Ηταν τέτοια εποχή πριν από δύο χρόνια όταν έφθασα στο κρησφύγετο του Φετουλάχ Γκιουλέν στα βουνά Ποκόνο της Πενσιλβάνια. Δεν ήταν σίγουρο πως θα έβλεπα τον ίδιο. Για ώρα μάς ξεναγούσαν στους κήπους και στα κτίρια όπου ζούσε αυτοεξόριστος μαζί με τους μαθητές του. Μας πρόσφεραν τσάι και λουκούμια (δύο φορές), μας πήγαν στους ξενώνες σε περίπτωση που θέλαμε να προσευχηθούμε ή να ξεκουραστούμε. Ακόμα και όταν, τέσσερις ώρες αργότερα, καθίσαμε στους καναπέδες στην αίθουσα όπου υποδεχόταν τους επισκέπτες του, μας είπαν πως, όταν τελείωνε τη βόλτα που του είχαν επιβάλει οι ιατροί, μπορεί να επέστρεφε κατευθείαν στο υπνοδωμάτιό του.
Καταλάβαμε πως τελικά θα ερχόταν όταν νεαροί μαθητές μπήκαν σχεδόν τρέχοντας στην αίθουσα και γονάτισαν γύρω από την πολυθρόνα του μασάζ σε κεντρικό σημείο του δωματίου. Ακολούθησε εκείνος υποβασταζόμενος. Κάποιος του έβαλε στα πόδια μια γκρι κουβέρτα, ενώ κάποιος άλλος ξεκίνησε να βιντεοσκοπεί τη συνάντηση. Μιλούσε αργά, χαμηλόφωνα και στη γλώσσα του. Παρότι ζούσε εκεί πάνω από 20 χρόνια, δεν μίλησε ποτέ αγγλικά. Γνώριζε καλά πως ό,τι έλεγε θα γινόταν πρωτοσέλιδο στη χώρα μας. «Οι δικοί μας συμπεριφέρονται λες και είναι μεθυσμένοι», είχε πει για τον άλλοτε σύμμαχό του Ερντογάν και την τουρκική κυβέρνηση.
Η συνάντησή μας εκείνο το απόγευμα διήρκεσε 12 λεπτά. Διακόπηκε ξαφνικά όταν ο 82χρονος τότε ιμάμης, φανερά κουρασμένος, ζήτησε συγγνώμη και έφυγε από το δωμάτιο. Ηταν σαφές πως είχε σοβαρά προβλήματα υγείας, οπότε η αυθόρμητη ερώτησή μου βγαίνοντας από την αίθουσα ήταν ποια είναι η διάδοχη κατάσταση. «Δεν υπάρχει ανάγκη για τέτοια συζήτηση. Το έργο του είναι η κληρονομιά που θα μας καθοδηγεί», μου είχαν απαντήσει δύο έμπιστοί του άνθρωποι.
Οι τελευταίες στιγμές
Λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση του θανάτου του, ένας από τους ανθρώπους που μας συνόδευε εκείνη την ημέρα δέχθηκε να μιλήσει στην «Κ» για τις τελευταίες στιγμές του Νο 1 εχθρού του Τούρκου προέδρου, αλλά και την επόμενη ημέρα του ισχυρού κινήματος που ακόμα και σήμερα διώκεται ως τρομοκρατική οργάνωση στην Τουρκία.
Ο Γκιουλέν έφυγε από τη ζωή αργά το βράδυ της περασμένης Κυριακής σε νοσοκομείο της Πενσιλβάνια. Στο πλευρό του, οι προσωπικοί του ιατροί αλλά και έξι από τους πιο στενούς μαθητές του, οι οποίοι προσεύχονταν στον προθάλαμο μέρα-νύχτα. Ελάχιστοι γνώριζαν πως ήταν σε κρίσιμη κατάσταση. Σε όποιον τον είχε αναζητήσει έλεγαν πως είχε μπει στο νοσοκομείο για εξετάσεις ρουτίνας. Αλλωστε η απουσία του περνούσε πλέον εύκολα απαρατήρητη. Εδώ και μερικούς μήνες δεν έμενε εκεί που τον είχαμε συναντήσει. Είχε απομονωθεί σε μια βίλα 15 λεπτά μακριά. «Καθημερινά είχαμε δεκάδες ομάδες επισκεπτών και ένιωθε πάντα την υποχρέωση να τους δει. Ηταν όμως επιβαρυντικό για τον ίδιο. Ερχόταν μόνο τις ημέρες που ένιωθε καλύτερα», ήταν η εξήγηση που έδωσε ο συνομιλητής μας για τη μετακόμιση που είχε κινήσει υποψίες και θεωρίες συνωμοσίας στους εχθρούς του και είχε ανησυχήσει τους ακολούθους του.
