Αλέξανδρος Νεχαμάς
Ακούστε το άρθρο
Θα μιλήσω όχι για την Αμερική που θαυμάζω, αλλά για την Αμερική που θαύμαζα και για την Αμερική που φοβάμαι.
Οταν έφυγα για να σπουδάσω στην Αμερική, αντιμετώπισα ένα κόσμο ριζικά διαφορετικό από την Ελλάδα του 1964 και, αν μου επιτρέπετε, της σκοτεινής δεκαετίας που ακολούθησε. Οχι πως η Αμερική της εποχής εκείνης ήταν άσπιλη. Ιδιαίτερα για εμάς, ο ρόλος της στην ελληνική πολιτική ήταν κάθε άλλο παρά αξιοθαύμαστος.
Ομως, το πανεπιστημιακό περιβάλλον που γνώρισα εκεί ήταν σχεδόν παραδεισένιο, αφοσιωμένο στην ανεξαρτησία της σκέψης και στην ελευθερία του λόγου. Μας έδινε το δικαίωμα –ή μάλλον μας επέβαλλε την υποχρέωση– να εκφράζουμε τις αντιρρήσεις μας στις απόψεις και των καθηγητών και συμφοιτητών μας χωρίς φόβο και με απόλυτη παρρησία. Ενα τεράστιο χάσμα χώριζε την αμερικανική εκπαίδευση από το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδος εκείνων (και όχι μόνο εκείνων) των χρόνων.
Χωρίς να το περιμένω, αισθάνθηκα πνευματικά, συναισθηματικά και κοινωνικά ελεύθερος. Ηξερα, φυσικά, ότι το πανεπιστημιακό περιβάλλον δεν εκπροσωπούσε τον χαρακτήρα του συνόλου της αμερικανικής κοινωνίας. Ομως πολλά πανεπιστήμια, που είχαν ως πρώτιστο σκοπό όχι τον επαγγελματικό προσανατολισμό αλλά τη μόρφωση, τροφοδοτούσαν τον τόπο με ταλαντούχους επιστήμονες, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και –το σπουδαιότερο– πολιτικούς.
Αν και μεταξύ όλων αυτών, και ιδιαίτερα μεταξύ των πολιτικών, υπήρχαν ριζικές διαφωνίες, η συμπεριφορά τους αποτελούσε συνέχεια της ακαδημαϊκής ατμόσφαιρας. Οι πολιτικές αντιθέσεις χαρακτηρίζονταν από αμοιβαίο σεβασμό, έκφραση της εμπιστοσύνης στην οποία βασιζόταν η λειτουργία της κοινωνίας, ένα αίσθημα που έλειπε και συνεχίζει να μας λείπει και αποτελεί κατά τη γνώμη μου το σοβαρότερο πρόβλημα της χώρας μας.
Χρησιμοποίησα πιο πάνω τη λέξη «παραδεισένιο». Αλλά, όπως τόσο σωστά παρατήρησε ο Προυστ, κάθε παράδεισος είναι ένας χαμένος παράδεισος. Ο καταστροφικός πόλεμος του Βιετνάμ, ο πρώτος από τους τόσους πολέμους που έκτοτε έχει χάσει η Αμερική, και το κίνημα για τα φυλετικά δικαιώματα επέφεραν (ή, ίσως, έφεραν στην επιφάνεια) βαθιά ρήγματα στις σχέσεις μεταξύ των συνιστωσών της κοινωνίας. Προώθησαν μια πολύ πιο απόλυτη πολιτική ρητορική και ενέτειναν την οξύτητα των πολιτικών αντιπαραθέσεων, οι οποίες βαθμιαία εισήλθαν και στα ίδια τα πανεπιστήμια, όπου σήμερα η ελευθερία του λόγου απειλείται σοβαρά. Ακόμη πιο σημαντικό, υπέσκαψαν την εμπιστοσύνη που στήριζε την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ, η προεδρία Ρέιγκαν («Η κυβέρνηση δεν είναι η λύση, είναι το πρόβλημα») και η σταδιακή αποδόμηση της κοινωνικής πολιτικής που πήγαζε από την προεδρία του Φραγκλίνου Ρούζβελτ (παραλείπω αναγκαστικά πολλούς άλλους παράγοντες) δημιούργησαν τεράστιες αντιπαραθέσεις, μετατρέποντας βαθμηδόν την αντίρρηση από διαφωνία σε προδοσία. Σήμερα, π.χ., το 86% των Ρεπουμπλικανών θεωρεί ότι οι Δημοκρατικοί έχουν υποστεί «πλύση εγκεφάλου», το 84% τους θεωρεί «αξιομίσητους» και το 71% τους χαρακτηρίζει «ρατσιστές»· το ίδιο ισχύει και για τους Δημοκρατικούς, με ποσοστά 88%, 87% και 89% αντιστοίχως.
