Αν έπαιρνε κανείς τοις μετρητοίς τους τίτλους της διεθνούς ειδησεογραφίας, θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η ανθρωπότητα βρίσκεται στο χείλος της πιο επικίνδυνης κατάστασης από την κρίση των πυραύλων στην Κούβα το 1962. Για πρώτη φορά ύστερα από το ντόμινο των ανατροπών του 2014 στην Ουκρανία (ανατροπή του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς, προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσική Ομοσπονδία, ανταρσία των ρωσόφωνων αυτονομιστών στο ανατολικό τμήμα της χώρας), σημειώθηκε σοβαρή, ένοπλη σύγκρουση απευθείας μεταξύ των δύο γειτόνων. Η Ρωσία κατέλαβε τρία σκάφη του ουκρανικού πολεμικού ναυτικού που προσπάθησαν να περάσουν τον πορθμό του Κερτς, τη μόνη θαλάσσια δίοδο ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και στην Αζοφική, ύστερα από σύντομη ανταλλαγή πυρών. Στη συνέχεια ανακοίνωσε ότι θα εγκαταστήσει κι άλλους πυραύλους S-400 στην Κριμαία, ενώ ο Ουκρανός πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο κήρυξε στρατιωτικό νόμο και κάλεσε το ΝΑΤΟ να στείλει πολεμικά πλοία στην Αζοφική Θάλασσα για να σπάσει τον ρωσικό αποκλεισμό.
Το κρίσιμο ερώτημα
Το πρώτο ερώτημα, για το ποιος ήρξατο χειρών αδίκων, δεν επιδέχεται εύκολη απάντηση. Το Κίεβο ισχυρίζεται ότι η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν παράνομη –κάτι που δέχεται και η Δύση– και επικαλείται παλιότερη διμερή συμφωνία του 2003, που καθιέρωνε καθεστώς συγκυριαρχίας Ρωσίας και Ουκρανίας στην Αζοφική, με ελεύθερο διάπλου από τον πορθμό του Κερτς. Από την πλευρά του, το Κρεμλίνο επιμένει ότι η «επιστροφή» της Κριμαίας στη μητέρα Ρωσία έγινε με δημοψήφισμα που αποτύπωσε τη βούληση της συντριπτικής πλειοψηφίας των κατοίκων της και ότι η συμφωνία του 2003 κατέστη άκυρη μετά την αλλαγή των συνόρων. Γεγονός είναι ότι μόλις τον περασμένο Σεπτέμβριο η ουκρανική κυβέρνηση είχε ζητήσει την άδεια της Ρωσίας για τη διέλευση πολεμικών σκαφών της από το Κερτς, προφανώς για να μην προκαλέσει το Κρεμλίνο. Γιατί λοιπόν διακινδύνευσε αυτή τη φορά να τσεκάρει τα αντανακλαστικά του Πούτιν, με το προβλέψιμο αποτέλεσμα που όλοι παρακολουθήσαμε;
Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Ποροσένκο, εκτός από «βασιλιάς της σοκολάτας» και ένας εκ των ισχυρότερων Ουκρανών ολιγαρχών, έχει διακριθεί στο παρελθόν για τις ικανότητές του στο τζούντο – ίσως το μοναδικό κοινό του στοιχείο με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Βασική αρχή αυτής της πολεμικής τέχνης είναι να εκμεταλλεύεσαι την ορμή του αντιπάλου σου για να τον ανατρέψεις. Φαίνεται ότι ο Ουκρανός πρόεδρος δελεάστηκε να προκαλέσει μια σφοδρή αντίδραση του Ρώσου ομολόγου του, υπολογίζοντας ότι το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν προς όφελός του. Ενα παιχνίδι πολύ υψηλού ρίσκου, για το οποίο είναι αλήθεια ότι ο Ποροσένκο είχε δύο ισχυρά κίνητρα.
Το πρώτο από αυτά σχετίζεται με τις σχέσεις στο τρίγωνο Ρωσίας – Ουκρανίας – Δύσης. Εδώ η δυναμική των εξελίξεων τον τελευταίο χρόνο δημιουργεί εύλογες ανησυχίες στο Κίεβο. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση οι δυνάμεις που επιδιώκουν εξομάλυνση των σχέσεων με τη Μόσχα ενισχύθηκαν μετά τις κυβερνητικές αλλαγές σε Αυστρία και Ιταλία, ενώ έχουν αρχίσει ήδη διαβουλεύσεις για χαλάρωση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού είναι γνωστό ότι ο πρόεδρος Τραμπ επιδιώκει μια ορισμένη συνεννόηση με τη Ρωσία, παρά τις αντιδράσεις που συναντά από το «βαθύ κράτος», ιδίως από το Πεντάγωνο. Οταν ξέσπασε το επεισόδιο στην Κριμαία ο Τραμπ είχε προγραμματίσει συνάντηση με τον Πούτιν στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του G20, αλλά μετά το συμβάν την ακύρωσε. Μια μικρής κλίμακας ένοπλη σύγκρουση με τη Ρωσία ενδεχομένως θα βοηθούσε, στα μάτια του Ποροσένκο, να αντιστραφούν αυτές οι τάσεις, παρασύροντας σύσσωμη τη Δύση σε τροχιά σύγκρουσης με τη Μόσχα.
