Το γνωστό κλισέ που θέλει μία φωτογραφία να αξίζει όσο χίλιες λέξεις βρήκε άλλη μία επιβεβαίωση την περασμένη Τετάρτη στο Καζάν, στις όχθες του Βόλγα: οι ηγέτες της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, της Κίνας Σι Τζινπίνγκ και της Ινδίας Ναρέντρα Μόντι σφίγγουν τα χέρια και χαμογελούν μπροστά στις κάμερες, ομνύοντας από κοινού σε συνεργασία για μια νέα, «δίκαιη διεθνή τάξη». Οι επικεφαλής των τριών γιγάντων της Ευρασίας ήταν ανάμεσα στους εκπροσώπους 36 χωρών που εκπροσωπήθηκαν στην τριήμερη σύνοδο κορυφής της ομάδας BRICS, όπου έδωσε το «παρών» και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Πικρό ποτήρι για το Κίεβο και τους Δυτικούς συμμάχους του, που είδαν να διαψεύδεται η εικόνα ενός απομονωμένου Πούτιν, παρία της διεθνούς κοινότητας.
Ο εξοστρακισμός της Ρωσίας από τη Δύση ύστερα από την εισβολή στην Ουκρανία οδήγησε τον πρόεδρό της σε μια μεγάλη στροφή προς την Ανατολή και τον Παγκόσμιο Νότο. Σήμερα, το 80% των ρωσικών υδρογονανθράκων κατευθύνεται προς Κίνα και Ινδία. Στη σύνοδο του Καζάν συζητήθηκε η δημιουργία συστήματος διεθνών τραπεζικών συναλλαγών, εναλλακτικού έναντι του SWIFT, από το οποίο έχει εξοβελιστεί η Ρωσία, ώστε να διευκολυνθεί η παράκαμψη των κυρώσεων. Eχοντας διευρυνθεί από τα πέντε αρχικά μέλη της (Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Βραζιλία, Νότια Αφρική) με άλλα τέσσερα στην αρχή της χρονιάς (Αίγυπτος, Ιράν, Εμιράτα, Αιθιοπία), οι BRICS αντιπροσωπεύουν το 43% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 35% του παγκόσμιου ΑΕΠ (με όρους αγοραστικής δύναμης), ξεπερνώντας το G7. Oλα αυτά προσέφεραν επιχειρήματα στον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι το βέλος του χρόνου στρέφεται προς την αποδυνάμωση της δυτικής ηγεμονίας και την άνοδο των BRICS. Η παρουσία στο Καζάν του Ταγίπ Ερντογάν, ηγέτη μιας χώρας-μέλους του ΝΑΤΟ που υπέβαλε αίτημα να ενταχθεί στην ομάδα BRICS, ήταν άλλος ένας σημαντικός λόγος ικανοποίησης για το Κρεμλίνο.
Ωστόσο, ένα ακρωνύμιο δεν σημαίνει πάντα γεωπολιτική συμμαχία. Το G7 εκπροσωπεί χώρες με το ίδιο κοινωνικό σύστημα, παρόμοιες πολιτικές δομές και ισχυρές στρατιωτικές συμμαχίες υπό την αδιαμφισβήτητη ηγεσία των ΗΠΑ. Αντίθετα, οι BRICS αποτελούν μια χαλαρή λέσχη κρατών που χωρίζονται από σοβαρές αντιθέσεις: Αίγυπτος – Αιθιοπία, Εμιράτα – Ιράν και Κίνα – Ινδία δεν είναι οι καλύτεροι φίλοι του κόσμου. Αν η Ρωσία και σε μικρότερο βαθμό η Κίνα θα ήθελαν οι BRICS να στρέφονται εναντίον των ΗΠΑ, άλλα ισχυρά μέλη της ομάδας, όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και η Ινδία, δεν είναι καθόλου πρόθυμες να ακολουθήσουν, επιμένοντας σε μια γραμμή ενεργητικά αδέσμευτης εξωτερικής πολιτικής. Μάλιστα η Ινδία συμμετέχει, μαζί με τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και την Αυστραλία, στην QUAD, η οποία δημιουργήθηκε με ξεκάθαρα αντικινεζική αιχμή. Αλλά και στο οικονομικό πεδίο, οι δεσμοί μεταξύ των BRICS παραμένουν χαλαροί.
Για σχεδόν τρεισήμισι αιώνες η Ρωσία είχε συνδέσει τις πιο δυναμικές εποχές της με το άνοιγμα προς τη Δύση. Η αρχή έγινε με τον πρώτο της αυτοκράτορα, τον Μεγάλο Πέτρο, που εμπνεύστηκε από τον Διαφωτισμό, εισήγαγε στη Ρωσία την επιστήμη και την τεχνολογία των πιο προχωρημένων χωρών, και μετέφερε την πρωτεύουσα στη νέα πόλη που πήρε το όνομά του, την Πετρούπολη, παράθυρο της αχανούς ευρασιατικής χώρας προς τη Δύση. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε η Μεγάλη Αικατερίνη, θαυμάστρια του Βολταίρου, με τον οποίο αλληλογραφούσε επί 15 χρόνια. Επί των ημερών της άνθησε η ρωσική Αναγέννηση και η αυτοκρατορία κέρδισε μια θέση στη λέσχη των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων. Eναν αιώνα αργότερα, το κόμμα του Λένιν είχε για μεγάλο διάστημα πρότυπο τη γερμανική σοσιαλδημοκρατία, υιοθέτησε την ιδεολογία δύο Γερμανών, του Μαρξ και του Eνγκελς, ενώ στην Κομμουνιστική Διεθνή που δημιούργησαν οι μπολσεβίκοι βασική γλώσσα επικοινωνίας ήταν τα γερμανικά. Για ειρωνεία της τύχης, ένας ηγέτης που γεννήθηκε και ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα στην πόλη του Μεγάλου Πέτρου και του Λένιν, ο Βλαντιμίρ Πούτιν, εμφανίζεται σήμερα έτοιμος να κλείσει αυτόν τον μεγάλο ιστορικό κύκλο.
