Η προσσελήνωση του «Αετού» στις 21 Ιουλίου 1969 ήταν κατά κάποιον τρόπο το αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου στο Διάστημα. Οκτώ χρόνια νωρίτερα, στις 25 Μαΐου 1961, ο 35ος Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι είχε δηλώσει σε μια έκτακτη ομιλία του στο Κογκρέσο: «Πιστεύω ότι το έθνος μας πρέπει να αναλάβει τη δέσμευση να πετύχει, πριν από το τέλος αυτής της δεκαετίας, να στείλει άνθρωπο στη Σελήνη και να τον φέρει πίσω στη Γη σώο και ασφαλή. Κανένα άλλο εγχείρημα δεν θα είναι πιο εντυπωσιακό για την ανθρωπότητα ή πιο σημαντικό για τη μακρόχρονη εξερεύνηση του Διαστήματος και κανένα δεν θα είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί».
Διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς την πολιτική χροιά αυτής της εξαγγελίας. Από την πρώτη στιγμή της διαστημικής εποχής, η Σοβιετική Ενωση βρισκόταν πάντα ένα βήμα μπροστά από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
• 1957: Σπούτνικ 1 – ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος και η σκυλίτσα Λάικα, το πρώτο ζωντανό πλάσμα στο Διάστημα μέσα στον Σπούτνικ 2.
• 1959: Λούνα 1 – ο πρώτος δορυφόρος που πλησίασε τη Σελήνη. Λούνα 2 – ο πρώτος δορυφόρος που έφτασε στη Σελήνη. Λούνα 3 – οι πρώτες φωτογραφίες της «σκοτεινής» πλευράς της Σελήνης.
• 1960: Σπούτνικ 5 – η πρώτη διαστημική αποστολή που μετέφερε διάφορα ζώα στο Διάστημα και τα έφερε πίσω ζωντανά.
Η χαριστική βολή ήρθε τον Απρίλιο του 1961 με την πρώτη πτήση ανθρώπου στο Διάστημα: η σοβιετική επιτυχία στο πρόσωπο του Γιούρι Γκαγκάριν τσαλάκωσε την εθνική υπερηφάνεια των Αμερικανών όσο τίποτε άλλο μέχρι εκείνη την ώρα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε επειγόντως να βρουν έναν αποτελεσματικό και ικανοποιητικό τρόπο αντίδρασης.
Επιτάχυνση του διαστημικού προγράμματος
Το αποτέλεσμα ήταν η εξαγγελία του προέδρου Κένεντι στο Κογκρέσο, μόλις ενάμιση περίπου μήνα μετά την ιστορική πτήση του Γκαγκάριν. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Κένεντι ήταν αντίθετος στο επανδρωμένο διαστημικό πρόγραμμα πριν γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ. Ως γερουσιαστής και μετέπειτα ως νεοεκλεγείς πρόεδρος, επιζητούσε την κατάργησή του, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους του.
Ωστόσο, μετά τη δραματική πρωτιά του Γκαγκάριν ο Κένεντι ανέκρουσε πρύμναν, αποφασίζοντας να φέρει τις ΗΠΑ στην κορυφή της διαστημικής κούρσας για λόγους στρατηγικής και διεθνούς κύρους. Η άποψη του προσωπικού συμβούλου του Κένεντι, Τεντ Σόρενσεν, και του αντιπροέδρου Λίντον Τζόνσον, που είχε συζητήσει το θέμα με τον αρχιτέκτονα του πυραυλικού προγράμματος Βέρνερ φον Μπράουν, ήταν να τεθεί ως εθνικός στόχος η «κατάκτηση της Σελήνης» για δύο κυρίως λόγους: πρώτον, διότι η επίτευξη του στόχου θα χάριζε μοναδική διεθνή αίγλη στις ΗΠΑ και, δεύτερον, διότι οι τεχνικές δυσκολίες ήταν αρκούντως μεγάλες ώστε να δώσουν το χρονικό περιθώριο στις ΗΠΑ να προσπεράσουν τη Σοβιετική Ενωση.
Ο Νιλ Αρμστρονγκ, ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στη Σελήνη, χαιρετά πριν από την επιβίβαση στο Apollo 11.