Η μεγαλύτερη συμμετοχή και η αυξανόμενη επιρροή των μη λευκών Αμερικανών πολιτών στα κοινά προκάλεσαν βαθιά αγανάκτηση σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ιδιαίτερα μεταξύ των λευκών χωρίς πανεπιστημιακή εκπαίδευση, το εισόδημα των οποίων μειώθηκε κατά περίπου 18%, σε αντίθεση με την αύξηση του εισοδήματος των Ασιατών-Αμερικανών, των λευκών με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, των μαύρων και των Ισπανόφωνων, μεταξύ του 2000 και του 2022.
Αυτές και πολλές άλλες εξελίξεις (ιδιαίτερα την παράνομη μετανάστευση) εκμεταλλεύθηκε ο Ντόναλντ Τραμπ – η αδιάλλακτη «φωνή» και ο «προστάτης» των αδικημένων, ο «τιμωρός» των εχθρών τους, ο πιο φανατικός εχθρός και ο πιο αποτελεσματικός υπονομευτής της εμπιστοσύνης που θαύμαζα στην Αμερική που πρωτογνώρισα. Κράτος, κυβέρνηση, οι διάφορες «ελίτ», πανεπιστήμια, μετανάστες, πολιτικοί αντίπαλοι, όλοι τους, απολύτως αναξιόπιστοι, χρησιμοποιούν οποιοδήποτε μέσο για να εξαπατήσουν τους «δικούς μας», να καταπατήσουν τα φυσικά δικαιώματα των «πραγματικών» Αμερικανών και να διατηρήσουν τη διεφθαρμένη και ιδιοτελή εξουσία τους.
Η αποκατάσταση ενός ανύπαρκτου παρελθόντος μέσω ενός καταπιεστικού μέλλοντος συνιστά την Αμερική που φοβάμαι. Αλέξανδρος Νεχαμάς
Εκλογές; Στημένες. Δημόσιοι υπάλληλοι; Υποχείρια των ελίτ. Εμπειρογνώμονες; Πουλημένοι. Σύμμαχοι; Εκμεταλλευτές. Μετανάστες; Εγκληματίες. Τέτοιοι εχθροί δεν αντιμετωπίζονται με παραδοσιακά πολιτικά μέσα – μέσα κατασκευασμένα από τους ίδιους με σκοπό τη συνεχή τους επικράτηση. Μόνο ένας ηγέτης που εμπνέει πίστη (κάτι πολύ διαφορετικό από την εμπιστοσύνη) στους οπαδούς του, και επομένως δικαιώνεται ό,τι και να κάνει, μπορεί να εξολοθρεύσει τους «εσωτερικούς μας εχθρούς» πριν καταστρέψουν εντελώς την ισορροπία που πιστεύουν ότι κάποτε χαρακτήριζε την αμερικανική κοινωνία.
Η ισορροπία αυτή δεν υπήρξε ποτέ. Η αποκατάσταση ενός ανύπαρκτου παρελθόντος μέσω ενός καταπιεστικού μέλλοντος συνιστά την Αμερική που φοβάμαι.
*Ο κ. Αλέξανδρος Νεχαμάς είναι καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον.