Ο ίδιος άνθρωπος αρνείται πως ο Γκιουλέν έπασχε από άνοια, όπως έχει γραφτεί, και διαψεύδει τις φήμες πως έχει ήδη ξεκινήσει ένας υπόγειος πόλεμος μεταξύ υποψήφιων διαδόχων. «Ισως κάποιος να μην μπορεί να διαχειριστεί σωστά τη δύναμη ή την εξουσία που νιώθει πως έχει. Εχουμε τέτοια παραδείγματα, αλλά πάντα ο Χοτζαφέντης (σ.σ. όπως αποκαλούν τον Γκιουλέν), και πλέον η ομάδα του, είχαμε καθαρή εικόνα τού τι κάνει ο καθένας. Εάν πέσει στην αντίληψή μας κάτι τέτοιο, με συνοπτικές διαδικασίες περιθωριοποιείται», τονίζει και αποκαλύπτει πως ο Γκιουλέν έχει αφήσει διαθήκη με σαφείς εντολές, τις οποίες γνωρίζουν εδώ και μήνες. «Εχει κατονομάσει τους δώδεκα ανθρώπους που θα είναι υπεύθυνοι για να συνεχίσουν συγκεκριμένα κομμάτια του έργου του», σημειώνει.
«Εχει κατονομάσει τους δώδεκα ανθρώπους που θα είναι υπεύθυνοι για να συνεχίσουν συγκεκριμένους τομείς του έργου του», λέει στην «Κ» συνεργάτης του.
Το κίνημα του Χισμέτ –που σημαίνει υπηρεσία– ξεκίνησε από τον ίδιο τον Γκιουλέν το 1959. Με τα χρόνια απέκτησε έναν εντυπωσιακό μηχανισμό και δίκτυο επιρροής. Συνδύαζε τον ισλαμισμό με δυτικές αντιλήψεις και πρακτικές και υποστήριζε την ενσωμάτωση των μουσουλμάνων στον σύγχρονο κόσμο δίνοντας έμφαση στην εκπαίδευση και στην επιτυχία τους, αλλά με τρόπο που διατηρούσε τον συντηρητικό τρόπο ζωής στην ιδιωτική σφαίρα. Λόγω της δύναμης που είχε αποκτήσει, βρέθηκε ο ίδιος να κατηγορείται από τους κεμαλιστές πως αναμειγνύεται στην πολιτική και υπονομεύει το κοσμικό καθεστώς. Μπορεί σε εκείνο το δικαστήριο να αθωώθηκε, αλλά αυτός ήταν και ο λόγος που αποφάσισε ύστερα από ένα ταξίδι στην Αμερική, για ιατρικούς λόγους, να παραμείνει εκεί.
Από την Πενσιλβάνια, πλέον, παρακολουθούσε αλλά και επηρέαζε τις εξελίξεις. Η στήριξη του Γκιουλέν ήταν αυτή που δυνάμωσε τον Ερντογάν μετά την εκλογική του νίκη το 2002. Χιλιάδες άνθρωποι του κινήματος διείσδυσαν στον στρατό, στα σώματα ασφαλείας και σε θέσεις εξουσίας. Σύμφωνα με τους επικριτές τους, εκμεταλλεύθηκαν την εξουσία αυτή πολλές φορές εις βάρος άλλων μειονοτήτων – κυρίως Κούρδων αλλά και κεμαλιστών. Οι ίδιοι το αρνούνται κατηγορηματικά. Επιμένουν πως η ρήξη με τον Ερντογάν ήρθε το 2013, όταν αποκάλυψαν την εμπλοκή του σε μια σειρά από οικονομικά σκάνδαλα. Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες διώξεις γκιουλενιστών, οι οποίες πήραν ανεξέλεγκτες διαστάσεις μετά το πραξικόπημα. Ο Ερντογάν, από την πρώτη στιγμή και χωρίς στοιχεία, δήλωνε με βεβαιότητα πως ο εγκέφαλος πίσω από την απόπειρα ανατροπής του ήταν ο Γκιουλέν.
Οι διώξεις, που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, δεν φαίνεται να έχουν επηρεάσει τη δύναμη του κινήματος. Αλλωστε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχαν έντονη παρουσία στην Ευρώπη, την Αμερική, την Αφρική, την Ασία, μέχρι και την Αυστραλία – με σχολεία, εκδοτικούς οίκους και εκατοντάδες ΜΚΟ που κάνουν από ανθρωπιστικό έργο μέχρι λόμπι στην Ουάσιγκτον. Αναλυτές μιλούν για περιουσία δισεκατομμυρίων. Ούτε ο θάνατός του θεωρούν πως θα επηρεάσει το κίνημα. «Το Χισμέτ προχωράει χωρίς αυτόν και χάρη σε αυτόν», τονίζει ο άνδρας που βρίσκεται εδώ και χρόνια στον στενό του κύκλο.
