Η απώλεια μνήμης είναι το πιο αναγνωρίσιμο σύμπτωμα της άνοιας, ειδικά στη νόσο Αλτσχάιμερ. Oμως, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι υπάρχουν και άλλα προειδοποιητικά σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν πρώιμες αλλαγές στον εγκέφαλο – σημάδια που είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τους τύπους άνοιας όπου η απώλεια μνήμης δεν αποτελεί το κύριο σύμπτωμα.
Oπως και τα περιστασιακά κενά μνήμης, αυτά τα σημάδια μπορούν να αποδοθούν σε άλλες αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία ή την υγεία, γι’ αυτό οι ειδικοί επισημαίνουν ότι δεν αποτελούν απαραίτητα ενδείξεις άνοιας από μόνα τους.
Οικονομικά προβλήματα
Τα άτομα με άνοια μπορεί να αντιμετωπίσουν οικονομικά προβλήματα ή μείωση της πιστοληπτικής τους ικανότητας πολύ πριν εμφανιστεί η απώλεια μνήμης ή άλλα σημάδια γνωστικής έκπτωσης. Για παράδειγμα μπορεί να ξεχνούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους ή να δυσκολεύονται να διαχειριστούν τον προϋπολογισμό τους.
«Ενας από τους λόγους που η οικονομική κακοδιαχείριση μπορεί να αποτελεί ευαίσθητο δείκτη είναι ακριβώς επειδή είναι μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία», καθώς περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση πολλαπλών περιοχών του εγκεφάλου, εξηγεί ο δρ Ουίνστον Τσιόνγκ, καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Συνεπώς, τα οικονομικά μπορεί να είναι από τους πρώτους τομείς όπου αρχίζουν να εμφανίζονται σημάδια νοητικής εξασθένησης.
Αξίζει να επισημανθεί ότι πολλά από αυτά σχετίζονται με αλλαγές που επέρχονται με την ηλικία ή με άλλα προβλήματα υγείας.
Προβλήματα ύπνου
Οι διαταραχές του ύπνου μπορεί να εμφανίζονται συχνότερα με το πέρασμα του χρόνου, και οι ηλικιωμένοι συνήθως κοιμούνται πιο ελαφριά και πέφτουν για ύπνο και ξυπνούν λίγο νωρίτερα από ό,τι στο παρελθόν – κάτι απολύτως φυσιολογικό. Ωστόσο, εάν κάποιος παρουσιάζει δραματικές αλλαγές στις συνήθειες ύπνου του μπορεί να αποτελεί ένδειξη άνοιας.
«Κάποιες περιοχές του εγκεφάλου, όπως το εγκεφαλικό στέλεχος, που παίζουν σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των κύκλων ύπνου και αφύπνισης, είναι από τις πρώτες που επηρεάζονται από τη νόσο Αλτσχάιμερ», αναφέρει ο Τζο Γουίνερ, καθηγητής Νευρολογίας και Νευρολογικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ.
Μια αλλαγή που μπορεί να εμφανιστεί ειδικά στην άνοια με σωμάτια Lewy –ένας άλλος τύπος προοδευτικής εγκεφαλικής διαταραχής– είναι ότι το άτομο μπορεί να αρχίσει να εκφράζει σωματικά τα όνειρά του. Αυτό ισχύει και για τη νόσο του Πάρκινσον, η οποία σχετίζεται με την άνοια με σωμάτια Lewy. Κανονικά οι μύες μας παραλύουν κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, φάση στην οποία βλέπουμε συνήθως τα πιο ζωντανά όνειρα. Αλλά σε αυτές τις δύο νευροεκφυλιστικές διαταραχές οι τοξικές πρωτεΐνες επιτίθενται στα κύτταρα του εγκεφαλικού στελέχους που ελέγχουν την παράλυση του ύπνου.
Αυτή η κατάσταση, γνωστή ως διαταραχή συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM, δεν αποτελεί κλασική υπνοβασία ή ομιλία στον ύπνο, εξηγεί ο δρ Ρόναλντ Ποστούμα, καθηγητής Νευρολογίας και Νευροχειρουργικής στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ. Στην κλινική του οι ασθενείς συνήθως προσέρχονται όταν «ο σύντροφός τους αναφέρει ότι τους χτυπούσαν, ούρλιαζαν ή φώναζαν ενώ ονειρεύονταν».
Αλλαγές προσωπικότητας
Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε πέρυσι οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα άτομα με άνοια εμφάνιζαν ελαφρά μείωση στην εξωστρέφεια, στη φιλική διάθεση και στην επιμέλεια, πριν εκδηλώσουν οποιαδήποτε σημάδια γνωστικής εξασθένησης. Αυτές οι αλλαγές στην προσωπικότητα επιταχύνονταν με την εμφάνιση περισσότερων συμπτωμάτων άνοιας, εξηγεί η Αντζελίνα Σάτιν, καθηγήτρια Συμπεριφορικών Επιστημών και Κοινωνικής Ιατρικής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Φλόριντα και επικεφαλής της μελέτης.