Ο δεύτερος, ενδεχομένως όχι λιγότερο βαρύνων, παράγοντας ήταν οι εσωτερικές πολιτικές σκοπιμότητες του Ποροσένκο, ο οποίος αντιμετωπίζει μια πολύ δύσκολη μάχη για την επανεκλογή του, τον Μάρτιο του 2019. Οι δημοσκοπήσεις τον φέρνουν στην πέμπτη θέση, με ποσοστό μεταξύ 8% και 11%, γύρω στις δέκα μονάδες πίσω από τη Γιούλια Τιμοσένκο, που προηγείται. Ο βασικός λόγος είναι η τραγική οικονομική κατάσταση της Ουκρανίας. Με την άνοδό του στην εξουσία, ο Ποροσένκο είχε υποσχεθεί στους ομοεθνείς του ότι η πορεία που χάραξε προς την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ θα έφερνε την άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Αυτό που κατάφερε μέχρι τώρα ήταν ένα «πρόγραμμα διάσωσης» από το ΔΝΤ, με τους συνήθεις, απεχθείς όρους λιτότητας και περικοπής επιδοτήσεων. Στο μεταξύ, η διαφθορά παραμένει παροιμιώδης. Ο ίδιος ο Ποροσένκο υπέστη μεγάλη ηθική φθορά όταν αποκαλύφθηκε από τα Panama Papers ότι, στην κορύφωση του εμφυλίου πολέμου με τους ρωσόφωνους (και Ρώσους, για να λέμε την αλήθεια) παραστρατιωτικούς στο Ντονέτσκ και στο Λουγκάνσκ, έφτιαξε εταιρεία offshore στις Νήσους της Παρθένου για να γλιτώσει φόρους. Σε αυτό το φόντο, η στρατιωτική στολή παραλλαγής φάνταζε ως μία κάποια λύση στο πρόβλημα της δημοτικότητάς του.
Ωστόσο, το διπλό στοίχημα του Ποροσένκο δεν φαίνεται προς το παρόν να αποδίδει. Στο εσωτερικό μέτωπο, τόσο η Τιμοσένκο όσο και τρεις πρώην πρόεδροι της χώρας κατήγγειλαν ότι η πρότασή του να βάλει τη χώρα στον «γύψο» του στρατιωτικού νόμου για δύο μήνες, ενώ δεν εξυπηρετεί σε τίποτα την εθνική άμυνα (ο ίδιος είχε αρνηθεί να τον επιβάλει ακόμη και στην κρίση του 2014), αποτελεί κίνδυνο για τη δημοκρατία. Για να περάσει την πρότασή του από το Κοινοβούλιο, ύστερα από θυελλώδη συνεδρίαση, αναγκάστηκε να περιορίσει σε ένα μήνα τον στρατιωτικό νόμο και να δώσει εγγυήσεις για την ομαλή διεξαγωγή των εκλογών.
Η στάση Ε.Ε. και ΝΑΤΟ
Στο εξωτερικό πεδίο, οι Δυτικοί αρκέστηκαν σε φραστικές δηλώσεις αλληλεγγύης, οι οποίες, επί του πρακτέου, απλώς καλούν τη Ρωσία να απελευθερώσει τα τρία πλοία και τους 24 Ουκρανούς ναύτες. Ωστόσο, η Αγκελα Μέρκελ κατέστησε σαφές ότι ο αγωγός ρωσικού φυσικού αερίου NordStream 2 θα προχωρήσει κανονικά, ενώ η Ε.Ε. απέφυγε να υιοθετήσει τις αξιώσεις του αντιρωσικού μετώπου (Βαλτικές Δημοκρατίες, Πολωνία) για πρόσθετες κυρώσεις. Οσο για το ΝΑΤΟ, υπενθύμισε στον Ποροσένκο ότι ήδη έχει ναυτική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα (Βουλγαρία, Ρουμανία, Τουρκία), αφήνοντας να εννοηθεί ότι δεν διανοείται να ρισκάρει στρατιωτική σύγκρουση με την πυρηνική Ρωσία στέλνοντας σκάφη στην Αζοφική.
Επομένως, πολύ κακό για το τίποτα; Οχι ακριβώς. Το ενδεχόμενο περαιτέρω κλιμάκωσης της έντασης, για παράδειγμα ύστερα από επιχείρηση των Ουκρανών για την ανατίναξη της γέφυρας του Κερτς, που στοίχισε 7,5 δισ. δολάρια στον Πούτιν, ή με μια πιθανή αναζωπύρωση της «παγωμένης σύγκρουσης» στο Ντονέτσκ και στο Λουγκάνσκ, είναι κάθε άλλο παρά θεωρητικό. Οσο η διπλωματία παραμένει καθηλωμένη και οι ειρηνευτικές συνθήκες του Μινσκ για την Ανατολική Ουκρανία μένουν γράμμα νεκρό, τα πολεμικά παιχνίδια στην Κριμαία μπορεί ανά πάσα στιγμή να εξελιχθούν σε κάτι πολύ, πολύ σοβαρότερο.