«Το βέλος του χρόνου στρέφεται προς την αποδυνάμωση της δυτικής ηγεμονίας», είπε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στο Καζάν και προέβλεψε «άνοδο των BRICS».
Η θεαματική στροφή δεν προέρχεται από κάποια ιδεολογική μετατόπιση του πραγματιστή Πούτιν προς το ρεύμα των «ευρασιανιστών». Hταν μόνο η αναγκαστική επιλογή του λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Υποθέτουμε ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας δεν αισθάνεται άνετα με την ιδέα να μετατραπεί η χώρα του, από τον υπ’ αριθμόν ένα ενεργειακό προμηθευτή της Ευρώπης, σε ελάσσονα εταίρο της Κίνας, η οποία από μόνη της αντιπροσωπεύει το 60% του ΑΕΠ των BRICS. Πιθανότατα υπολογίζει ότι θα εξισορροπήσει τη συντριπτική οικονομική υπεροχή της Κίνας με τη στρατιωτική υπεροπλία της Ρωσίας και με το μεγάλο διπλωματικό της κεφάλαιο στον Παγκόσμιο Νότο, κληρονομιά από την ενεργητική στήριξη της ΕΣΣΔ στα κινήματα εθνικής απελευθέρωσης του Τρίτου Κόσμου. Iσως μάλιστα να ελπίζει ακόμη ότι θα υπάρξει μια κάποια επαναπροσέγγιση με ευρωπαϊκές χώρες, πρωτίστως με τη Γερμανία, όταν κάποια στιγμή θα τελειώσει ο πόλεμος.
Ουδείς μπορεί να προεξοφλήσει πότε και πώς θα έρθει αυτή η στιγμή, πάντως οι εξελίξεις στα πεδία των μαχών διαγράφονται δυσοίωνες για το Κίεβο. Η προώθηση του ρωσικού στρατού στο ανατολικό μέτωπο του Ντονμπάς επιταχύνεται, ενώ ο αντιπερισπασμός των Ουκρανών στο Κουρσκ φαίνεται ότι βαίνει προς αποτυχία. Ο στρατός του Βολοντίμιρ Ζελένσκι αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα εφεδρειών καθώς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της γενικής εισαγγελίας που διέρρευσαν στον Τύπο, περίπου 80.000 στρατιώτες έχουν λιποτακτήσει, ενώ ο πληθυσμός της Ουκρανίας μειώθηκε κατά 10 εκατομμύρια, δηλαδή κατά το ένα τέταρτο, από την έναρξη του πολέμου. Το «Σχέδιο Νίκης» του Ουκρανού προέδρου συνάντησε την ψυχρή υποδοχή των Τζο Μπάιντεν και Ολαφ Σολτς, οι οποίοι δεν δέχονται για την ώρα την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, ούτε δίνουν το πράσινο φως για πλήγματα σε μεγάλο βάθος της ρωσικής επικράτειας. Τούτων δοθέντων, η πίεση προς τον Ζελένσκι για κάποιου είδους συνδιαλλαγή με τον Πούτιν εντείνεται.
Διάσκεψη για την Ουκρανία
Πρόσφατο ρεπορτάζ της γαλλικής εφημερίδας Le Figaro ανέφερε ότι στα διπλωματικά παρασκήνια ετοιμάζεται ειρηνευτική διάσκεψη για το Ουκρανικό με τη συμμετοχή της Ρωσίας, η οποία προβλέπεται να διεξαχθεί στο Αμπου Ντάμπι μετά τις αμερικανικές εκλογές της 5ης Νοεμβρίου. Υπάρχουν πληροφορίες ότι το θέμα συζητήθηκε στο δείπνο που παρέθεσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν στον πρόεδρο των Εμιράτων, σεΐχη Μοχάμεντ μπιν Σαγέντ αλ Ναχιάν, παραμονές της συνόδου κορυφής των BRICS. Ολα δείχνουν ότι η ώρα ενός επώδυνου συμβιβασμού, που θα αφήσει πολλά ζητήματα ανοιχτά τόσο για την Ουκρανία όσο και για τις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης, πλησιάζει.
Οι αριθμοί
36 χώρες εκπροσωπήθηκαν στην τριήμερη σύνοδο κορυφής της ομάδας BRICS
80% των ρωσικών υδρογονανθράκων κατευθύνεται προς Κίνα και Ινδία
43% του παγκόσμιου πληθυσμού αντιπροσωπεύουν οι χώρες των BRICS
35% του παγκόσμιου ΑΕΠ (με όρους αγοραστικής δύναμης)
60% του ΑΕΠ των BRICS είναι μόνο το ΑΕΠ της Κίνας