Η μείωση της εξωστρέφειας, για παράδειγμα, μπορεί να εκδηλωθεί ως μια τάση του ατόμου να γίνεται πιο κλειστό ή να περιορίζει σταδιακά τον κοινωνικό του κύκλο. Είναι πιο εύκολο να καταλάβετε ότι κάποιος «δεν βγαίνει πια τόσο συχνά, παρά να αναγνωρίσετε πόσο έχει μειωθεί η μνήμη του», λέει η Σάτιν.
Κάποιες από αυτές τις αλλαγές μπορεί να εμφανιστούν αυθόρμητα, ως αποτέλεσμα της βλάβης που προκαλείται στον εγκέφαλο. Στη μετωποκροταφική άνοια, για παράδειγμα, η μείωση της ευπροσήγορης συμπεριφοράς, όπου το άτομο γίνεται λιγότερο καλόπιστο και φιλικό, συνδέεται με τη συρρίκνωση του όγκου του εγκεφάλου στον μετωπιαίο φλοιό – χαρακτηριστικό στοιχείο της πάθησης.
Αλλες φορές οι αλλαγές μπορεί να οφείλονται στα γνωστικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, ένα άτομο με Αλτσχάιμερ μπορεί να φαίνεται λιγότερο επιμελές, να γίνεται όλο και πιο ανοργάνωτο ή να δυσκολεύεται να ολοκληρώσει εργασίες στη δουλειά ή στο νοικοκυριό καθώς η μνήμη του εξασθενεί.
Δυσκολίες στην οδήγηση
Η οδήγηση, μαζί με τον χειρισμό των οικονομικών, αποτελεί μία από τις πιο σύνθετες γνωστικές δραστηριότητες που εκτελούν οι άνθρωποι καθημερινά. Ο Γκανές Μπαμπουλάλ, αναπληρωτής καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις, έχει αποδείξει στην έρευνά του ότι τα προβλήματα κατά την οδήγηση μπορούν να εμφανιστούν χρόνια πριν εκδηλωθούν σε άλλους τομείς.
Η οδήγηση «απαιτεί το απόλυτο πάντρεμα του γνωστικού συστήματος», λέει ο Μπαμπουλάλ. «Και αν κάτι δεν λειτουργεί σωστά, αυτό δυστυχώς μπορεί να θέσει τον οδηγό σε κίνδυνο, μεταφέροντάς τον από μια κατάσταση ελέγχου σε αυξημένο ρίσκο για ατύχημα ή σύγκρουση».
Οι γρατζουνιές στο αυτοκίνητο, τα μικροατυχήματα (ή παρ’ ολίγον ατυχήματα) και η παραβίαση της οδικής σήμανσης ή των φωτεινών σηματοδοτών μπορεί να αποτελούν πρώιμα σημάδια γνωστικής εξασθένησης.
Φυσικά, και άλλα προβλήματα που εμφανίζονται συχνά στην τρίτη ηλικία, όπως η μειωμένη όραση, η νευροπάθεια ή οι παρενέργειες φαρμάκων, μπορούν επίσης να επηρεάσουν την ικανότητα οδήγησης. Αλλά αν παρατηρήσετε ανησυχητικές αλλαγές στην ικανότητα οδήγησης κάποιου ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή για να συζητήσετε το ενδεχόμενο διακοπής της οδήγησης.
Απώλεια όσφρησης
Οι περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την όσφρηση είναι από τις πρώτες που υφίστανται βλάβες στη νόσο Αλτσχάιμερ και στην άνοια με σωμάτια Lewy – το ίδιο ισχύει και για τη νόσο Πάρκινσον. Πολλοί άνθρωποι με αυτές τις παθήσεις αρχίζουν να χάνουν την αίσθηση της όσφρησης χρόνια ή και δεκαετίες πριν εμφανίσουν άλλα συμπτώματα. Σε αντίθεση με την απώλεια ακοής και όρασης, που μπορεί να αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την άνοια χωρίς να αποδίδονται άμεσα στη νόσο, η απώλεια της όσφρησης φαίνεται να είναι μία από τις πρώτες εκδηλώσεις του νευροεκφυλισμού.
Διάφοροι τύποι εγκεφαλικών παθήσεων φαίνεται να επηρεάζουν την αίσθηση της όσφρησης με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, τα άτομα με Αλτσχάιμερ συχνά μπορούν να ανιχνεύσουν μια οσμή, αλλά ενδέχεται να την αναγνωρίσουν λανθασμένα. «Λένε “τι υπέροχη μυρωδιά. Μυρίζει τόσο γλυκά. Πρέπει να είναι βενζίνη”», αναφέρει ο Ποστούμα. Αντίθετα, προσθέτει, όσοι πάσχουν από Πάρκινσον και άνοια με σωμάτια Lewy είναι συχνά «δύσπιστοι, θεωρώντας πως δεν τους δίνω κανένα άρωμα για να ανιχνεύσουν».
