτάν που υποχρεώνει τους δημοσίους υπαλλήλους να φορούν την εθνική ενδυμασία κατά την προσέλευσή τους στην εργασία, αλλά και στους πολίτες να κάνουν το ίδιο κατά τις επισκέψεις στους στις αντίστοιχες υπηρεσίες.
Τα Tshechus και οι Cham
Χοροί –Cham– με μάσκες, πνευματικές διδασκαλίες, θρίαμβος του καλού επί του κακού· με λίγα λόγια, Tshechus, δηλαδή φεστιβάλ. Οι κάτοικοι του Μπουτάν δεν φείδονται διόλου εορτών και εορτασμών. Οι μόλις 750.000 κάτοικοι της χώρας έχουν διαρκώς ανάγκη, η οποία τροφοδοτείται από τον θρόνο και τις κυβερνητικές Αρχές, για συνεύρεση, συνύπαρξη και πνευματική ανάταση που συνοδεύεται από χαρές και πανηγύρια.
Μοναχοί και λαϊκοί, πλούσιοι και φτωχοί, αστοί και αγρότες, κάθε πολίτης του Μπουτάν χορεύει και διασκεδάζει για να βοηθήσει το καλό να εξαπλωθεί σε κάθε πτυχή της χώρας, σε κάθε βερσιόν της καθημερινότητας.
Μοναχοί και λαϊκοί, πλούσιοι και φτωχοί, αστοί και αγρότες, κάθε πολίτης του Μπουτάν χορεύει και διασκεδάζει για να βοηθήσει το καλό να εξαπλωθεί σε κάθε πτυχή της χώρας, σε κάθε βερσιόν της καθημερινότητας. Είναι κι αυτός ακόμα ένας παράγοντας που συμβάλλει στο ΑΕΠ της ευτυχίας και δι’ αυτού εορτάζεται η ιστορική συνέχεια ενός κράτους που παλεύει να υπάρξει σε κάθε σύγχρονο κόσμο, δίχως να χάσει ούτε στιγμή την επαφή με τις ρίζες.
Φολκλόρ; Ναι. Βιταμίνη χαράς; Επίσης ναι. Τουριστική ατραξιόν; Ναι, αλλά αυτά τα φεστιβάλ γίνονται ακόμα κι αν δεν υπάρχει ούτε μισός επισκέπτης.
Μάλιστα, όπως ανέφερε ο πρωθυπουργός Σέρινγκ Τόμπγκε στο Reimagine Tourism in Greece της «Καθημερινής», «τη στιγμή που θα δούμε πάρα πολλούς τουρίστες σε ένα μνημείο, σε ένα μοναστήρι, για παράδειγμα, δηλαδή αν οι ντόπιοι δουν πιο πολλούς τουρίστες από τους ίδιους –διότι, ξέρετε, πηγαίνουν οι ντόπιοι για να κάνουν τις προσφορές τους στους θεούς, να προσευχηθούν– δεν χαίρονται».
Οταν η φύση ερωτεύτηκε το Μπουτάν
Δασικό τοπίο και… ηλεκτροκίνηση
Το Μπουτάν είχε μέση βαθμολογία δείκτη ακεραιότητας δασικού τοπίου, για το 2018, 8,85/10Κατατάσσεται στη 16η θέση από 172 χώρες του κόσμουΠαράλληλα, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα αποτελούν το 10% του συνόλου των οχημάτων
Οταν το 70% της γης καλύπτεται από δάση, όσα υπάρχουν αλλά και όσα… ελλείπουν είναι αξιοσημείωτα. Αρκεί να υπολογίσει κανείς ότι η χώρα ανήκει στις ελάχιστες εκείνες που είναι αρνητικές στο ανθρακικό αποτύπωμα, καθώς απορροφά περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ ό,τι παράγει. Νόμος της χώρας προβλέπει ότι οι δασικές εκτάσεις θα πρέπει να παραμένουν στο 60% της χώρας, ο κόσμος να χαλάσει.
Ταυτόχρονα, στα βουνά και τα δάση του Μπουτάν μπορεί κανείς να συναντήσει σπάνια είδη ζώων, όπως
- η λεοπάρδαλη του χιονιού,
- η βασιλική τίγρη της Βεγγάλης,
- το κόκκινο πάντα και
- ο μαυρολαίμης γερανός, που το ζευγάρωμά του θυμίζει γοητευτική χορογραφία.
Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι η άγρια ζωή εισβάλλει στις καλλιέργειες και καταπίνει τα προϊόντα, ενώ σημειώνονται και θάνατοι οικόσιτων ζώων. Οι Αρχές είχαν αποφασίσει, δε, να επιληφθούν του ζητήματος και δημιούργησαν φράκτες με συναγερμό, πύργους ελέγχου, ενώ έχουν σπείρει σε διάφορα σημεία φυσικές κηλίδες αλατιού με τεχνητό ορυκτό αλάτι, όπως είχε γράψει ο υπεύθυνος της βιοποικιλότητας της χώρας.
Στις ίδιες αχανείς, εντυπωσιακές δασικές εκτάσεις και στους κρίσιμους εθνικούς δρυμούς του Μπουτάν, οι φυσιολάτρες, πέραν των πεζοποριών, μπορούν να θαυμάσουν φυτά και βότανα, στα οποία εντάσσονται τουλάχιστον 200 φαρμακευτικά φυτά.
«Εδώ είμαστε ευτυχείς»
«Στο Μπουτάν είμαστε ευτυχισμένοι, έχουμε φωτισμένους βασιλιάδες, μας έχουν δείξει το μέλλον. Η βιωσιμότητα είναι ακριβή, αλλά είναι κρίσιμης σημασίας διότι εμείς έχουμε την ευθύνη να προστατεύσουμε αυτό που κληρονομήσαμε, για τους εαυτούς μας, αλλά κυρίως για να το κληροδοτήσουμε με τη σειρά μας στις επόμενες γενιές. Αυτό είναι βιωσιμότητα. Και για τον λόγο αυτόν, πρέπει να κάνουμε σοφές επιλογές. Κάποιες ενέχουν θυσίες. Ορισμένες θυσίες, όμως, είναι μεσοπρόθεσμες μόνο, διότι μακροπρόθεσμα υπάρχει όφελος».
Κι έτσι, ο Σέρινγκ Τόμπγκε έκλεισε την ομιλία του και συνόψισε τις θυσίες, τις επιθυμίες και τους στόχους του ίδιου, του βασιλιά του και των πολιτών του.