Ο χώρος των γκιουλενιστών στην Καλλιθέα ήταν όλη την περασμένη εβδομάδα ασφυκτικά γεμάτος κόσμο. Κάθε μέρα, 3 με 5 το απόγευμα προσεύχονταν οι γυναίκες για τον ιμάμη τους, 7 με 10 το βράδυ, οι άνδρες. «Με το που ακούσαμε τα νέα, τρέξαμε εδώ», λένε στην «Κ». «Θέλουμε να μοιραστούμε τον πόνο μας. Είναι σαν να έχουμε χάσει έναν συγγενή μας», λέει η Χούσνα σε άπταιστα ελληνικά. Μπορεί να μην τον είχε γνωρίσει από κοντά, αλλά χάρη στο κίνημά του κατάφερε να σπουδάσει – η πρώτη στην οικογένεια αλλά και στο χωριό της. «Του χρωστάω πολλά», τονίζει.
Η ατμόσφαιρα είναι πένθιμη. Ανθρωποι σκυθρωποί, αγκαλιάζονται, κάποιοι κλαίνε. Μόνο ένα τρίχρονο αγόρι μοιάζει «εκτός κλίματος» παίζοντας με μια μπάλα και το κινητό της μητέρας του που προσεύχεται. Τον λένε Νουρουλά –που σημαίνει φως του Θεού– και ο πατέρας του μου δείχνει με περηφάνια το χειρόγραφο σημείωμα του ιδίου του Γκιουλέν που είχε επιλέξει το όνομα. «Εχει επιλέξει πάνω από ένα εκατομμύριο ονόματα», συμπληρώνει. Το απόγευμα της Δευτέρας έφθασε και ο Ερτζιβάν, ο εκπρόσωπος μιας γερμανικής MKO του κινήματος, που ζει πλέον στην Ελλάδα. Οταν έμαθε τα νέα, βρισκόταν στη Φρανκφούρτη, αλλά επέστρεψε εσπευσμένα για να είναι κοντά στα «αδέλφια του».
Φθάνοντας κατευθείαν από το αεροδρόμιο, έβγαλε από την τσάντα τρία κουτιά κολόνιας. «Μου τα έδωσε ο ίδιος ο Γκιουλέν όταν τον επισκέφθηκα», λέει βουρκωμένος και όλοι γύρω του αναστενάζουν. Τον Γκιουλέν τον είχε πρωτογνωρίσει σε ένα τζαμί στη Σμύρνη τη δεκαετία του ’90. Ηταν 18 χρόνων και μόλις είχε γίνει μέλος του Χισμέτ. Σπούδασε μαθηματικός και στη συνέχεια εργάστηκε σε ένα από τα σχολεία του κινήματος στο Αζερμπαϊτζάν. Ακολούθησαν και άλλες χώρες – τελευταίος σταθμός, η Ελλάδα.
Μιλώντας με τον Ερτζιβάν, με τον κόσμο στην Καλλιθέα, είναι σαφές πως όλοι λατρεύουν τον ιμάμη. «Δεν είναι ο προφήτης μας. Αλλά μας έδειξε τον δρόμο», σπεύδουν να διευκρινίσουν. Πολλοί από αυτούς είναι άνθρωποι που έχουν χάσει τα πάντα εξαιτίας της συμμετοχής τους στο κίνημα και παρ’ όλα αυτά παρέμειναν πιστοί σε ό,τι αυτός πρεσβεύει. «Λυπάμαι που δεν θα ταφεί στη χώρα του, που τόσο λάτρεψε και τόσο βοήθησε», σχολίασε η Γκόνζα, που στο επικίνδυνο ταξίδι για την ελευθερία έχασε τα δύο μικρά παιδιά της στα νερά του Αιγαίου. «Μακάρι να ταφεί δίπλα στη λίμνη», πρόσθεσε ο Ερτζιβάν, αναφερόμενος σε ένα ειδυλλιακό σημείο στη βόρεια πλευρά της έκτασης στην Πενσιλβάνια. Ολα αυτά τα χρόνια, εξήγησε, την επισκεπτόταν σπάνια. Ισως μία φορά τον χρόνο. «Φοβόταν μη σκεφτεί κάποιος πως περνάει καλά. Δεν άντεχε την ιδέα πως χιλιάδες αδέλφια του βρίσκονται στις φυλακές ή ζουν ως φυγάδες και εκείνος ήταν ελεύθερος».
Κεντρική φωτό. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν φωτογραφημένος στο κρησφύγετό του στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, μία ημέρα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2016. Ο Ερντογάν τον θεώρησε «εγκέφαλο» του σχεδίου ανατροπής του, ξεκινώντας άμεσα διώξεις οπαδών του, οι οποίες συνεχίζονται έως σήμερα. Αναλυτές, ωστόσο, εκτιμούν ότι ούτε ο θάνατός του θα επηρεάσει το κίνημα. «Το Χισμέτ προχωράει χωρίς αυτόν και χάρη σε αυτόν», λέει στην «Κ» άνδρας του στενού κύκλου του. [Charles Mostoller / The New York Times]