Το πρόγραμμα Apollo ξεκίνησε το 1960 ως συνέχεια του προγράμματος Mercury, φέροντας το όνομα του θεού του φωτός των αρχαίων Ελλήννων – επιλογή του μηχανικού και τμηματάρχη της NASA Εϊμπ Σίλβερσταϊν. Η μόνη, αρχικά, φιλοδοξία του προγράμματος Apollo ήταν η τεχνολογική αναβάθμιση των διαστημικών σκαφών ώστε να μπορούν να μεταφέρουν τρεις αστροναύτες (αντί για έναν των σκαφών Mercury). Ο προορισμός των πτήσεων ήταν ακόμη ασαφής – θα ήταν ίσως η μεταφορά αστροναυτών σε κάποιον διαστημικό σταθμό στο εγγύς Διάστημα ή σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη.
Η εξαγγελία του Κένεντι άλλαξε δραματικά το τοπίο, αφού ο στόχος των διαστημικών πτήσεων έγινε πολύ συγκεκριμένος: επανδρωμένη προσσελήνωση. Ωστόσο, για την επίτευξη του στόχου αυτού χρειαζόταν αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας, που με τη σειρά της απαιτούσε τεράστιους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους. Για το πρόγραμμα Apollo δαπανήθηκαν 107 δισ. δολάρια (σε τιμές 2016), που είναι η μεγαλύτερη εθνική δαπάνη που έγινε ποτέ σε περίοδο ειρήνης. Στο αποκορύφωμά του το πρόγραμμα απασχολούσε 400.000 άτομα και 20.000 εταιρείες και πανεπιστήμια.
Τα κέντρα σχεδιασμού, εκτόξευσης και ελέγχου πτήσης
Κεντρικό ρόλο στο πρόγραμμα διαδραμάτισαν τρεις εγκαταστάσεις της NASA που αφορούσαν τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη των κατάλληλων πυραύλων, την εκτόξευση των αποστολών και τον έλεγχο των διαστημικών πτήσεων. Το κέντρο σχεδιασμού και ανάπτυξης πυραύλων ήταν το Marshall Space Flight Center στην Αλαμπάμα, με διευθυντή τον επικεφαλής του πυραυλικού προγράμματος της ναζιστικής Γερμανίας Βέρνερ φον Μπράουν, ο οποίος μετά την ήττα της Γερμανίας επεδίωξε και κατάφερε να παραδοθεί μαζί με ολόκληρη την ομάδα του στον αμερικανικό στρατό. Στο Marshall Space Flight Center σχεδιάστηκε ο πύραυλος Saturn V, ο μεγαλύτερος, βαρύτερος και ισχυρότερος μέχρι σήμερα επιχειρησιακός πύραυλος, που χρησιμοποιήθηκε 13 φορές στο πρόγραμμα Apollo χωρίς καμία αποτυχία. Το κέντρο εκτόξευσης στο ακρωτήριο Κανάβεραλ της Φλόριντα προϋπήρχε, αλλά χρειάστηκε να επεκταθεί προς τα βόρεια ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει στις εκτοξεύσεις των τεράστιων πυραύλων Saturn που απαιτούνταν για τις πτήσεις στη Σελήνη. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή του νέου κέντρου συντονίστηκαν από τον Κουρτ Ντέμπους, μέλος της ομάδας μηχανικών του Βέρνερ φον Μπράουν. Ο Ντέμπους ήταν και ο πρώτος διευθυντής του νέου κέντρου εκτοξεύσεων πυραύλων, στο οποίο το σημερινό του όνομα (Kennedy Space Center) έδωσε ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον στις 29 Νοεμβρίου 1963 – μία εβδομάδα μετά τη δολοφονία του Κένεντι.
Τέλος, το κέντρο ελέγχου επανδρωμένων πτήσεων δημιουργήθηκε μέσα στο επίσης νεότευκτο κέντρο επανδρωμένων πτήσεων στο Χιούστον του Τέξας, το οποίο τον Φεβρουάριο του 1973 μετονομάστηκε σε Lyndon B. Johnson Space Center, προς τιμήν του προέδρου Λίντον Τζόνσον, που υπήρξε θερμός υπέρμαχος της διαστημικής εξερεύνησης από την εποχή που ήταν ακόμη αντιπρόεδρος.
Παράλληλα με τους πυραύλους, σχεδιάστηκε και αναπτύχθηκε και το διαστημικό σκάφος για το ταξίδι στη Σελήνη, βασισμένο στο μοντέλο του Ραντεβού Σεληνιακής Τροχιάς. Η βασική ιδέα ήταν ότι το σεληνιακό διαστημόπλοιο θα αποτελούνταν από ένα μητρικό σκάφος και ένα, μικρότερο, σκάφος προσεδάφισης. Η χρήση του σκάφους προσεδάφισης για την προσσελήνωση, με το μητρικό σκάφος να παραμένει/περιμένει σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη και η απόρριψη του αποβατικού σκάφους κατά την αναχώρηση της αποστολής από τη Σελήνη, ελαχιστοποιούσε τη συνολική μάζα που έπρεπε να εκτοξευθεί από τη Γη.
24 Ιουλίου. Το πλήρωμα του Apollo 11 περισυλλέγεται από ελικόπτερο.
Αρμστρονγκ και Ολντριν στη «Θάλασσα της Ηρεμίας»
Οι δοκιμές των πυραύλων και των σκαφών άρχισαν τον Φεβρουάριο του 1966 – λιγότερο από μια πενταετία μετά την εξαγγελία του Κένεντι. Τριάμισι χρόνια αργότερα, με (μόνον!) τέσσερις επιτυχημένες «δοκιμαστικές» πτήσεις και τρεις νεκρούς αστροναύτες (στο Apollo 1 που έπιασε φωτιά πάνω στην εξέδρα εκτόξευσης), έφτασε η ώρα της αποστολής Apollo 11 και του «Αετού». Η άκατος που μετέφερε τους αστροναύτες Νιλ Αρμστρονγκ και Μπαζ Ολντριν από το μητρικό σκάφος Columbia στην επιφάνεια της Σελήνης, πήρε το όνομά της, «Αετός», από το εθνικό σύμβολο των ΗΠΑ (είναι αξιοσημείωτο ότι το μητρικό σκάφος και η σεληνιακή άκατος της αποστολής Apollo 10, που ήταν η πρόβα τζενεράλε της Apollo 11 και έφτασε στα 15 χιλιόμετρα από την επιφάνεια της Σελήνης έφεραν τα ονόματα Charlie Brown και Snoopy αντιστοίχως).
Στις 20 Ιουλίου του 1969, στις 8.18 μ.μ. ώρα Γκρίνουιτς, ο «Αετός» ακούμπησε στη σκονισμένη επιφάνεια της Σελήνης – σε μια περιοχή με τη λυρική ονομασία «Θάλασσα της Ηρεμίας». Εξίμισι περίπου ώρες αργότερα, πάτησε για πρώτη φορά άνθρωπος (ο Νιλ Αρμστρονγκ) το πόδι του σε άλλο ουράνιο σώμα. Οι δύο αστροναύτες έμειναν μόνο δυόμισι ώρες εκτός «Αετού» και δεν απομακρύνθηκαν πέρα από 60 μέτρα από την άκατο, για λόγους ασφαλείας. Στις αποστολές που ακολούθησαν, ο χρόνος παραμονής εκτός ακάτου βαθμιαία μεγάλωνε και έφτασε τις 22 ώρες στο Apollo 17. Τριάντα δύο αστροναύτες επελέγησαν για το πρόγραμμα Apollo. Είκοσι τέσσερις από αυτούς πέταξαν μέχρι τη Σελήνη και από αυτούς οι 12 περπάτησαν στη Σελήνη – κανένας τους όμως δεν πάτησε και δεύτερη φορά την επιφάνεια του φεγγαριού. Ωστόσο, η εμβληματική προσεδάφιση του «Αετού» στη «Θάλασσα της Ηρεμίας» αποτελεί μια κορυφαία στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας.
*Ο κ. Γιάννης Δαγκλής είναι καθηγητής Διαστημικής Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και τακτικό μέλος της Διεθνούς Αστροναυτικής Ακαδημίας.
